Procesos #21 – Eloy Domínguez Serén

Eloy Domínguez é de espírito curioso, todo lle fascina. Filma aquilo que o rodea co que teña na man, ben sexa un teléfono móbil ou unha cámara. Logo de colaborar como crítico na Radio Galega e de fundar A Cuarta Parede marcha para Suecia. Alí traballa como peón de obra e como camareiro, mais nunca abandona ese afán observador, reafírmase como cineasta e de aí xorde Pettring. Viaxa, indaga, aprende e tamén ensina. Filma a única hora de luz que os habitantes de Fauske teñen ao día, e amósanos dun xeito entrañable o seu primeiro contacto cun neno saharauí. Modesto e próximo, aberto sempre a críticas e suxestións, a conversa co espectador é para el parte fundamental na elaboración do filme. Precisamente, a compartir os seus filmes co público foi ao que se achegou á (S8) Mostra de Cinema Periférico.

Ti estudaches Comunicación Audiovisual en Barcelona, consideras suficiente a formación que recibiches no ámbito do cinema na carreira, ou complementáchela con actividades paralelas á universidade?

Estudei Comunicación Audiovisual entre Salamanca, Milán e Barcelona; rematei en Barcelona, de feito. A verdade é que estaba moi descontento, sobre todo cos tres primeiros anos, porque no caso de Salamanca era común para Xornalismo, Relacións Públicas, Publicidade e para Comunicación Audiovisual, e logo dentro de Comunicación Audiovisual a partir do terceiro ano aínda tiñas que decidir entre cinema, radio e televisión. Non sei como é en Santiago, pero, no meu caso, o ano de Milán estivo moi ben porque eu podía crear o meu programa e adaptalo ás miñas necesidades, aí collín todo o cinema que puiden, entón considero que na carreira cando máis aprendín sobre cinema foi en Milán, e despois o último ano en Barcelona. Pero era como unha especie de caixón de xastre onde entraba de todo, entón nese sentido sei que as opcións agora na universidade española, se non cambiaron, son ou Comunicación ou módulos máis especializados. Pero se non tes que ir a unha escola privada tipo ESCAC, e moi pouca xente pode permitirse iso. É unha mágoa que non haxa unha carreira específica de cinema.

É moi xenérico…

Excesivamente, e sobre todo porque acabas cunha formación teórica que pode ser sólida ou non, pero a verdade é que case sen prácticas, no meu caso. Estivo moi ben ir á universidade a nivel de reflexionar continuamente sobre os coñecementos que vas adquirindo, pero a nivel específico de cinema non estaba satisfeito en absoluto.

Tamén colaboraches como crítico na Radio Galega, e como é que xorde A Cuarta Parede?

Víctor Paz Morandeira e máis eu coñecémonos por casualidade en Sitges, que foi un dos primeiros festivais aos que fun. Na típica cola de prensa que tes que facer ás 4 da tarde para conseguir as entradas para o día seguinte, alguén nos presentou, de Transit seguramente, e comezamos a falar¹. Eu daquela xa tiña un blogue de cinema e comezamos a falar da carencia que había nese momento dun medio dixital especializado en cinema en lingua galega. Foi moi espontáneo, a verdade. Víctor é un tío moi eficiente e moi ben organizado, profesional, e eu son máis… mellor non vou dicir nada. Pero funcionou moi ben dende o comezo, fixémolo máis ou menos rápido e el tiña moi bos contactos aquí en Galicia, entón foi quen máis aportou xente á equipa. Os comezos foron espectaculares.

E despois, por que Estocolmo?

Eu estaba nese momento vivindo e estudando en Barcelona, rematei o máster que fixen alí en Documental Creativo, fixen o traballo de fin de carreira, a televisión de Cataluña interesouse por el e co-producírono…

Fillos de Sansón?

Si, Fillos de Sansón. Cando rematei iso quedei como tanta xente no paro e un pouco desesperado. Eu estaba nese momento vivindo coa que era entón a miña moza, que era sueca, de Estocolmo, e como ningún dos dous tiña expectativas de atopar nada en Barcelona decidimos ir a Estocolmo. Seguramente tería emigrado de tódolos xeitos ao norte de Europa, porque é unha cousa na que pensara ao longo da miña vida, pero especificamente Estocolmo porque ela é de alí.

Unha vez alí, a iniciativa do diario filmado, xorde como unha necesidade de reflexionar acerca da túa identidade, da túa condición de inmigrante?

