Novos Cinemas 2020: Sección Oficial

l n' y aura plus de nuit, Eléonore Weber

l n’ y aura plus de nuit, de Eléonore Weber © Perspectivefilms

O Festival Novos Cinemas de Pontevedra volveu demostrar coa súa quinta edición porque segue sendo unha das nosas citas imprescindibles. Se o ano pasado defendíamos a importancia dos festivais pequenos ante o modelo (moitas veces fagocitario) dos grandes eventos, nesta ocasión volvemos sacar o chapeu ante a resiliencia amosada por un festival que, nun ano como o que vimos de pechar, foi quen de celebrarse con garantías e manténdose fiel ao seu compromiso de ofrecer un espazo para as novas voces do panorama internacional. A Sección Oficial da 05 edición de Novos Cinemas (15-20 decembro) acolleu unha selección de nove longametraxes que van dende os relatos iniciáticos ata o cinema-ensaio, pasando pola animación experimental e a crítica poscolonial con trazos de realismo máxico.

O Xurado Internacional, formado por Elena Duque, Pela del Álamo e Nuria Giménez Lorang, outorgou o Premio Novos Cinemas á mellor longametraxe da Sección Oficial a l n’ y aura plus de nuit, da cineasta francesa Eléonore Weber, un filme estarrecedor composto exclusivamente por imaxes de arquivo filmadas dende helicópteros militares dos exércitos estadounidense e francés. A través destas gravacións, que corresponden a actuacións militares durante as campañas de Afganistán, Iraq e Siria, a cineasta cuestiona as dinámicas de poder, a percepción humana e a nosa pulsión cara as imaxes, convidándonos a un exercicio de voyeurismo incómodo e revelador.

“Imaxes que non están concibidas para ser vistas”, en palabras de Pierre V., un soldado francés anónimo ao que Weber confronta con estas filmacións nas que se cometen execucións reais, moitas veces froito de erros humanos. Mediante a voz dunha narradora, as súas reflexións mestúranse coas da propia cineasta, describindo as distintas situacións e procedementos, ao tempo que ponderan as implicacións morais destes actos. “Unha reflexión poliédrica sobre a relación Norte-Sur e a fraxilidade do individuo, así como sobre os novos valores de la imaxe”, en palabras do xurado. Entre tomas filmadas con cámaras térmicas e de visión nocturna, e coa ameaza constante que representa a cruz do visor sobre as imaxes, a realizadora trata de atopar a humanidade detrás destas gravacións, buscando a empatía que agochan as composicións pausadas nas que observamos a vida cotiá de xente común. Inocentes forzados a vivir baixo o punto de mira, aos que nunca abandona o sentimento de fatalismo. Unha peza para remexer conciencias, que remata cun epílogo no que se esbozan as liñas dun futuro distópico cada vez máis próximo, no que uns seguirán dominando a luz e arquivando as imaxes, mentres outros estarán obrigados a vivir nunha noite perpetua.

Por outra banda, a mención especial do xurado oficial foi para a cinta de animación Accidental Luxuriance of the Translucent Watery Rebus, do croata Dalibor Baric. Unha obra composta con gran habilidade empregando distintas técnicas de animación, pero que resulta irregular no seu conxunto. O cineasta convídanos a unha viaxe estimulante, con momentos puramente lisérxicos, na que é preciso deixarse levar. O filme agocha unha historia de cine negro e ciencia ficción con múltiples referencias e inspiracións, e prodígase en exquisitas composicións estéticas acompañadas por unha coidada (aínda que confusa) dimensión sonora. Con todo, a peza resulta un tanto frustrante, transmitindo a sensación continúa de estar sendo atrapados e expulsados pola propia narración, ao longo dun relato que seguramente se tería beneficiado da súa subdivisión en formato curto, no que o cineasta ten unha ampla e recoñecida traxectoria.

