LOW COST, CRISE E CINEMA EN ESPAÑA

Juan Cavestany é un dos máximos expoñentes do cinema low cost, con obras como 'Gente en sitios'.

Juan Cavestany é un dos máximos expoñentes do cinema low cost, con obras como ‘Gente en sitios’.

Facer unha introdución a un tema como a crise económica actual resulta redundante despois de sete anos de recortes, axustes orzamentarios, primas de risco e outras verbas de recente aparición. Porén, é importante sinalar como a crise do 2008 provocou o nacemento dunha das correntes máis interesantes do cinema español contemporáneo: estamos a falar de filmes afastados de orzamentos millonarios e cunha exhibición reducida, mais dunha calidade innegable. A falacia máis escoitada por aqueles que estamos a comezar no mundo do cinema afirma que ‘hoxe calquera pode facer unha película’, mais a cousa non é tan sinxela como se di cando todos os piares do sector audiovisual (a distribución, a exhibición, a produción…) se atopan devorados polas termitas gobernamentais e financeiras.

O termo low cost nace para definir todas esas producións feitas con máis amor polo cinema que euros no orzamento. A etiqueta foi creada para separar e ‘desprezar’ aqueles títulos feitos fóra dos grandes estudos ou produtoras. Semella unha chamada de alerta ao espectador sobre o escaso orzamento do filme, como advertindo ‘estás a piques de ver unha película feita con catro duros: unha película cutre’. Malia que outros nomes funcionarían como mellor reclamo publicitario –’cinema alternativo’, ‘novo cinema’, etc– a etiqueta low cost se espallou de forma rápida facendo inevitable a súa popularización. Porén, é neste cinema no que se están a crear novos formatos e novas formas de contar historias, así como onde están a aparecer novos actores e directores: é no low cost, en definitiva, onde o cinema está a avanzar fronte a un mercado de blockbusters onde os mesmos actores poden copar varias producións á vez. Algúns destes novos directores son Carlo Padial, Juan Cavestany e Rodrigo Sorogoyen. De perfís totalmente diferentes, o seu estudo permítenos facer unha panorámica sobre este novo cinema e estudar cales son as súas diferencias co cinema mainstream ou tradicional.

'Mi loco erasmus', secuencias planificadas sobre a marcha.

‘Mi loco erasmus’, secuencias planificadas sobre a marcha.

Filmar o agora

Por muy rápido que quisiera ir, de aquí a que hubieramos montado el puto trípode, el cangrejo, el no se qué… ya se me había pasado el arroz, ya se me ha olvidado el plano que quería grabar”. Carlo Padial en Real Pioneers

A crise, efectivamente, afectou ao cinema alén de mirrar os seus recursos financeiros. As producións aceleradas e os equipos pequenos fan que as rodaxes sexan montañas rusas onde o director corre trala acción, tentando filmar o agora, porque este é un cinema ligado totalmente ao momento social actual. Este cinema non é tan só unha obra de arte, é o punto de vista do director sobre a actualidade, é unha crítica (ás veces ácida) á visión da cultura, é a realidade tralo obxectivo da cámara: isto é o que fai que estas películas se movan tentando capturar o agora. Igual que o paradoxo de Zenón de Elea, rodar unha película supón correr tras unha meta inalcanzable: filmar o agora. Así, moitas das producións saben absorber esa rapidez e empregala dentro do seu discurso, como é o caso do cinema de Carlo Padial.

Rodadas cámara en man, as súas películas Mi Loco Erasmus (2012) e Taller Capuchoc (2014) parecen xurdir de guións de escasas páxinas e innumerables secuencias planificadas sobre a marcha. O emprego de repeticións e de descartes son riscos que identifican a un autor que consegue interiorizar a velocidade dunha pequena produción para crear relatos trepidantes. Por exemplo, o cineasta planifica unha escena mais non evita a interacción dos non actores: as olladas non intencionadas a cámara, ou as accións da xente que habita os escenarios improvisados dos filmes, son recursos que Padial emprega para vencellar o filme á realidade.