Comecei a interesarme polo diario filmado porque estando en Barcelona, xa nesta época máis dura do desemprego e do cuestionamento de que vou facer a partir de agora, grazas á Cuarta Parede coñecín a Andrés Duque, que é un autor de alí que para min era unha moi importante referencia. Convidoume á súa casa a ver un ‘work in progress’ da súa última película, Ensayo final para utopía, e decateime de que o que el estaba a facer estaba feito co móbil². Si que sabía de xente que estaba intentando explorar eses camiños, pero nunca vira un resultado co que eu me implicara tanto. Por unha parte, el facía diario filmado, e polo outro traballaba co móbil. Empecei a reflexionar sobre por que me implicara emocionalmente tanto con este filme. Aquel día foi como unha revelación, e decidín empezar a probar estes códigos cinematográficos ou audiovisuais. Comecei a facer diarios xa antes de ir a Suecia, aquí en Galicia, o que pasa é que eses materiais quedaron aí e por agora aínda non lles din forma. Entón comecei a filmar aquí, primeiro en Barcelona e despois en Galicia, e finalmente en Suecia. Eu estaba traballando primeiro na construción e despois nun hotel, e era para reafirmarme na idea de que eu era cineasta.

Era como unha necesidade?

Si, absolutamente. Por unha parte eu gravaba para tratar de comprender a situación, entón atopaba certa distancia ao observarme a min mesmo a través das imaxes, e despois tamén era para auto-reafirmarme, “eu estou facendo isto neste momento, pero ademais son cineasta, e como cineasta vou facer cinema”. Tendo un traballo de oito horas ao día, decidín gravar ese traballo.

Domínguez Serén presentando os seus filmes no (S8) Mostra de Cinema Periférico. Ao fondo, o director do certame, Ángel Rueda. FOTO: MARÍA MESEGUER

Como foi a colaboración con Marcos Nine?

Xurdiu xusto antes de marchar a Suecia. Eu empezara a explorar o formato de diario filmado e vin que era accesible. Na situación na que eu estaba era un bo xeito de comezar a coñecer que tipo de cinema quería facer e a descubrir o meu propio estilo. Daquela comecei a interesarme polas correspondencias en xeral, entre escritores, pintores… entón propúxenlle esta idea a Marcos. Daquela tamén é certo que houbo un proxecto promovido polo CCCB de Barcelona, de correspondencias entre cineastas. Había unha que era Jonas Mekas e Jose Luis Guerín, Abbas Kiarostami con Víctor Erice, Isaki Lacuesta con Naomi Kawase. Eu si que vira algunha delas e pareceume unha proposta moi interesante. Díxenllo a Marcos, el aceptou e comezamos durante uns meses, ata que se interrompeu porque el tivo outros proxectos e non tiña tempo. Eu continuei filmando en Estocolmo e decateime de que o material que eu tiña podía funcionar dun xeito autónomo. Falei con el, díxenlle que me gustaría facer unha peza con este material e estivemos de acordo en que podía ser unha boa idea. De aí naceu Pettring, que se corresponde con tres meses alí en Estocolmo, e a continuación saíu un proxecto que cando estea rematado chamarase Norte Adiante, que en gran parte vaise corresponder co que se viu onte de Anacos de Suecia³.

Nos teus filmes vexo un afán pola observación e a curiosidade incribles, pero para ti tamén é moi importante o feedback, tanto co público como con outros autores, non? Son complementarios?

Si, na parte da filmación eu considero que sempre fun unha persoa moi observadora, incluso antes de saber que me ía adicar ao cinema, cando comecei a estudar arquitectura. Sempre me fascinou contemplar, sobre todo observar á xente. Fascíname a xente en xeral, os seus xestos… sobre todo cando non podo escoitar unha conversa, a expresividade corporal… Sempre me fascinou, entón sabía que nalgún momento ía aparecer iso no meu cinema. Despois como espectador eu tamén me decatei de que me interesan moito máis este tipo de proxectos, observacionais, contemplativos, sosegados… Creo que nese sentido o que eu comecei a filmar era unha resposta a esta curiosidade. Despois, respecto ao feedback, para min é importante incluso cando estou filmando. Dalgún xeito, gústame sempre romper a barreira entre quen está filmando e quen está sendo filmado. Por exemplo, vese ben no proxecto de Suecia, que se establece unha comunicación, unha interacción xa no momento de filmar. Despois si que me gusta, eses traballos, compartilos coa xente, como dicía onte en plena construción, porque valoro moitísimo os comentarios, as opinións que se dan logo de cada pase, e este feedback co público vese no resultado final porque case sempre teño en conta todas estas opinións na montaxe. Onte mesmo, por exemplo, tomando unhas cañas, unha persoa achegouse e díxome algunhas cousas sobre o traballo que eu xa pensara, pero que quería confirmar. Ás veces confirma ideas que eu teño, ás veces faime cuestionalas, pero é moi raro que non haxa algunha vez na que amose o traballo, teña feedback co público e non me recuestione certa secuencia, certa escena… Para min é moi importante, e é un pracer poder compartilo. Aínda que hai xente que prefire o normal, só amosalo cando a película xa está máis que rematada.

