MÁRGENES 2015: NOVAS FORMAS DE OLLAR

A cotío a programación dos festivais máis alternativos prestan atención a filmes que buscan novas olladas ante o coñecido. É o caso de Márgenes. Se ben os filmes seleccionados na Sección Oficial son singulares e diferentes entre si, existe unha certa tendencia entre todos eles a estudar o espazo, a cidade, a través do cine. Desde a inmensidade da cidade de Los Ángeles ao espazo pechado que os muros de La Sombra recollen, os filmes da V edición buscan unha nova forma de entender a relación do espazo con todos os aspectos da vida.

El Corral Y El Viento, filme gañador desta edición do Festival Márgenes, céntrase no análise do pobo paterno. Mesturando o recordo da infancia no pobo coas historias familiares, Miguel Hilari sitúase no complicado punto de vista dun antropólogo. As conexións co terreo desaparecen permitindo que o director filme o lugar tal como é. Desde o adoctrinamento político que se fai na escola, á reivindicación da identidade quechua, o espazo amósasenos tal e como é, caendo, en ocasións, en incongruencias propias da realidade. É o caso da ironía de criticar o colonialismo e a aniquilación da cultura propia empregando o propio idioma colonizador: o castelán.

Ao lonxe, unha cidade. Sempre mencionada pero nunca vista, alí semella estar o paraíso ao que os protagonistas queren chegar. Contra o final do filme, a cámara sitúase ao bordo dun coche mentres percorre unha estrada que leva cara a cidade. A duración do plano é tal que, chegado un punto, tamén nós queremos chegar a esa cidade que os protagonistan buscan. Podemola imaxinar e sentir case preto de nós mais, cando cremos que estamos a chegar, os títulos de crédito caen. O filme remata e a cidade non aparece. Quizais, non sexa un espazo físico, senón un sentimento o que todos buscamos.

Ollar de novo non é sempre posible. Especialmente cando se trata de volver a estudar unha imaxe que fica gravada na mente, sexa por coñecemento repetido ou sexa por saturación mediática. Miguel Ángel Blanca opta en La Extranjera por re-analizar Barcelona a través de múltiples prismas. O resultado é, probablemente, a aposta máis arriscada e alternativa de todas as programadas dentro da edición de Márgenes. Construída e deconstruída a través de vídeos de Youtube ou capturas do Google StreetView, a cidade condal semella desaparecer en todos os intentos que hai para capturala. A cidade só existe a través dos ollos dos estranxeiros e dos obxectivos das súas cámaras. Selfies, vídeos, twitts… todo inunda un espazo que acaba por desaparecer para tan só existir virtualmente. Barcelona ao servizo do visitante. O habitante queda reducido a un mínimo expoñente ante as hordas de “guiris” que conquistan Barcelona desde o teito descapotable dun autobús.

Tamén a cidade desaparece en La Maldad. O filme de Joshua Gil sitúase no México actual sen concretar ningún punto no mapa. Dous vellos viven case á marxe da sociedade, obrigados a facer interminables viaxes en autobús para chegar á urbe, distante. A súa vida é solitaria. No medio da inmensidade da paisaxe mexicana, un deles coida de animais mentres ultima, na súa mente, o guión súa película biográfica. O seu amigo, intenta aforrar cartos para poderse costear o seu propio funeral. O director asina unha visión dura da soidade na vellez na que semella que a sociedade xira as costas contra os máis anciáns. Neles xorde, de paseniño, un sentimento de repulsión e rexeitamento contra a sociedade que os marxina. Así, o plano inicial convértese nunha metáfora da loucura dos personaxe que os vai devorando así coma o lume prender os pastos, pouco a pouco, ata converter a noite en día.

Tamén obsesionadas co cine, pero neste caso coa actuación, viven as protagonistas de Next, unha visión cruda dos inicios en Hollywood. Elia Urquiza, directora do filme, apunta a súa cámara contra as rapazas e rapaces que buscan facerse un oco na industria do cine antes dos 18 anos. Seguimos o frenético ritmo de castings, reunións con axentes, actuacións, etc. que envolven unha cidade paradisíaca onde, supostamente, todo pode ser realidade. Mais, a medida que a metraxe avanza, xorde máis interese por ver o fóra de campo: os pais. Están apoiando aos seus fillos a perseguir os seus soños ou están vivindo a vida que non tiveron a través dos seus fillos? Hollywood pasa de ser a “cidade dos soños” a un verdadeiro pesadelo. Los Angeles convértese nun axente de presión onde só é posible sobrevivir con éxito. “Un só erro e estás rematado”, parecen berrar as paredes dos grandes estudos de cine. Next ofrece unha visión escura do que supón a industria do cine, especialmente sendo muller. O sexismo tamén aparece aquí: ás veces disfrazado de cousas tan inocentes como escoller en que foto sae mellor a túa filla; outras a través de ideas peregrinas como que unha nena use próteses dentais para tapar o oco que lle deixou un dente de leite. Realmente, é esta a única forma de converterse en actriz/actor?

