OUFF 2017: O PERSOAL É POLÍTICO
Este lema feminista semella funcionar na programación da 22ª edición do Festival de Cinema Internacional de Ourense coma unha sorte de declaración de intencións. Algúns dos filmes programados collen como bandeira estas palabras para debuxar historias crúas, cargadas de realismo, que nos sitúan contra as cordas como partícipes dunha sociedade caduca na que cómpre replantexarse os piares sobre os que construímos.
Como non podía ser doutra forma, comezo falando de Baronesa (Juliana Antunes, 2017) potentísima ópera prima da directora brasileira que atravesa ao espectador coma un disparo directo ao cerebro. Envolta nunha presentación formal e clásica que non a separa do típico documental, Juliana achégase a unha das favelas de Belo Horizonte para filmar a amizade entre Leid e Andreia e as circunstancias que as rodean. As conversas entre as dúas amigas camiñan entre o día a día da favela e necesidade de marchar dun lugar cunha esperanza de vida de 30 anos para as mulleres, a outros temas coma a masturbación femenina, a liberdade da soltería ou a decisión de ter ou non fillos. Juliana filma coma Pedro Costa filmaba as Fontainhas: cunha delicadeza e unha intimidade que reafirman os merecidos premios a Mellor Ópera Prima e o Premio do Cineclube Padre Feijoo.
Tamén é política pura 69 minutes of 86 days (Egil Haaskjold Larsen, 2017), optimista pero realista versión do éxodo dos refuxiados que intentan entrar nunha Europa que mira cara outro lado. Partindo dunha proposta observacional, o director noruego segue a viaxe da familia de Lean, a nena protagonista do filme, nun plano secuencia filmado en 86 días. A unidade temporal e espacial que Haaskjold logra, en parte grazas ao excelente uso do plano secuencia e dunha montaxe mínima pero moi coidada, permítenos centrarnos na ollada desta nena que vive en primeira persoa esta viaxe. Coa cámara sempre á altura de Lean, o realizador consegue desprenderse do fatalismo e do pesimismo que a realidade amosa, e constrúe un relato de esperanza e vitalidade que se resume nos grandes ollos desta nena.
Clara herdeira do legado dos daguerrotipos que filmou Agnès Varda no 1976, María Álvarez filma os retratos propios dun barrio chamado “cinema”. Las cinéphilas (2017) organízase de forma irregular en diferentes bloques que van saltando de Madrid, a Montevideo e a Bos Aires. A intención de crear esa visión global ás veces vólvese algo confusa, rematando por non ubicar ás personaxes nos sitios correspondentes. Porén, a situación pouco importa cando o cinema, precisamente, ten a sorte de poder trasladar todos os lugares a través dunha pantalla. Quizais a parte máis interesante do filme, e que parece agochada detrás desta cinefilia das personaxes, é a vitalidade destas mulleres por continuar cara adiante, sen deixar que ninguén tome as decisións que a elas lles corresponde. Falamos dunha actitude non referida á idade destas mulleres, senón ao carácter feminista, empoderador, que ergue a súa voz por enriba da propia directora e que articula o camiño que cada unha delas quere. A sensibilidade e paciencia de Álvarez filmando ás ‘cinéphilas’ dá como resultado unhas testemuñas cheas de forza e emoción, que consiguen saltar das bágoas aos risos en cuestión de segundos.
Ir á deriva
Empregado maioritariamente ao falar do mar, ir á deriva é ir sen rumbo, levado pola corrente ata un destino incerto. Porén, na programación deste ano houbo dous filmes que trouxeron esta expresión a terra. O primeiro caso sería o de Out there (Takehiro Ito, 2017), matrioska de múltiples tramas o seu visionado é, por veces, un tour de force que debería vir acompañado cun mapa conceptual. A historia xira arredor da rodaxe dun filme inacabado sobre a emigración dunha parella que decide emigrar de Taiwan aos Estados Unidos, a historia de amor entre os actores protagonistas, e un documental etnográfico, centrado na familia do actor, sobre a vida en Taiwán na segunda metade do século XX. É moi doado perderse neste filme que mestura formatos, imaxes en branco e negro e cor, diferentes tramas, aínda que existe unha centralidade que atravesa todo o filme: que é o fogar? Cal é o meu fogar? Este sentimento de non pertenza, de deslocalización, marca unha reflexión inquieta, en movemento, que cruza unha metrópole coma Tokio sen descanso, coma o Gringo que filmaba Lech Kowalski cruzaba Nova York sen deterse.
