PUNTO DE VISTA 2019: DOS UNS PARA OS OUTROS

20190322164546

1.

“Aposto pola arte que facemos, os uns para os outros, como amigos”.

A cita do lembrado Jonas Mekas coa que Garbiñe Ortega, directora artística de Punto de Vista, abría o programa do festival pamplonés no seu segundo ano á fronte do mesmo, non puido erixirse como un acompañamento máis oportuno para a súa décimo terceira edición, toda unha declaración de intencións por enriba do necesario entrecomillado ao mestre. Porque esta cita non só se sumou ás numerosas e sentidas homenaxes que o creador de orixe lituana, inesgotable influencia para as xeracións actuais de cineastas, vén recibindo tras a súa desaparición o pasado mes de xaneiro, senón que no caso que nos ocupa soubo enarborar con firmeza o espírito xeneroso e libérrimo que impregna cada fotograma do autor de Walden (1969). Asumíase o compromiso de recoller unha testemuña tan impoñente para fortalecer a liña artística do festival, de novo responsable dun programa de natureza inabarcable, onde cada día ten espazo para unha infinidade de experiencias sen saír do Centro Baluarte.

Así, mediante a película elixida para a emocionante sesión de homenaxe, Birth of a Nation (1997), non só se fuxía da decisión fácil á hora de escoller un título que resumise a celebrada vida de Mekas, senón que ademais nas súas imaxes quedaba sintetizado ese espírito de comuñón entre cineastas, espectadores e programadores. A través de espontáneos retratos dos seus compañeiros de disciplina tomados durante catro décadas, no filme o director reivindica a amizade e a resistencia grupal como única maneira de vivir facendo un cinema libre, presentando unha coherencia insuperable entre a arrebatadora forma impulsiva e a vitalidade, nunca exenta de melancolía, que respira toda a súa obra. Como non podía ser doutra maneira, a partir desta sesión xurdiron máis vínculos frutíferos: ao día seguinte proxectouse quizais a película máis fermosa de toda unha Sección Oficial composta por trinta títulos, Rushing Green With Horses (Ute Aurand), unha rima profunda non só coa arte de Mekas para captar o incansable fluxo de vida á súa arredor, senón tamén co amor pola musicalidade do íntimo de Robert Beavers. Compañeiro da cineasta e presente nas imaxes da súa película, el mesmo tamén estaba alí cunha estimulante sesión adicada á súa propia obra, ademais de acompañando a súa recente miniatura Der Klang, Die Welt. Mediante a profusión de secuencias de diversos tempos e formatos, as obras de Aurand e Beavers, como Mekas durante toda a súa carreira, transmiten inmensa paz e fannos sentir que non estamos sós nas nosas loitas, porque a ámbolos dous lados da pantalla permanecen vínculos sen cuxa existencia sería imposible seguir nisto.

Deste sentimento daba tamén boa conta o ciclo e a publicación dedicados á memoria de Jonathan Schwartz1, outro cineasta tristemente falecido hai poucos meses. Os autores que presentaron algunhas das súas sesións, desde Deborah Stratman ata Ben Russell, visitaron Pamplona esta vez non só para estar coas súas obras propias no festival –o segundo nin sequera tiña película a concurso–, senón sobre todo para render homenaxe ao seu gran amigo. A través de varios programas nos que os traballos deste se intercalaban cos seus, as películas encargáronse de ilustrar estas ideas: a filmografía do director de The Crack-Up (2017), tenra e desgarradora a un tempo na súa captación do fluír da vida, móstrase prodixiosamente atenta aos lazos e fállalas que nos fan humanos, facendo desta fonda comprensión a razón de ser do seu cinema en miniatura. Nesa virtude, pechando o círculo, estaba o motivo último do rendido tributo colectivo á súa obra.

2.

