LUX FILM PRIZE: CINEMA E IDENTIDADE EUROPEA
O Parlamento Europeo vén de celebrar unha vez máis a entrega dun dos galardóns máis singulares do panorama cinematográfico actual: o LUX Film Prize, que este ano foi para a cinta sueca Sami Blood (2016), ópera prima da directora Amanda Kernell. Esta distinción, que acada xa a súa undécima edición, foi creada no ano 2007 coa intención de promover aquelas películas que amosan e poñen en valor a identidade e cultura europeas, así como a súa diversidade e riqueza (temática, lingüística…). Todos os anos, un panel de expertos fai un seguimento da produción cinematográfica europea para seleccionar un total de 10 filmes que se dan a coñecer durante o mes de xullo, no marco do Festival Internacional de Karlovy Vary. Tras varios meses de deliberación, reducen esta lista a tres finalistas, desveladas no Festival Internacional de Venecia. Finalmente, son os membros do Parlamento Europeo os que votan a cinta gañadora nunha cerimonia que se celebra en novembro na sede de Estrasburgo.
As películas que forman parte desta selección adoitan presentar un forte compromiso social, promovendo o debate sobre cuestións de gran relevancia comunitaria e que, a pesar de ser tratadas de xeito local, teñen un gran eco internacional. Para as tres obras finalistas o premio supón a súa promoción e subtitulado nas 24 linguas oficiais da Unión Europea, coa intención de facilitar a súa circulación e distribución nos estados membros. Pola súa banda, a cinta gañadora recibe un maior impulso para a súa difusión, así como unha axuda para producir unha versión adaptada para persoas con discapacidade visual ou auditiva. Como curiosidade, a estatuíña do LUX consiste nun rolo de película cinematográfica que forma unha Torre de Babel, representando a diversidade cultural e lingüística de Europa. Ademais da entrega do galardón, dende o ano 2012 o Premio Lux acadou un novo impulso coa instauración dos Lux Film Days, que teñen lugar todos os anos entre outubro e decembro nos diferentes estados membros. Durante estas datas, as tres obras finalistas viaxan polo continente a través de varios eventos como festivais e proxeccións simultáneas, nas que a iniciativa adquire unha nova dimensión no que se refire á participación e intercambio entre as audiencias dos distintos países.
Dende o Parlamento Europeo defenden este premio como unha “iniciativa única”, que axuda a difundir obras e problemáticas que, de outro xeito, terían moi difícil traspasar as fronteiras dos seus países de orixe. Na súa primeira edición, a obra gañadora foi a cinta xermano-turca Al otro lado (2007), de Fatih Akin. Dende entón, a listaxe de ilustres premiadas inclúe películas como Ida (Paweł Pawlikowski, 2013), Mustang (Deniz Gamze Ergüven, 2015) ou a vencedora da pasada edición, Toni Erdmann (Maren Ade, 2016). Todas elas continuaron acadando grandes éxitos, tanto en festivais europeos como internacionais, chegando nalgúns casos a alzarse co Óscar á Mellor película de fala non inglesa. Sami Blood (2016), que foi estreada durante os Giornate degli Autori no Festival de Venecia do ano pasado, convértese no último elo desta cadea. A película xira entorno a unha moza da etnia Sami, pobos tradicionalmente nómades que habitan na rexión de Laponia (a pesar de que a localización concreta da película nunca chega a especificarse). A historia, ambientada maioritariamente na Suecia de entre guerras, céntrase na crise de identidade que atravesa a súa protagonista. A causa dos prexuízos e vexacións racistas ás que se enfronta diariamente, a resolta Elle Marja (de tan só 14 anos) decide romper cos seus lazos familiares para intentar comezar unha nova vida lonxe da comunidade.
