Matías Piñeiro: “A MULLER É A CAPITÁ DO MELODRAMA”

Debido á longa extensión da entrevista, e co obxectivo de preservala íntegra, decidiuse publicala en dúas partes. A primeira pode consultarse aquí. Esta acababa establecendo unha relación entre os personaxes femininos de Piñeiro con figuras históricas próximas a Sarmiento. O tema recupérase nesta segunda parte da conversación.

As intrigas históricas son persoais.

Si, e ademais, se les a Sarmiento, é un ego brutal. Decátaste de que é todo sobre el. Iluminar os seus paragrafiños, ilustralos, que os lean ben e mal… Quizais alguén teña o interese e o lea. Tampouco estou a pór os libros canónicos de Sarmiento, coma El Facundo. Algunha xente pode pensar: “Ah, más hermético aún”. Non, mira o que tes na pantalla. Hai que tentar extraer o pracer do texto. Se non, están na biblioteca, esperando a que alguén os colla e enchéndose de po. Xustamente hai que romper con esa distancia. Hai que achegar cultura alta e baixa. En todo o século XX, fóronse afastando cada vez máis e, cando un tenta unha cousa así, hai unha reacción.

As miñas películas necesitan da participación do público. Quizais o que non queira colaborar; dinlle Sarmiento, non ten nin idea e desconecta. Pero esa é a vagancia do espectador, que está afeito á pasividade. Pero outros non. Eu noto que hai xente moi respectuosa. Hai xente que pregunta porque non sabe, e que quizais é tímida. Pero isto non é un exame no que un queda en branco. O que hai que facer precisamente é encher de ‘firuletes’ a páxina. Eu ás veces cando as presente digo que son un xogo. Non lle estou tomando lección ao público, porque non sabería como facelo.

El hombre robado, que é bastante máis pesada con respecto á historia de Sarmiento que Todos mienten… A min pola posta en escena fíxoseme máis levadía El hombre robado. É que é máis simple. É menos fragmentaria e hai un personaxe… E todo o final é como de comedia de enredos.

Con todo, Todos mienten si que ten unha estrutura fragmentada, en capítulos que saltan con grandes elipses. Por que che interesa isto?

Porque dá moita liberdade. Por unha banda, dá forma, pero esta forma é moi flexible. Se eu teño necesidade de agregar un capítulo máis, hai espazo, e roda todo. A El hombre robado pásalle o mesmo. Se eu necesitaba expor un día máis, collíase o 13 de setembro, filmábalo, púñalo e acomodábalo. Como que esta estrutura contén e, ao mesmo tempo, permite flexibilidade. Cunha introdución-nó-desenlace non o podes correr. Aínda que acá o nó e o desenlace están postos con esa orde, está cheo de buracos.

Todos mienten baséase en ser un exercicio de elipses, practicamente. Quería probar unha narrativa fragmentada, libre e autónoma nas súas partes. Quería un personaxe central, que ao mesmo tempo desaparece -no caso de Elena-, exercitar estes elementos ocultos, subterráneos. Nesta hostilidade narrativa, paréceme que se ofrecía unha forma bastante barroca.

Os personaxes femininos ostentan o poder, que cambia de mans. Podemos velo nas distintas facetas de María Villar ou Romina Paula ao longo da túa filmografía.

Creo que ten que ver tamén con certos exercicios de inversión. As miñas mulleres son misteriosas, e isto dálles un poder. E ao mesmo tempo son manipuladoras, porque eu necesito que estean a armar trama. Son as encargadas de levar a cabo a acción, aínda que non é algo que faga a conciencia. A miña relación con esas actrices é moi forte, e quizais coas que teño máis relación profesional, é coas que gardo tamén un maior vínculo no persoal, as que me son máis próximas. Fíltrase a vida. Pásame que penso os personaxes para tales persoas porque me resulta máis natural, máis directo.

E gústame que as mulleres teñan ese poder porque encontro niso unha faísca que me resulta interesante de ver. No caso de Todos mienten, son case andróxinas. O personaxe de Romina Paula ten que estar a confundir todo o tempo. É coma unha identidade baleira.

Que enche María Villar. Aínda que está máis pasiva ao comezo do filme, é a que acaba xerando máis significado.

Iso tamén ten que ver con que non se sabe moi ben por onde se move na película, salvo no que eu chamo a escena da boneca, na que queda estomballada no chan, inmóbil. Aquí o filme é moi clásico, está moi armado. Pero si, hai algo na proximidade que eu teño con elas, nesa faísca, na novidade de polas fóra dun lugar de explotación ou melodramático. A muller é a capitá do melodrama.

Aínda que non fago xénero, interésanme as súas intrigas e complots. Quizais no cinema que me gusta, coma o policial negro, as mulleres teñen moito protagonismo. Tamén me gusta o western, aínda que aquí son totalmente pasivas. Quizais haxa algunha excepción, coma Johnny Guitar, que xoga precisamente a iso. Colle a Vienna e pona a facer do tipo, e Johnny é un tarado que pon caras sen máis. Pero ten que ver con iso e sobre todo con esa cousa máis da vida, de que son as miñas mellores amigas. Énchoas a elas desa ficción.