“A voz non mente”, rezaba o lema de Punto de Vista nesta edición, estendido a moitas das súas actividades paralelas e o deseño gráfico da mesma. Atendendo ás proxeccións, podería dicirse que o soporte tampouco: das 30 películas en Sección Oficial, cifra algo excesiva por moito que a maior parte delas tivesen unha duración inferior a 50 minutos, máis da metade filmáronse en celuloide, cunha porcentaxe moi superior se incluímos as retrospectivas, sempre respectando o formato orixinal nas proxeccións. O impreciso dato só vén confirmar a aposta da dirección artística de Garbiñe Ortega por albergar un cinema esencial que, ben por non cumprir os estándares habituais de duración, ben (máis) pola escaseza de espazos que aposten pola súa debida exhibición, ten moi complicado ser difundido. Esta coidada liña deu cabida ás últimas obras de Robert Todd (cun desgarrado testamento arredor da previa morte do seu fillo, Shrine); da sempre estimulante Nazli Dinçel (Instructions on How to Make a Film, momento memorable cunha comedia sobre o proceso fílmico, a ritmo de Madonna, peza á que regresar sen ningunha dúbida); ou a xa habitual Deborah Stratman (Vever -For Barbara, irregular diálogo coas formas de Barbara Hammer e Maya Deren, que se sumou ás homenaxes a figuras totémicas do cinema experimental). Tamén houbo espazo para John Price (Naissance des Étoiles #2), Malena Szlam (Altiplano), Os Ingrávidos (The Sun Quartet, Part 2: San Juan River), Kevin Jerome Everson (Polly One) ou Laida Lertxundi (a deliciosa Words, Planets, tras Locarno ou Xixón).

Vever - For Barbara (Deborah Stratman , 2019)

Vever – For Barbara (Deborah Stratman , 2019)

Así mesmo, xunto a elas, tamén figuraron outros cineastas de linguaxe visual moi distinto, máis ligado á introdución de novas tecnoloxías dixitais que á experimentación co fotoquímico. Foi o caso de Eduardo Williams ou Jorge Jácome, que despois de despuntar no circuíto hai dous anos con El auge del humano e Flores respectivamente, viñan confirmarse esta vez con Parsi e Past Perfect, dúas obras inferiores ás citadas, pero igualmente atractivas, orquestradas a través da interpelación da voz en off e a súa conflitiva relación coa imaxe. Mentres a primeira apela á globalidade chocando unha secuencia en primeira persoa rexistrada en Zambia cun desbordante texto en construción do poeta arxentino Mariano Blatt, a segunda revisa con humor o concepto de nostalxia, as dúas con tantas imperfeccións como talento para ir algo alén do evidente. Ademais, houbo espazo para voces menos consolidadas no cinema, caso de Edurne Rubio e a aplaudida Ojo Guareña, curiosa combinación de experimento visual e crónica social do franquismo nunha cova burgalesa, aínda que con excesiva ancoraxe no seu dispositivo; tamén de Jorge Moneo Quintana con Orbainak, cru relato de cicatrices familiares vinculadas ao histórico no espazo dun caserío vasco. Ou para a sentida e elusiva miniatura do escocés Luke Fowler en Mom’ s Cards, escrutinio visual das tarxetas gardadas no despacho da súa nai socióloga. Pola presenza de todas elas, mostras nunha ou outra forma de rigor e sentimento, sorprendeu máis o fallo do premio á Mellor Película outorgado a Una luna de hierro (Francisco Rodríguez), cargada de artificio en moitas das súas estampas.

3.

A noite do venres 15 de marzo, no Planetario de Pamplona, o público de Punto de Vista xuntouse arredor da pantalla de 360°, raramente reservada ao cinema, para ver en familia unha sesión insólita. O director Luís Macías (25 Cines/seg) preparara durante varios meses El sexto sol, unha complexa performance astronómica que só podería gozarse nesa velada concreta, e o ambiente respondeu sen dúbida a tal esforzo: a súa proxección foi un dos momentos máis especiais do festival. Supuxo outro exemplo, só o máis rechamante nas súas formas, dunha nutrida serie de encontros e charlas arredor do máis importante, a arte como centro moi por encima do evento en si, algo de xeito evidente fundamental, pero moitas veces esquecido noutras lareiras.