Juan Cavestany tamén consegue transmitir esa mesma concepción vibrante do cinema en Dispongo de Barcos (2010) e Gente en Sitios (2013), dous relatos surrealistas dunha sociedade en declive na que os personaxes se moven seguindo impulsos viscerais e carentes de toda razón. A lóxica non cabe nun cinema que semella un exercicio de puntillismo, sendo cada secuencia un pequeno debuxo que non ten sentido mais que, ao caer os títulos de crédito, forma unha imaxe clara ao poñela en relación co conxunto do filme.

No caso de Rodrigo Sorogoyen, a velocidade brilla pola ausencia, xa que Stockholm (2013) é un relato pausado (e pesado) de amor entre dous rapaces que se coñecen unha noite. Nun eterno paseo polas rúas dunha cidade calquera, o diálogo entre el e ela é o único ritmo que a película imprime durante os seus 90 minutos. Onde os outros directores optaban por planos veloces e montaxes rápidas, Sorogoyen prefire deixar todo sobre o peso das palabras. A súa cámara semella estar durmida sobre lentos travellings ou en planos fixos e longos, centrando toda a atención sobre os intérpretes: os seus xestos, as súas expresións. Este filme, ao contrario que os outros, segue un guión escrito como unha biblia: fronte á experimentación e improvisación, Sorogoyen prefire ir ‘sobre seguro’ cun filme que non sorprende por estar demasiado pensado.

Hai cinema low cost que actúa dentro das zonas de confort. É o caso de 'Stockholm'.

Hai cinema low cost que actúa dentro das zonas de confort. É o caso de ‘Stockholm’.

Traballo cos actores

Falar de baixos orzamentos implica, loxicamente, filmar a actores que non adoitan encher as salas de cinema. Carlo Padial, por exemplo, traballa cun grupo de intérpretes reducido ao longo da súa filmografía. Por exemplo, dous nomes que aparecen dende os seus vídeos de Youtube até as súas dúas longametraxes son Dídac Alcaraz ou Miguel Noguera. Nestes non-actores, Padial busca o erro: o seu cinema é a antítese das anécdotas sobre secuencias rodadas centos de veces para acadar unha expresión concreta, porque as súas obras parten das grallas, do estraño, dos momentos incómodos, o que permite que os seus personaxes sexan máis verídicos e coherentes co universo que habitan.

Juan Cavestany, pola contra, si que filma a actores profesionais do talle de Antonio de la Torre, por dicir un dos moitos cos que traballou, mais tenta sacalos da súa zona de confort para somerxelos nun universo surrealista do que non forman parte. Isto, que é un xogo consciente no cinema de Padial, no de Cavestany implica o sometemento dos actores a unha situación na que non hai razóns que rexan as súas accións: só hai accións. Nos seus filmes non existe xustificación, tan só retos interpretativos que poñen a proba aos intérpretes en distintas tesituras saídas dun guión gagá.

Pola contra, Sorogoyen, en Stockholm, opta por unha interpretación máis convencional de dous actores profesionais, Javier Pedreira e Aura Garrido. Ademais, as interpretacións non salientan pola súa calidade, senón polo contrario. Se ben os actores están curtidos no oficio, o guión dunha historia mil veces contada é o que fai do seu traballo interpretativo unha rutina en troques dun reto. Fronte ás interpretacións sorprendentes das outras películas, aquí o espectador pode anticipar o que vai acontecer minutos antes de que ocorra.

Plataformas como Screen.ly están a ofrecer unha nova forma de entender a distribución.

Plataformas como Screen.ly están a ofrecer unha nova forma de entender a distribución.

Espazos e difusión

‘Adaptarse ou morrer’: esta é a decisión ante a que se atopaban os creadores no estoupido da crise, e froito desa adaptación naceron novos espazos de diálogo en Internet. Os autores pasaron a converterse en distribuidores, exhibidores e produtores aproveitando as ferramentas da rede: Vimeo, Youtube e outras páxinas son hoxe lugares onde se atopan pezas desta caste de directores, moitas veces en aberto e de balde.