“As miñas mulleres son misteriosas e manipuladoras, as encargadas de levar a cabo a acción. Gústame que teñan ese poder”.

Las Shakespereadas.

Iso é algo do que me veño de dacatar, grazas ao que me dixeches, que Rosalinda non ten capítulos, pero en realidade estas películas son cada unha un capítulo de Las Shakespereadas. A idea de capítulos segue estando, porque agora filmei Viola, e a próxima chamarase Isabella. Vou ir recompilando todos os personaxes femininos das comedias de Shakespeare, que son tamén fortes.

Enganan ao home de novo.

E péganlles. Un amigo meu arxentino, o tamén director Hugo Santiago, dicíame xustamente cando estaba a piques de filmar Rosalinda: “¿Y ahora qué van a hacer las chicas, le van a pegar a los hombres? ¡Basta de eso!” E efectivamente, hai un momento en que lles pegan, pero é así nas obras de Shakespeare que elixín.

Cantas van ser?

Gustaríame que fosen coma sete, pero bueno… Non hai apuro, vounas ir facendo e, no medio, poreime a outras cousas. Agora vivo en Estados Unidos, traballando noutro proxecto, e estes son proxectos de interfase, digamos. Antes de irme vivir fóra, filmei Viola, sobre Noite de reis…

Con que actriz foi?

É rara nese sentido. É con María Villar, pero tamén con Agustina Muñoz, que é a protagonista, que xa facía de Celia en Rosalinda. Son todas as miñas amigas, e a cada unha voulles dando unha película. Estou a editar, e aínda ando atopándolle a forma.

A idea é ir facendo mediometraxes para un proxecto máis amplo, supoño.

Que serían Las Shakespereadas. Está baseado moi amateurmente nunha novela de Gérard de Nerval, un escritor francés do século XIX de obras neo-fantásticas, que se chama Las hijas del fuego. É un compendio de oito ou nove contos, e mesmo unha noveliña, e todos están editados co nome da muller que protagoniza cada historia. Isis, Angélica, Aurora… E, todas xuntas, forman Las hijas del fuego. O lindo se vas lendo os contos, non é que continúen a historia dunha a outra, e que haxa estas unións. Totalmente separables, teñen un ton parecido, medio fantástico, místico, pero son diferentes. Unha é en Irlanda, outra en Francia, en diferentes épocas… É como unha grande heteroxeneidade que pode ser reunida a partir dese título.

Eu quero seguir esa estrutura con mediometraxes ou curtas. Viola quizais sexa unha longa curtiña, algo medio amorfo. Trato de buscar formas novas, que me permitan seguir traballando co que me gusta. Agora acabei Viola, e a idea de que existe algo máis alá de Rosalinda é un feito. Agora volverei a Bos Aires en xuño-xullo, e quedarei un par de meses, porque son as vacacións de verán. E aí estou seguro de que vou filmar a terceira. Gustaríame quizais que fose unha curta de 20-25 minutos, porque nunca fixen unha, e teño ganas de probar. Paréceme que é moi posible. E o orixinal sería que non todas durasen unha hora. É coma no de Nerval. Vas lendo e, de súpeto, unha historia ten 20 páxinas e outra 100, a seguinte 80… É unha experiencia rara de lectura. Aquí volvo aos capítulos, pero nunha estrutura macro.

E como comulga este proxecto de Shakespeare co que estás a facer en Harvard?

Puf… moito. É a reunión de Shakespeare con Sarmiento. Estou a traballar sobre unha película que indaga nas primeiras excursións de Sarmiento á zona do Delta en Bos Aires. Hai un par de momentos históricos puntuais que recompilan algo do que fixo alí, pero polo resto non se sabe nada. É un misterio total. E nese negro, ese oco, ese hiato, paréceme que inventar unha ficción non está mal; e pensar que Sarmiento alí, para pasar o tempo, mentres espera a que as cousas en Bos Aires se organicen, quizais ao seu favor, ponse a traducir Shakespeare. Hai un grupo de xente alí que se dedica ao teatro, como unha especie de xograres, e termina traducíndolles unha obra. El era tamén tradutor, medio amateur. Trátase de levar a Shakespeare a este lugar medio salvaxe. Hai unha idea de importación cultural, e tamén do manexo da linguaxe. E traballo niso. Empeza como unha película histórica e acaba en puro teatro. En Harvard estou a investigar para que teña unhas bases históricas sólidas, e escribindo.

E mentres tanto, penso nas outras e en como producilas. Eu nunca saín buscar produción para as miñas películas cun guión. Sempre as cousas se foron desenvolvendo ao mesmo tempo. Agora querería probar cun proceso máis convencional, pero que me ofrece unha novidade, porque se non vou acabar facendo sempre a mesma película. Que cada filme sexa un chanzo, que sexan primas e se coñezan, pero non irmás mongólicas.