Novos Cinemas 2020: Latexos

Anunciaron tormenta (Javier Vázquez, 2020)

Xa van cinco edicións do festival Novos Cinemas, e catro anos desde a creación da sección Latexos, un espazo na programación reservado para un tempo máis pausado, orientado á escoita. As obras que deron forma a Latexos desde o seu inicio reverberan na sala para, tras agudizar o oído, “facer latexar rápido o corazón”, invocando a Chris Marker e o seu Sans Soleil. Isto materializouse en todas as edicións nun cine fresco, con autoras e autores novos que asumían a pulsión amateur, con primeiras longametraxes e coa intención de protexer a fraxilidade e intimismo que emanan das obras. É por isto que, a pesar de que o encontro pontevedrés celebrou unha edición presencial, as películas tamén estiveron dispoñibles en FILMIN, o que nos permitiu ver as obras resgardas na nosa casa, evitando saír á rúa e ao vento frío tras as viaxes sentimentais ás que nos enfrontaron.

A que provoca un ritmo cardíaco máis acelerado, a máis esixente para o espectador, talvez sexa a primeira longametraxe de Javier Vázquez: Anunciaron tormenta (2020). Membro do colectivo Los Hijos, neste caso Vázquez faise cargo en solitario, cun estilo único, da dirección, guión, fotografía e montaxe. O seu documental experimental lévanos ao actual territorio de Guinea Ecuatorial, á illa de Fernando Poo, e rescata da dimensión fantasmagórica do arquivo os últimos días de Ësáasi Eweera, un dos últimos líderes bubis que se opuxeron ás autoridades coloniais españolas. Este personaxe de principios do 1900 é rememorado e traído ás mentes, bocas e ollos dos autóctonos que gardan a historia da súa detención e rápida morte en mans dos gardas españois. Non é un xuízo nin pretende selo, pero fotografía tras fotografía, relato tras relato, memoria tras memoria, lugar tras lugar derruído, imos entendendo como ocorreron os feitos alí e por que a historia accesible leva a firma dos poderosos. Resulta imposible non situarse. Vázquez invoca as aparicións e desaparicións e tamén invoca ao aparello fílmico para xerar a atmosfera na que habitan eses arquivos e memorias. En lugares case transparentes, pouco accesibles, ou borrados pola maleza, na lingua que se desvanece como os planos que funden fotografías do pasado co presente, visitamos “o que sucedeu”. 

Esa pantasma do forzosamente extirpado expón tamén como a historia está escrita polos vencedores mediante a recuperación de arquivos oficiais españois. O berro do erradicado na cultura autóctona e a violencia exercida que deixou cicatrices polas que coarse e reivindicalo, rematando a peza como non podía ser doutra maneira: cun texto lido pola xeración que virá. Desde a voz dunha moza bubi, acompañada polo seu pai, recupérase tamén un poema que desata a escritura desde o lado das vítimas. Aquí a invocación da nova xeración cobra outro sentido, o de coñecer e protexer a memoria do lugar ao que pertencen e desfacer un a un os nós da maraña que construíu a historia escrita dos poderosos, si aínda queda tempo.

¿Qué hago en este mundo tan visual? (Manuel Embalse, 2020)

Outro ritmo cinematográfico achéganos á testemuña de Zezé Fassmor, protagonista da película de Manuel Embalse, ¿Qué hago en este mundo tan visual?. Zezé, artista multidisciplinar que perde a vista en 2010 debido ao acelerado desencadeamento dunha condición xenética e autoinmune, convive coa cegueira e a súa propia forma de auto-narrarse. A tecnoloxía e a captación de imaxes convértense nun órgano do que Zezé fai uso á súa maneira para narrar a súa posición no mundo. A súa particular eclipse ocular, como mirar baixo a auga, lévanos a mergullarnos na vida das imaxes dunha maneira extraordinaria. En ¿Qué hago en este mundo tan visual?, o director acompaña coa súa cámara, rexistrando ao seu amigo e conectándonos a un mundo da imaxe puramente sensorial e intuitivo, no que Zezé vive, navega e crea. É posible comezar a ver a cámara e o dispositivo audiovisual como un órgano vivo co que invidentes e videntes nos relacionamos. Aquí o vídeo diario adquire outra nova dimensión ou significado. As imaxes que rexistra o propio Zezé son testemuña para o futuro, como unha especie de arquivo inmutable do que aconteceu e non puido captar co mirada pero si co resto de sentidos. Imaxes dispoñibles grazas á tecnoloxía, que pretende revisitar nun futuro “utópico” no que esta mesma ciencia da que se serve lle permita recuperar algunha maneira de ver. 