Tal día hizo un año, Salka Tiziana

Tal día hizo un año, de Salka Tiziana ©

O premio da crítica desta edición foi para Tal día hizo un año, a prometedora ópera prima da xermano-española Salka Tiziana. Un filme semi-autobiográfico marcado pola austeridade narrativa, onde os xestos, os sons e (particularmente) os espazos son os encargados de transmitir os sentimentos de illamento e desconexión que marcan a relación entre as súas tres protagonistas. O filme comeza coa chegada de Larissa e os seus dous fillos xemelgos á casa familiar do seu marido, no medio da Serra Morena, onde agarda reunirse con el. Porén, un problema coa súa viaxe provoca que Larissa teña que pasar uns días soa coa súa sogra e a súa cuñada. A partir dese momento, observamos a estas mulleres no seu día a día, percibindo como media entre elas un abismo de incomunicación que vai alén das diferencias lingüísticas. Con todo, mantemos sempre unha distancia (física e emocional) imposta pola directora, que nos nega un acceso máis íntimo ás personaxes, evitando primeiros planos e diálogos excesivos. Os sons das cigarras e das explosións, procedentes dunha base militar próxima, acompañan a narración e as suxerentes imaxes, filmadas en dixital e 16mm para contrapoñer os planos interiores coas impoñentes paisaxes (o outro gran protagonista do filme). Tiziana revélase na súa primeira longa como unha cineasta a seguir, aínda que a súa marca persoal probablemente non convencerá a todo o mundo.

O sorprendentemente conservador premio do Xurado Novo foi para The Trouble with Nature, o drama de época do danés Illum Jacobi, no que seguimos ao filósofo Edmund Burke na súa procura do sublime nas montañas alpinas. Unha obra cunha modesta posta en escena e unha fotografía naturalista, de corte pictórico e con referencias máis que evidentes (se cadra, demasiado), que destaca especialmente pola dinámica entre o protagonista e a súa serva/acompañante, Awak. Unha mirada lúdica e prosaica á deconstrución dun arquetipo, que serve como pretexto para compoñer unha oda á insistente beleza do mundo natural.

A África lusófona estivo presente por partida dobre na sección oficial cos títulos Mosquito, de João Nuno Pinto, e Ar Condicionado, de Fradique (esta última a máis inxusta ausencia do palmarés). A película de Nuno Pinto, escollida como cinta de inauguración no Festival de Róterdam de 2020, é un relato iniciático que nos traslada á fronte africana durante a Primeira Guerra Mundial. O filme presenta unha factura impecable, unha fotografía saturada e un protagonista solvente ao que acompañamos nunha nova incursión ao “corazón das tebras”. A historia golpea dende a primeira secuencia (en parte polo seu efectismo), na que vemos aos soldados portugueses desembarcar a lombos dos nativos do Mozambique, aos que tratan como simples bestas de carga, mais é difícil chegar a vincularse coa obra a nivel emocional. Seguindo coas reminiscencias á obra de Conrad e outros relatos da África colonial máis escura, sumámonos ao novísimo soldado Zacarias (apenas un adolescente coa cabeza chea de consignas patrióticas e sede de aventuras), nun auténtico descenso á loucura, aquela que se atopa no seo da guerra e do propio ser humano. Pouco a pouco, vanse borrando as fronteiras entre inimigos e aliados, así como entre realidade e fantasía, ata o punto de non ser capaces de distinguir se aquilo que vemos é real ou un soño febril inducido pola malaria.

Ar Condicionado, Fradique

Ar Condicionado, de Fradique

Saltando á costa oeste do continente, Ar Condicionado agasállanos cun relato cativador ambientado na vibrante cidade de Luanda, capital da República de Angola. A ópera prima do artista Fradique (un dos nomes que de seguro definirá o cinema angolano nos vindeiros anos), válese do realismo máxico e a ciencia ficción para ofrecer un retrato fascinante sobre a realidade socio-política do país e os vestixios do seu pasado colonial, así como os traumas nacionais provocados pola posterior guerra civil. A premisa do filme é suficiente para transmitir a idiosincrasia e atractivo do mesmo: unha misteriosa epidemia provoca que os aparatos de ar condicionado do país deixen de funcionar, chegando a descolgarse das paredes dos edificios e precipitarse nas rúas e patios (ás veces con fatais consecuencias). No medio deste caos, en contraste cun ambiente cada vez máis axitado, acompañamos a un estoico Matacedo, bedel e garda de seguridade nun complexo de vivendas, na súa misión para recuperar un destes aparellos danados. Conversas telepáticas, científicos tolos e velorios delirantes forman parte do inesquecible microcosmos dun filme que, en liñas xerais, opta por unha aproximación naturalista, desprovista de alardes técnicos (ou empregados de xeito sutil). Por outra parte, a banda sonora de Aline Frazao é sen dúbida o outro punto forte da película, coas súas fusións de jazz e ritmos locais que capturan perfectamente o espírito da historia. En definitiva, un filme que ben podería servir de estandarte para a liña de programación da que fai gala o Novos Cinemas.