Outra das finalistas deste ano foi a aclamada Western (Valeska Grisebach, 2017), cinta alemá que acaba de gañar o Gran Premio do Xurado no Festival de Sevilla. Como explicamos na nosa crónica do certame hispalense, a última obra de Grisebach, que xa atraera miradas en Cannes, é unha sorprendente reformulación do xénero cinematográfico do que toma o seu nome. A obra afonda tamén nos conflitos de identidade e as relacións de poder entre dúas comunidades obrigadas a entenderse, ofrecendo unha experiencia cinematográfica de lectura complexa pero gratificante, e cunha importante dimensión social e política. O trío desta edición complétase con 120 BPM (Beats per minute), do realizador francés Robin Campillo. A cinta gala é ademais a candidata para representar ao seu país na vindeira edición dos premios Oscar, e foi outra das favoritas en Cannes, onde obtivo igualmente o Gran Premio do Xurado. Ambientada nos anos 90, céntrase nas actividades do grupo activista Act Up, organización en defensa das persoas con VIH/SIDA. Baseándose nas súas propias experiencias como militantes, o director e guionista de BPM reconstrúen o pasado para chamar a atención no presente, cunha obra apaixonante e chea de vitalidade, na que se reviven os anos máis duros da epidemia. Nesta edición do LUX, a única película de nacionalidade española que pasou o corte inicial foi Estiu 1993, o resplandecente debut da directora catalá Carla Simón, do que xa demos boa conta fai uns meses neste medio.
Entre as tres obras finalistas, todas de altísima calidade, Sami Blood é sen dúbida a máis convencional, tanto a nivel estético como formal e narrativo. O voto dos parlamentarios non adoita ofrecer sorpresas neste sentido, xa que acostuma a premiar a obra con maior vocación pública. Non obstante, nesta ocasión, o galardón á película sueca ten un valor engadido. Nun ano marcado por debates sobre o encaixe das distintas rexións e estados en Europa, e no marco dun premio que defende de xeito tan firme unha identidade comunitaria forte, é case un milagre atopar unha obra que lle dea voz a todas esas etnias e culturas minoritarias que se ven ameazadas pola ‘deriva global’. A pesar de caer en ocasións nun certo reducionismo con vocación pedagóxica, o filme de Kernell é unha obra sorprendentemente sólida e concisa, traballada con lixeireza narrativa pero cunha decidida atención ao detalle. Se as súas bondades cinematográficas non semellan suficientes, debería selo o feito de que poña o foco sobre unha realidade que tantas veces pasa desapercibida: a encrucillada na que se atopan algúns pobos e minorías en Europa.
“Este ano, as finalistas eran tres películas que abordan cuestións que afrontamos todos os días no Parlamento”, dixo Antonio Tajani, presidente do hemiciclo, durante o discurso de entrega do premio. Tajani tamén resaltou a dimensión máis pragmática do galardón, aquela que busca apoiar a industria cinematográfica europea como un sector industrial clave, coa intención de que sexa máis competitivo a nivel internacional. Pola súa banda, as actrices laponas Lene Cecilia Sparrok e Mia Sparrok, encargadas de recoller o premio, deron un discurso moito máis emotivo que xirou arredor da dura realidade que vive o seu pobo: “Aínda estamos aquí; aínda existimos. Cada día, a nosa xente sofre os efectos do pensamento colonial e racista, así como as consecuencias do cambio climático”. Falaron tamén da destrución á que se enfrontan a súa terra e a súa lingua, e asumiron o recoñecemento como “unha compensación para as xeracións de lapóns que foron tratados como cidadáns de segunda”. Para rematar, pediron á Unión Europea que lle dera as costas ás novas correntes de pensamento xenófobo, e que deixase de “pensar en termos de ‘nós’ contra ‘eles’”.
Unha vez rematada a cerimonia de entrega, o Parlamento acolleu unha conferencia e varios seminarios nos que tomamos parte os membros da prensa, algúns representantes das películas finalistas e diferentes cargos políticos, coa idea de abordar diversas cuestións de actualidade relacionadas co sector audiovisual europeo. Falouse principalmente dos novos modelos de exhibición a nivel internacional, e da capacidade do cinema europeo para posicionarse e promover cambios lexislativos. Os membros do Parlamento puxeron especial énfase na súa intención de preservar a “diversidade cultural europea, o crecemento industrial e a capacidade de decisión dos consumidores”. Durante os sucesivos discursos de carácter político, máis próximos á auto indulxencia e a promoción que a propoñer liñas reais de debate, repetíronse en innumerables ocasións os conceptos de “cinema europeo” e “identidade”. Por suposto, non faltaron voces que sinalaron o emprego indiscriminado e impreciso destes termos, pedindo accións reais para defender a produción comunitaria. Philippe Mangeot, guionista de 120 BPM, eloxiou as boas intencións do Premio Lux e a calidade das películas presentes, ao tempo que sentenciaba: “Esperemos que o Parlamento estea á altura das películas que selecciona”. Esperemos que si.