MÁRGENES 2019: EL PRESENTE. NARRACIÓN E VANGARDA

“Cinco cineastas, nacidos a ambos os dous lados do Atlántico, cuxos debuts ou consagracións autorais estreáronse este ano nos festivais internacionais de maior renome, representan o presente e o futuro dese cinema activista, pelexado nas marxes, que impulsou e abandeirou este certame durante nove edicións”. Así presenta o catálogo da novena edición do festival Márgenes a sección El Presente, dedicada ao cinema iberoamericano. A selección incluíu títulos de Brasil, Perú, Arxentina, Portugal e Chile que pasaron con éxito polos festivais de Locarno, San Sebastián e Cannes.

Cada unha destas cinco películas trata distintos lugares, xentes, problemas, clases sociais e xéneros cinematográficos, incluída unha película de época e un musical. A brasileira A febre, de Maya Da-Rin (Premio a Mellor Actor e FIPRESCI en Locarno), indaga desde dentro na vivencia dun indíxena que se radicou na chamada “metrópole do Amazonas”. De nuevo otra vez, da actriz e agora directora debutante Romina Paula (Mellor película de Horizontes Latinos en San Sebastián), trata a crise de identidade dunha nova nai arxentina. En Canción sin nombre (presente na Quincena dos Realizadores de Cannes) Melina León reconstrúe unha trama de roubo de bebés durante o Perú dos 80. Technoboss, o musical portugués que João Nicolau presentou en Locarno, fala da vellez. E en Vendrá la muerte y tendrá tus ojos, que presentou na Sección Oficial de San Sebastián José Luis Torres Leiva, quen xa recibiu unha retrospectiva en Márgenes (2016), a morte e o amor dunha parella de mulleres éncheo todo cos seus rostros e os seus corpos. Son cinco películas tan distintas entre si que sería absurdo limitar este artigo ao que as une. Unhas optan por unha estética neorrealista, outras polo exceso ou pola introdución de recursos propios do experimental dentro da narración. Non teñen en común máis que a liberdade de que fan gala os seus directores e que, aínda que cada un é fiel á realidade á súa maneira, todos foxen a estilización espectacular a favor do desenvolvemento dunha sensibilidade individual. O criterio dos programadores de Márgenes preferiu a variedade da mostra á unidade dunha liña de programación. E escolleu cinco boas películas que reflicten perfectamente o bo estado e a diversidade de opcións dentro do cinema iberoamericano.

Vendrá la muerte y tendrá tus ojos (José Luis Torres Leiva, 2019)

Tras o retrato da adolescencia, dos seus soños e esperanzas, realizado por João Nicolau en John From (2015), Technoboss era desde a súa programación un dos grandes atractivos de El Presente. Esta vez, sobre a vellez. Nicolau inscribe a súa nova película entre a comedia romántica e o musical extravagante coa consabida trama dun intento de reconquista amorosa para confundir os límites entre fantasía e realidade.

De nuevo otra vez é unha procura e quizais a posta en escena dunha neurose. É a procura do seu protagonista, que tras afastarse temporalmente do pai do seu fillo e volver ao fogar materno interrógase acerca de quen é ela agora que é nai, e que desexa. Romina non pode (e non quere) identificarse completa e inmediatamente co rol que a palabra “mamá” designa para ela e toda película dedícase a cuestionar esa investidura simbólica. Ás máis tenras escenas maternofiliais séguenlle encontros de Romina con posibles obxectos de desexo novos que lle espertan novas posibilidades de futuro, conversacións intensas nas que racionaliza a súa situación, reflexións en over onde repasa o seu pasado familiar mentres se suceden vellas fotografías ou monólogos de distintos personaxes (case todas mulleres) explicando a cámara a súa visión das cousas. Deste xeito no seu debut como directora, Romina Paula logra introducir cunha naturalidade asombrosa, aínda que moi intelectual, algúns recursos propios do vídeo ensaio máis intimista para indagar no que significa ser muller, nai e filla. Se a Julieta de Shakespeare dicía: “Por que son ese nome?”, Romina parece estar a se preguntar “Por que son “mamá”?

José Luis Torres Leiva ten unha habilidade parecida, aínda máis sutil, para introducir recursos propios do cinema de poesía na narración. Con título pavesiano, Vendrá la muerte y tendrá tus ojos trata da morte, da dor e do amor directamente desde os rostros, os corpos e os xestos. Os seus encadres foron baleirados de toda dramaturxia para destacar a presenza do que hai neles: unha cara encadrada entre as cellas e o queixo, o pelo negro da protagonista, unhas costas que se move cos ombreiros ao andar ou unha man que entra no cadro. É a presenza da morte, o grave acontecemento final que marca toda a película, o que dota a esta sucesión de cadros-escenas dun relato. De maneira parecida, ao mesmo tempo que Torres Leiva evita calquera maquillaxe introduce unha estilización abstracta nas súas imaxes mediante motivos visuais que se repiten, manchas de cor e unha fermosa iluminación ou que enriquece a narración con outras historias dentro dela que funcionan como unha evocación e contrapunto (o desexo) á morte.

Canción sin nombre (Melina León, 2019)

Canción sin nombre e A febre están irmandadas por unha mesma temática indixenista e de denuncia social pero non podían abordala de maneira máis distinta. A febre lembra á tamén brasileira Chuva é Cantoria na Aldeia dos Mortos. Como nela, trátase dunha ficción que traballa co real e fabula a partir diso, aínda que aquí o compoñente documental recae unicamente na investigación previa e nos actores non profesionais, así como no sinal neorrealista da posta en escena. Tamén é máis vaga no seu compoñente onírico-fabuloso, que volve correr en gran medida sobre o deseño de son. Cando o protagonista de A febre, Justino, provinte da tribo dos Desana pero instalado en Manaus onde criou á súa familia, decátase de que a súa filla recibiu unha bolsa para marcharse a estudar medicina en Brasília, cae enfermo dunha misteriosa febre.

En cambio, co seu formato académico de esquinas redondeadas e o branco e negro dunha foto vella Canción sin nombre é como unha Roma (Alfonso Cuarón, 2018) honesta. Un fresco histórico onde se rexistra unha época (os anos 80 de Perú) mediante recursos, outra vez, máis propios da vangarda que transfiguran esa realidade no canto sen nome do título, o pranto do seu protagonista indíxena. A cámara lenta, os estilizados contraluces, o enorme traballo de localización e unha coidadísima fotografía de Inti Briones traballan o ton da película sen buscar nunca o efectismo. Con El Presente, Márgenes lémbranos que, alén das comedias costumistas e os dramas sociais que se estrean, hai unha inmensa pluralidade de formas por descubrir no cinema iberoamericano.

Comments are closed.