Porén, como non todo van ser acertos, é xusto dedicar unhas liñas á obra máis frouxa da competición: a italiana Fortezza, asinada por Ludovica Andò e Emiliano Aiello. Emulando o espírito dos irmáns Taviani na súa célebre César debe morir (2012), os cineastas afrontan a adaptación da obra mestra de Dino Buzzati, El desierto de los tártaros, coa colaboración dos presos do cárcere de Civitavecchia. Incluso para aqueles que non coñezan a obra dos mestres italianos, esta nova aproximación ao traballo con reclusos carece de substancia máis aló do propio dispositivo fílmico, que eclipsa toda a historia e anula calquera posible conexión emocional. A exposición mecánica  dos diálogos, así como unha adaptación frustrante do espírito kafkiano que domina o relato, centrado nunha guarnición militar localizada nunha fronteira esquecida, onde os soldados encargados de vixiala agardan a chegada dun inimigo invisible, acaban por provocarnos tedio e apatía. Un exercicio digno e con boas intencións, que traslada con éxito as reflexións sobre os propios límites dos actores (literais e figurados), pero que dificilmente logra manter o noso interese durante os apenas 72 minutos de duración.

Completaron a selección a vangardista pero irregular Si yo fuera el invierno mismo, de Jazmín López, e o divertido crowdpleaser de Jonathan Wisocki, Dramarama. Na primeira delas, asistimos a un relato performativo artellado en dous niveis. Por un lado, acompañamos a un grupo de amigos que se reclúen nunha casa abandonada para recrear escenas de tres obras icónicas ligadas á revolución social e cultural dos 60 (La Chinoise, de Jean-Luc Godard, El fuego inextinguible, de Harun Farocki e Trasplante de vello facial, de Ana Mendieta). Por outro, seguimos a unha delas no seu particular proceso de loito e “re-enactment” dunha relación amorosa frustrada. Unha proposta arriscada e pretensiosa, na que se mesturan multitude de referencias artísticas e disquisicións filosóficas un tanto superficiais, pero que logra afondar verdadeiramente na psique da protagonista, valéndose de mecanismos que, máis aló do artificio, sobresaen pola súa representación precisa e xenuína das consecuencias dunha ruptura. Moitos serán capaces de simpatizar con ese espazo mental no que se recrean ata a extenuación as conversas e accións pasadas, no que se mesturan os feitos e as proxeccións, repasando cada detalle para atopar o momento exacto onde todo comeza a esmorecer. A directora ten certos problemas á hora de conxugar as dúas dimensións discursivas do filme (que a pesar de todo traballan cara a un obxectivo común), pero logra compoñer unha obra hipnótica que se apoia nunha posta en escena e unha dirección de fotografía estudadas ao milímetro, así como na presenza magnética da personaxe principal.

Finalmente, a Dramarama de Wisocki presenta unha historia moito máis convencional, puro cine indie estadounidense sen maiores pretensións (pero non por iso carente de mensaxe) que supuxo un peche máis que celebrado para esta edición. Unha desas pequenas “concesións” da programación que acabou facéndose co (previsible) Premio do Público. O filme trasládanos a unha zona residencial de California a comezos dos anos 90, onde coñecemos a un carismático grupo de amigos adolescentes que se prepara para pasar a última noite xuntos antes de marchar á universidade. Unha entrañable banda de frikis e outsiders, apaixonados polo mundo do teatro e as artes escénicas, que se entreteñen organizando xogos de misterio e festas de disfraces, mentres afrontan os medos e inseguridades propias da súa idade. Baseada nas experiencias persoais do director, a historia céntrase principalmente na personaxe de Gene, que ten problemas para saír do armario por medo á reacción dos seus amigos, todos eles condicionados por unha educación cristiá que os leva a reprimir a súa sexualidade. Unha homenaxe clara aos filmes de John Hughes e outros relatos adolescentes da época, Dramarama conta con infinidade de referencias pop que farán as delicias dos máis nostálxicos, mentres que a química entre as actrices e actores protagonistas (cada un cos seus momentos para brillar) logra que conectemos cos seus dramas e pasemos unha agradable e conmovedora velada.

Dramarama, Jonathan Wisocki

Dramarama, de Jonathan Wisocki

Comments are closed.