Entón ti iso inclúelo no proceso de montaxe e demais…

Si, sen dúbida. Eu non teño demasiado celo nese sentido por agochar o meu material nin agardar. Quero compartilo, gústame moito compartilo, debatelo, discutilo, e estou seguro de que o proceso de construción crece moitísimo a raíz dese feedback.

Esa filmación do teu primeiro verán en Suecia nace como unha proposta dos teus compañeiros de Acto de Primavera?

Non, eu xa levaba meses facendo diarios filmados en Suecia, e o que eles me propuxeron foi facer unha pequena peza para felicitar o Nadal, e de feito fixen a peza con materiais que eu xa tiña da correspondencia con Marcos Nine.

Como é que a raíz desa filmación en Suecia tes a oportunidade de gravar tamén no Sáhara e en Noruega?

Unha vez en Suecia, comecei a fascinarme moitísimo pola climatoloxía e pola luz, cousas que eu obviara vivindo no sur de Europa, pero que alí cambian completamente a dinámica da cidade, do país, da comunidade… Decateime de como a luz ou a carencia de luz me estaba a afectar a min emocionalmente e fisicamente, entón comecei a interesarme moito polo xeito no que a climatoloxía podía modificar a relación entre as persoas. Levando isto un pouco ao extremo, empecei a investigar. Que pasaría se vou máis ao norte de Escandinavia e busco un sitio no que só haxa unha hora de luz ao día? Entón fixen unha pequena pesquisa nos tres países, Finlandia, Suecia e Noruega, e apareceu unha vila que se adaptaba a isto. Dende que sae o sol ata que se pon pasan cincuenta e cinco minutos, a penúltima semana de cada ano, que se corresponde co solsticio de inverno. Aforrei cartos e marchei para alí, onde contactei cuns rapaces que tiñan unha pequenísima produtora e axudáronme bastante. O de Noruega naceu así. En canto ao do Sáhara, eu levaba moito tempo, anos incluso, querendo participar nun proxecto de colaboración, aínda que estaba buscando algo en Latinoamérica. Estiven a piques de meterme nun proxecto moi semellante en Guatemala, pero ao final non saíu por unha serie de circunstancias, pero a través de Beli Martínez, que foi a miña produtora nunha película, decateime de que nunha escola de cinema no Sáhara occidental, nos campamentos de refuxiados, estaban buscando un mestre para un módulo. Estaba a convocatoria aberta, solicitei, escribín a carta máis motivada do mundo dicindo que tiña que ser si ou si [ri], e ao final acabou sendo, e alí botei dous meses.

Despois de estar tanto tempo fóra, unha vez que retornas a Galiza, como ves o panorama no país? Velo desde unha perspectiva diferente a como o vías antes?

¿Queres dicir a nivel cinematográfico ou…?

Si, e social.

Pois si que é certo que, aínda que é unha obviedade, unha vez que saes deste contexto, estás afeito a ver outro tipo de paisaxe, outro tipo incluso de luz… Do mesmo xeito que unha vez que cheguei a Suecia decatábame de que ese tipo de luz non a vira nunca, por exemplo, ao regresar aquí decateime de que a luz de aquí era distinta á de alá, pero eu xa viña  afeito a aquela, entón era esta a que me resultaba distinta. Nese sentido foi moi interesante, e despois estaba tan afeito aos bosques escandinavos que de súpeto pareceume que estaba vendo o monte galego por primeira vez. De feito, pensei moito sobre as diferenzas entre aquela idea de bosque e esta idea de monte. Filmando, decateime de que desenvolvera unha curiosidade pola miña terra que nunca antes tivera. Sei que todos os inmigrantes din o mesmo, pero foi fascinante nese sentido. Entón, ao mesmo tempo que deixara de gravar en Suecia, porque me decatei de que a miña ollada xa non era tan inocente como ao principio, ou tan curiosa, ao regresar aquí, sentíame un pouco como cando cheguei alí. Todo me chamaba a atención, era moi fácil sacar a cámara e atopar situacións que quería filmar.