El sexto sol (Luis Macías, 2019)

El sexto sol (Luis Macías, 2019)

Deste xeito, o festival navarro erixiuse unha vez máis en oportuno punto de encontro para escolas de futuros cineastas. Cun público esencialmente novo enchendo as salas de entusiasmo, non se pode dicir que a proposta de programación caese en saco roto: non moitos espazos brindan a oportunidade de absorber aprendizaxes cinéfilos e compartilos de forma activa ao mesmo nivel que Punto de Vista. Esta proposta educativa abarcou ata a infancia, coa exhibición en clausúra da peza resultante do taller que Iván Argote levou a cabo poucos días antes con nenos de entre 4 e 8 anos, Activísimo, unha aproximación desenfadada á linguaxe das protestas rueiras; e tivo ademais un paso pola adolescencia con outro taller que tivo como epicentro o pase de Quien lo impide, proxecto documental desenvolto polo inquieto Jonás Trueba en institutos madrileños, confirmando con todo iso a profunda crenza de que consentir a transmisión é irrenunciable na engrenaxe de calquera disciplina artística.

Nunha semellante liña de estimular o que está por vir, o programa X Films, outro selo de identidade de Punto de Vista, premia cada ano a un realizador nacional emerxente coa produción dun filme localizado en Navarra para estrear ao ano seguinte no marco do festival. Nesta ocasión presentouse La vía flotante, obra dos clásicos do festival Zazpi T’Erdi, unha mediometraxe arredor de paisaxes inhóspitas da rexión mesturadas con escoitas radiofónicas. Cun punto de partida moi loable, centrado en deseñar atmosferas mediante o son, a peza acusa todas as limitacións e desaxustes posibles desta clase de proxectos. Con todo, o galardón deste ano para Maddi Barber, a teor do seu estimable curtametraxe 592 metroz goiti, incluído na sección Paisaia e situado no Pirineo navarro, de novo non podería ser máis pertinente: se unha virtude demostra a autora nesta película, xa presentada noutros festivais recentes, é a de mimetizarse plenamente co marco humano que retrata.

Ne travaille pas (1968-2018) (César Vayssié, 2018)

Ne travaille pas (1968-2018) (César Vayssié, 2018)

4.

Tratando de poñer orde a un festival de fundamento sempre coherente pero tamén deslavazado e intenso como experiencia, no que tanto se aprecia o seguimento íntegro dunha sección –ao prezo de ignorar por completo outras– como poder acudir a sesións moi dispares e repletas de pezas, unha película, quizais pola súa natureza afín a este concepto, impoñíase sobre o resto. Non tiña moito que ver con ningunha das demais proxeccións, de feito, figuraba como único pase dun diminuto foco –xunto aos de Marie Losier, Guy Sherwin, Iván Argote…– dedicado ao artista francés César Vayssié. Ne travaille pas (1968-2018), como fai presaxiar a paréntese do seu título, explora as inevitables contradicións dunha sociedade que fai fetiche o quincuaxésimo centenario de maio do 68. E faino asumindo e explotando a propia linguaxe audiovisual da nosa era; é dicir, bombardeando a través dunha montaxe vertixinosa, en forma de colaxe con imaxes publicitarias e prefabricadas mesturadas con outras extraídas da internet e música electrónica, o día a día dunha parella de novos artistas parisienses. Case coma se fosen un trasunto imposible de Lles amants réguliers (Philippe Garrel, 2005) na época hipertrofiada de YouTube e Instagram, aquí a súa opción de tecer un discurso político queda sepultada tras ese chorro de presenzas visuais.

Conservando a esencia deste achegamento á infinidade de cambios acaecidos nas nosas sociedades durante o últimos cincuenta anos, a explosión de fermosos estímulos visuais proposta en Punto de Vista dixeríase con maior filosofía: dotar dunha orde ás nosas vivencias resulta necesario, pero moitas veces é máis aconsellable deixarse guiar polos seus propios ritmos. Poucos festivais como o que nos ocupa entenderon tan ben o cinema desta última maneira.

[1] As películas de Jonathan Schwartz, dixitalizadas, están dispoñibles de forma gratuíta na súa canle de Vimeo: https://vimeo.com/jonathanschwartz

Comments are closed.