Nesta crise nacen tamén novas alternativas comerciais a un sistema obsoleto de exhibición: Filmin, FestivalScope ou Screen.ly xorden para ocupar un oco na exhibición que apoia a idea dunha sociedade interconectada e dispersa onde a premisa é a exhibición de cinema a nivel global, sen seguir os criterios de exhibición das grandes compañías que envían tantas copias a un cinema ou a outro. O espectador é o que ten agora o poder de decisión sobre o que quere ver e onde o quere ver (no cinema ou na casa, no ordenador ou no móbil), cando menos no tocante ao cinema alternativo, porque o cinema mainstream segue a ser reticente a renunciar aos venres de estrea e ao análise da billetería do luns.

O cine abandona así a pantalla, de forma temporal, para comezar a ocupar todos os aspectos posibles da vida: desde os móbiles até as recentes SmartTVs, pasando polo ordenador, todo é unha ferramenta válida para consumir cinema e para facer cinema.

Carlos Padial traballa sempre cos mesmos actores, non profesionais.

Carlos Padial traballa sempre cos mesmos actores, non profesionais.

Obriga ou elección?

O low cost é, agora mesmo, antes que nada, unha obriga. O contexto actual forza aos cineatas a producir cinema alternativo en condicións de escaseza de recursos, e é esta escaseza a que provoca, ás veces, a innovación. O low cost está a mudar o cinema, ninguén o pode negar, mais é importante salientar que se trata dunha imposición dunha forma de produción por parte daqueles axentes culturais que teñen os cartos: o nulo risco dos investidores en cinema alternativo, o sistemático recorte das axudas a novos creadores, a desaparición de espazos e festivais por falta de apoio económico… todo o desmantelamento da trama cultural obriga a unha única forma de producir un cinema diferente: autoproducilo en baixo custe. As marxes do sistema son agora os hábitats idóneos para unha creación libre: libre de prexuízos, de limitacións orzamentarias e sobre todo na súa relación co espectador.

Nestas circunstancias, varios directores foron capaces de crear un cinema propio que vive comodamente dentro desta escena low cost, como é o caso de Carlo Padial. As súas pezas, tanto os vídeos de Youtube, como Go Ibiza Go, como as súas películas, serían imposibles se partisen de grandes orzamentos e contasen cunha planificación máis calmada e pensada. O seu cinema é un cinema violento, rápido e frenético, feito cos amigos e rodado cámara en man, cun humor que só se pode concibir nunha dinámica que só se preocupa por filmar unha película atrás doutra.

'Gente en sitios', relato surrealista dunha sociedade en declive.

‘Gente en sitios’, relato surrealista dunha sociedade en declive.

O poder das palabras

Neste cinema low cost existen directores que se moven por vontade e con acerto, mais tamén resulta delicado e perigoso afirmar que o low cost está a mudar o cinema. Delicado porque a calidade destes directores non se pode ligar á etiqueta low cost, xa que a situación económica non é a que fai que os seus filmes sexan espectaculares, senón o seu talento innato. Perigoso porque á falacia da sinxeleza de facer filmes tamén se une en moitas ocasións a de que o orzamento non inflúe á hora de facer un filme.

O talento non se mide en euros, mais a posibilidade de asinar películas diferentes na actualidade implica, en moitas ocasións, pedir favores, cousa que pode derivar na precarización da profesión, como lembraba Cavestany nunha entrevista publicada hai ano e medio en A Cuarta Parede: “Gustaríame seguir facendo filmes como Gente en Sitios”, dicía, “mais a miña cota de favores xa se esgotou”. Con todo, estes cineastas que deciden moverse nas fendas do sistema por vontade propia son os que están anovando un cinema estancado en fórmulas pechadas ao estilo de Ocho Apellidos Vascos (Emilio Martínez Lázaro, 2014), onde só importan as cifras da billetería. Vai ser preciso daquela unha maior implicación e responsabilidade pola banda financeira do sector audiovisual para que a creación dun cinema alternativo poida ser unha realidade e non un luxo que só poucos se poidan permitir. Emporiso, o low cost nunca debería ser a única forma posíbel de facer cinema, senón unha opción máis, un xeito libre de producir filmes cunha ollada propia nos que o autor poida deixar a súa pegada de forma clara.

Comments are closed.