Teño entendido que andabas a preparar unha longametraxe precisamente aquí, na túa zona, no Salnés…

Rodei, non no Salnés, senón en Guillarei, que é unha vila de Tui, un proxecto que se chama Jet Lag, xunto con Beli Martínez, a miña produtora, sobre un rapaz que traballa na quenda nocturna nunha gasolineira que está moi illada. O filme trata sobre esas horas de noite, entre as dez e media ata as seis e media da mañá. Estaba relacionado con esa obsesión que eu tiña nese momento coa luz ou coa falta de luz, e ao mesmo tempo co traballo. O filme de Noruega é basicamente xente que está a traballar, Pettring en gran parte son eu mesmo traballando… e neste caso tamén era sobre o propio traballo solitario dese rapaz. Foi fascinante, e ademais desmadrouse bastante por unha serie de cuestións criminais [ri]⁴. Pero estabamos vivindo nun horario oposto ao resto dos mortais, comezabamos a traballar ás dez e media da noite, cumprimos o mesmo horario ca el durante unha semana. Nós mesmos mergullámonos nesa atmosfera nocturna, porque o estabamos filmando a el, entón tiñamos que adaptarnos a nivel vital ás súas condicións. Foi moi interesante.

Dada a situación actual, cres que realizar unha peza é cuestión de poder adquisitivo ou de vontade?

Afortunadamente, hoxe en día, se alguén quere facer cinema, pode. Evidentemente, dentro duns certos condicionantes e sabendo que a precariedade é case a norma hoxe por hoxe, sobre todo neste tipo de cinema menos convencional. Pero como sempre digo, síntome afortunado de ter nacido neste momento e comezar a carreira nun momento no que podo facer cine cun teléfono móbil ou cunha cámara que non custa demasiados cartos, máis ou menos asumible para calquera peto. Sobre todo porque tamén a parte de montaxe podemos facela nós. Tes que aprender un pouco de todo, produción, distribución… que son cousas que en teoría noutro tipo de proxectos non farías, pero afortunadamente eu creo que é unha cuestión de vontade completamente.

Entón, os teus proxectos son procesos autodidactas, xa que te introduces na distribución e demais aspectos que antes non coñecías…

Si, cando estudas falábanche dunha serie de roles relacionados co proceso de produción, de que hai un director, un director de fotografía, un produtor, un operador de cámara… Todo isto neste momento é inviable, ou polo menos para nós, os que estamos comezando. Ti convérteste en todos eses roles. Como dicía, xa a formación que recibes de Comunicación Audiovisual na carreira non é demasiado específica, nin tampouco de perfil técnico e de aí que a miña primeira peza se chame Pettring, aprendiz, porque tes que aprender a facer cinema. De feito tes que esquecerte do que aprendiches e comezar a aprender de novo.

“Sempre me fascinou observar á xente”.

Desaprender?

Desaprender, tal cal.

Tes novos obxectivos ou propostas que che gustaría desenvolver nun futuro?

Agora mesmo o que teño que facer é rematar todo o que teño aberto. Teño unha morea de material, como cinco proxectos distintos que vou montando paralelamente. É un proceso un pouco esquizofrénico, a verdade, acabas mesturando imaxes, ideas, sensacións, estados de ánimo que che provoca cada unha das pezas… Pero gustoume moito a experiencia no Sáhara, de ensinar a mozos e mozas, colaborar con eles e contribuír a que poidan facer os seus propios traballos. Esa parte educativa, na que eu non traballara, gustoume moito, e sobre todo nestas condicións tan duras. Fascinoume o Sáhara, e estando alí empecei a ler moito de Kapuscinski, que é un xornalista polaco que pasou moitas décadas en diferentes países africanos. Fascinoume o tema e gustaríame poder voltar para facer outro proxecto de colaboración, tal vez no ámbito da educación audiovisual. Oxalá teña a oportunidade de repetir.