Tamén na busca dese lugar, as personaxes de Mariana (Chris Gude, 2017) percorren un escenario situado entre Colombia e Venezuela coma se fosen piratas sen rumbo. Mediante longos planos fixos, pero non exentos de movemento, o director intenta atopar ese soño que estes mariñeiros de terra procuran. Coma espectros ou reflexos dun espello estraño, os homes habitan este filme e amosan unha rutina errática entre o contrabando e a indeterminación de vivir fóra da lei. Por buscarlle un referente coñecido a esta ‘rara avis’, Mariana parece filmar o que ocorre antes ou despois dos westerns: os espazos baleiros, as conversas a medias, a espera. Espera, pero a que? Quizais a atopar o sentido a unha vida que, cos ecos de discursos grandilocuentes sobre Simón Bolivar, distanciase máis e máis do tempo actual.
Cinema galego
Un dos eventos que máis expectación espertou na edición deste ano foi a proxección da metraxe filmada do próximo filme de Oliver Laxe, Aquilo que arde. Retomando o escenario que daba inicio ao seu filme París #1 (2008), Laxe volve a Galicia para filmar unha historia que xira arredor dun pirómano e de dous brigadistas. Unha ficción que, como acontece na filmografía do director, adoita mesturar imaxes documentais. Ante unha sala chea e expectante, Oliver Laxe amosou as secuencias que filmou durante a vaga de incendios deste verán, unhas imaxes duras e espectaculares que foron recollidas desde o propio incendio, ao carón dos brigadistas que loitaban contra o lume. Esta proximidade do director e da súa equipa espertaron as louvanzas dun grupo de brigadistas presente na sala (situados contra o final da mesma) que agradeceron ao director o realismo das súas imaxes e a honestidade coa que filmou unha labor tan dura coma a de combatir os lumes. Ironicamente, nas primeiras filas, os políticos de turno ollaban as imaxes probablemente coa mente noutro lugar. Acostumados a visitar os incendios cando os lumes cando xa están apagados e só para facer a valoración dos danos, quizais sería recomendable que algún dos alí presentes acompañase a Laxe na rodaxe para ser conscientes da importancia do traballo dos que combaten os incendios.
Dentro dos filmes galegos programados na cita ourensá destaca Entre la ola y la roca (Manuel Lógar, 2017) que revisita ese lugar tan de moda e tan filmado ultimamente: a Costa da Morte. A ópera prima de Lógar achégase aos percebeiros de Muxía para intentar retratar unha das profesións máis duras e arriscadas. Cun uso excepcional das imaxes aéreas, o filme consigue trasladarnos ás rochas e sentir cada batida do mar na nosa propia pel. Porén, tamén o filme lévanos á vida máis cotiá dos percebeiros: á súa familia, ás lembranzas do Prestige, etc. Por atoparlle un problema, Entre la roca y la ola tropeza coa mesma pedra que Costa da Morte (Lois Patiño, 2013) e que Alberte Pagán resumía na frase “E cando a palabra cobra vida, a película comeza a esmorecer”1. Apenas uns minutos no filme bastan para comprobar a diglosia involuntaria que o filme recolle: os percebeiros empregan o castelán para falar de cara ao filme, e o galego para falar entre eles. Esta cuestión lingüística, quizais caduca para algúns, segue a ser unha das grandes cuestións que o cinema galego ten que solucionar.
Se un filme vén erguendo expectativas nos últimos meses, ese é Dhogs (Andrés Goteira, 2017). Thriller distópico construído mediante historias entrecruzadas, o filme de Goteira é a mellor ópera prima que un cineasta pode desexar. Sen agochar as referencias a filmes coma No country for old men (Ethan Coen e Joel Coen, 2007) ou a videoxogos coma Grand Theft Auto V (2013), Dhogs artéllase coma unha bofetada directa ao espectador, atacando a pasividade dunha sociedade ancorada no consumo de imaxes prefabricadas. Dhogs constrúe un relato surrealista que salta do escenario de A Coruña ao deserto de Tabernas coa facilidade que cambia de liña temporal ou de personaxe principal. Pouco se pode contar do filme sen estropealo ou desvelar demasiada información, mais queda constancia de que o director recolleu as mellores leccións dos mestres do estraño coma David Lynch ou Charlie Kaufman. Con todo, hai un problema: deixando o listón tan alto, que terá preparado no maxín Andrés Goteira para o seu segundo filme? O tempo o dirá e, con sorte, poderémolo ver nalgunha edición futura do Festival de Cinema Internacional de Ourense.
1. Algumhas consideraçons sobre a língua de Costa da Morte (15/01/2014) en Acto de Primavera: http://actodeprimavera.blogspot.com.es/2014/01/algumhas-consideracons-sobre-lingua-de.html