“- Siri, tes ollos?, – Non, non teño ollos, – E como ves?, – Boa pregunta.” Siri sorpréndenos como personaxe imprescindible, como unha prolongación do home cara ás imaxes que se converte en mediador, e por tanto lector das mesmas. Zezé é a persoa máis indicada para revelarnos que xa vivimos nese mundo de hibridacións, e a súa maneira de organizalas, crealas e pensalas desde os outros sentidos enriquecen o que nós vemos.

A que leva o pulso a un ritmo doce, pero igualmente doloroso, é Mamá, mamá, mamá (2020), da arxentina Sol Berruezo Pichón-Rivière. De novo, unha primeira longametraxe, esta vez en forma de ficción, que nos mete na casa de Cleo, unha nena de trece anos acompañada polo núcleo duro de mulleres da súa vida e pola repentina morte da súa irmá pequena. A medida que avanza o filme, vemos que a perda da súa irmá menor non é o único loito de Cleo; esta terá tamén que dicir adeus á súa infancia e abrazar as dúbidas da primeira menstruación, a aparente desaparición do apoio da súa nai, sumida nunha repentina depresión, e as incongruencias da ausencia. Con todo, na paulatina destrución deses primeiros chanzos cara unha madurez que non sabemos que cor terá, o proceso non se estanca grazas ás demais mulleres que a rodean, que pasan tamén por momentos de transición desde a perda do medo infantil até o espertar da sexualidade propia. Acabamos por acompañalas nós tamén, entre a sororidade interxeracional, nestes tránsitos.

Mamá, mamá, mamá (Sol Berruezo Pichón-Rivière, 2020)

A atmosfera xerada desde a fotografía, coas súas cores apasteladas, empúxanos suavemente ao estado de ánimo inaprensible que envolve a perda e os momentos iniciáticos durante estas dúas semanas de verán. Ese equilibrio no avance da trama, que lembra a Estiu 1993 na capacidade de xerar o mundo dunha nena, cun maior grao de drama nalgúns planos, acaba por envolvernos. Sería máis fermoso non ter que mencionalo, pero hai que celebrar tamén un equipo de realización completamente feminino. 

La última primavera (2020), de Isabel Lamberti, atópase dentro do líquido que se xera na articulación entre realidade e ficción. A familia Gabarre Mendoza vese obrigada a marchar do barrio de chabolas próximo a Madrid no que se atopa o fogar que construíron durante longos anos. Detrás de cada plano orquestrado, ou de cada avance da trama na ficción, sentimos o alento da historia que si experimentaron na realidade, xa que a familia viviu nas súas carnes ese re-aloxamento. 

Como en Mamá, mamá, mamá, achegámonos a un núcleo familiar forte e próximo, interdependente, que resiste ante o que parece esborrallarse antes de que derruben a súa casa. Observamos como calla, pinga a pinga, a idea do re-aloxamento en cada un dos membros da familia. Tamén vemos, sobre todo nos máis novos, a tendencia a seguir empuxando ante unha vida que continúa. Podería lembrar aos traballos de Isaki Lacuesta, con actores non profesionais, mostrando un estilo de vida enormemente xulgado pero pouco retratado con tanta delicadeza e espazo. E ao final é o que compartimos con todas elas, o seu espazo, a súa casa, unha celebración de aniversario como apertura do filme e un baile de despedida. Introducímonos como o fai a directora, xa que a cámara parece ser un membro máis e a narrativa transcorre ao compás do día a día, sen resultar nunca minimamente pesada nesa última primavera.

La última primavera (Isabel Lamberti, 2020)

Comments are closed.