Foi complicado establecer unha comunicación cos rapaces? Na peza do Sáhara, nun primeiro momento, o neno amosábase incómodo fronte a cámara e asustado, pero despois vemos como se integra completamente e mesmo hai unha complicidade entre a cámara e o neno…

Pois alédome moito de que comprendeses a peza deste xeito, porque era a miña vontade e tiña dúbidas sobre se funcionaba ou non, porque hai unha serie de informacións de contexto que non se ofrecen… Xusto ese era o procedemento en case tódolos casos coa xente de alí, como case sempre en calquera lugar ao que vas no estranxeiro, onde ti es un foráneo. Pero alí son moi acolledores, moi hospitalarios, e a verdade é que eu sentinme benvido en todo momento. Facilita moito as cousas que grande parte da poboación fala castelán ou polo menos comprende o castelán, pero evidentemente si que hai unha serie de distancias e barreiras que tes que ir derribando pouquiño a pouco. Esa peza nese sentido pretendía representar ese pequeno proceso de achegamento a alguén, e como dúas persoas que en teoría non falan o mesmo idioma se poden comunicar e poden incluso chegar a intimar dalgún xeito. Así foi como me relacionei coa poboación saharauí, foi sorprendente porque me sentín moito máis vinculado a eles e sentín unha maior afinidade, incluso unha certa irmandade, que en Noruega ou ao comezo en Suecia.

A peza en Noruega véxoa moito máis contemplativa, quizais máis lonxana que as outras dúas obras…

Si, esa distancia é consciente. Comprendín que era moi importante en cada plano amosar o ceo, porque ao final esta película trata sobre os efectos que provoca a carencia de luz nos ritmos da xente, entón era consciente de que tiñan que ser moi a miúdo planos bastante amplos, e isto xa provoca que teñas que afastarte da xente. Pero ao mesmo tempo, para poder contemplar exactamente esa relación entre o traballo da xente e o entorno no que están, tamén tiñas que adquirir esa certa distancia. E despois como é un ritmo moi sosegado, moi sereno, neste momento do ano, quería adaptar a ollada e tamén a montaxe a ese mesmo ritmo. É unha obra moi contemplativa, moi sosegada, moi equilibrada… Ao igual que Pettring é moito máis instintiva na forma de gravar, aquí os planos son moito máis equilibrados, cunha vontade máis estética e un ritmo moito máis lento.

Pensar quedar a vivir en Estocolmo moito máis tempo?

É unha boa pregunta, a verdade é que cada vez me sinto mellor alí, sobre todo dende que aprendín o idioma e agora podo máis ou menos vivir en sueco.

Sorprendeume moito a rapidez coa que aprendiches o idioma, como amosas na primeira peza…

Si, nese sentido si que me involucrei moito. Como digo na peza, quedei sen traballo, e ata ese momento non puidera empezar a estudar sueco. Alí teñen unha cousa magnífica, que favorece moito a integración dos inmigrantes, que é que o estado ofrece cursos gratuítos para inmigrantes, pero tes que conseguir unha especie de DNI sueco, un código de rexistro que non se lle ofrece á maioría da xente que chega. Tes que pasar unha serie de procedementos, no meu caso tardou nove meses, e xusto coincidiu que me quedei desempregado con que ao final me ofreceron este rexistro. Aí accedín aos cursos, que eran cinco días á semana, seis horas ao día. Chegaba a casa e lía e escoitaba a radio como se ve na peza… Curiosamente, coa miña ex-moza non falabamos en sueco, senón en inglés; non nos saía falar sueco, pero en cambio falaba sueco co resto da xente, sobre todo na rúa con xente que non coñecía, cando tiña que pedir indicacións, aproveitaba calquera desculpa para practicar. Aínda que me parece un idioma moi complexo, moi difícil de aprender, foi un proceso bastante rápido. En tres meses xa podía articular algunhas oracións e comezar a comprender algunha cousa, e despois de cinco meses, que foi o que estudei, xa podía manter diálogos, e agora a verdade é que xa podo vivir en sueco, máis ou menos.

Xa estás adaptado entón, sénteste coma na casa?

Coma na casa non te vas sentir en ningures máis que na túa casa, pero si que é certo que me sinto moito máis integrado. Creo que, aínda que podes vivir perfectamente en inglés, a relación que se establece cos suecos na súa propia lingua, aínda que todos son bilingües, é distinta. Nese sentido estáseme a facer moito máis doado agora mesmo, pero hai cousas que se botan moitísimo de menos, se cadra aos catro ou cinco meses escapo e veño dous meses a Galicia, un mes ou o que me poida permitir. Agora mesmo non estou seguro, pero ten pinta de que vou ficar alí unha tempada.

___________