Outra forma de ollar cara os espazos urbanos é a que propón L’Esma Del Temps. Visión utópica e adiantada da política participativa que hoxe enche os programas electorais de todos os partidos do espectro da esquerda, o filme analiza a historia e futuro dun concello gobernado por unha lista cidadá. A cidade pasa de ser o lugar onde un equipo de goberno exerce o poder para ser o suxeito que exerce o poder. É o equipo de goberno o que debe obedecer as decisións que a cidade e os seus habitantes votan nos diferentes referendos. O que semella unha forma pura de democracia onde non é preciso agardar 4 anos para que o goberno rinda contas aos cidadáns, convértese nunha especie de utopía onde demasiadas votacións cidadás acaban por desgastar ao modelo. Unha visión moi acertada da nova política que filma tanto os acertos deste modelo coma os roces e o desgaste que conleva. Ao fin do filme preguntámonos, serve entón poñer aos cidadáns e á cidade por riba do poder? Quizais non. Entón, serve para algo este modelo de nova política participativa? Si. A pesar de ver as grallas que o sistema poida ter así como o seu carácter case utópico, este novo modelo serve para avanzar. Quizais non sexa o fin en si mesmo, pero si é un novo camiño cara un novo panorama máis democrático.

Avanzando nunha cidade que non lles é propia. Así están os protagonistas de Microbus, retrato dunha mocidade peruana que se move por un escenario que non sinten coma propio. Nómades no seu propio fogar. Este sentimento de desafección e desconexión coa realidade, se ben é unha constante na adolescencia, acrecéntase coa creación dun novo espazo a través da rede. Os móbiles ou as redes sociais constrúen un lugar feito a medida no que si que se sinten a gusto. Alí, todos os temas poden ser tratados sen medo á censura dos maiores ou a oír o clásico “que saberás ti de iso?”. Sexo, alcol, relacións frugais, a pérdida da amizade e ata a violencia de xénero, esta última non demasiado ben tratada na película, forman parte dunha conversa que non segue un fío claro. Os temas vanse entrecruzando entre si facendo case imposible de seguir a conversa, como se se comunicasen nunha linguaxe codificada que só os adolescentes son capaces de descodificar.

Moito máis alonxada de análises situados no hoxe, Navajazo crea un universo distópico nos arrabaldes dunha gran cidade. Situada na cidade de Tijuana, o escenario podería ter sido o Mexico D.F. que cativou a Luis Buñuel en Los Olvidados. A localización perde importancia cando se tratan temas universais: drogas, marxinación, supervivencia. A maior tamaño da cidade, maior cantidade de xente habita nos arrabaldes, nunha sociedade paralela na que a vida é unha cuestión de absoluta e total supervivencia. Ricardo Silva mestura documental e ficción coa mirada dun etnógrafo e sen caer en falsas condescendencias ou sensacionalismos. A tropezar algunha vez con ese sensacionalismo que evita, a súa mirada é pura e consegue filmar esa realidade paralela que transcorre fóra das grandes urbes.

Rozando a perfección, Javier Olivera asina un exercicio autobiográfico excepcional en La Sombra. O filme abre citando ao poeta Simonides de Ceos e os Palacios da Memoria, sistema mnemotécnico que viña a demostrar que somos capaces de asociar un recordo a un lugar. Partindo desta tese, a película convértese nun striptease biográfico no que o director recorda toda a súa vida a través do fogar familiar. A memoria de La Sombra é a memoria do fogar familiar, hoxe en proceso de derrube. Javier Olivera, coma unha especie de Joel en Eternal Sunshine Of The Spotless Mind, asiste ao borrado da súa memoria mentres revisa o pasado. Pasado e presente confúndense e constrúen unha nova dimensión na que é a voz de Javier a que une as imaxes da película, suspendidas nun espacio temporal propio. Sen caer en excesos líricos nin na autocomplaciencia, a película critica aos seus pais, revolucionarios que vivían en mansións de burgueses, mentres constrúe, sobre o derrube, os seus recordos. O director consegue extrapolar os seus sentimentos ante as ruínas ao espectador nun brillante xogo de imaxe e son do que, ao final da película, xa só quedan os escombros. Pero, onde fican as lembranzas? Desapareceron coa casa ou viven agora dentro deste filme?