PAULA CONS: “QUERÍA MOSTRAR QUE ESTAS SEÑORAS MARIÑEIRAS PODEN SER AS PROTAGONISTAS DUN THRILLER”

Entrevista en tempos do coronavirus. Por insistencia deste xornalista, prodúcese en persoa nunha coñecida cafetería compostelá; iso si, máscaras mediante. O encontro é con Paula Cons, que estrea este venres 24 de xullo en Filmin A illa das mentiras (2020), unha ficcionalización do afundimento do Santa Isabel en 1921 na illa de Sálvora, onde unhas mariñeiras salvaron 48 persoas de se afogar en circunstancias hoxe aínda sen esclarecer de todo. A fita, con importantes valores de produción e unha factura técnica impecable, está protagonizada por estrelas do panorama español como Nerea Barros e Darío Grandinetti. A directora e produtora chega directa dunha filmación para atender a esta revista.

De rodaxe, non? Como é filmar en tempos da COVID-19?

Si, pois estamos cun documental de Gonzalo Suárez. É un reto, máis cando filmas cunha persoa de risco. Fomos extremadamente cautelosos.

Xa ten a súa idade…

Non, pero é outro Gonzalo Suárez, non é o mítico. El fai moita coña con isto, de feito ata fixo unha curta sobre o tema.

Vaia, pois está ben que o aclares. Quen é logo o outro Gonzalo Suárez?

É un rapaz que quedou en cadeira de rodas. No filme narra a súa experiencia con isto e a práctica do baloncesto e vese como o rodou todo case dende o primeiro momento. Ten un aquel coa peli de Richard Linklater (Boyhood, 2014), ten imaxes da súa infancia, velo medrar. É un proxecto moi bonito porque hai un punto no que o persoal transcende o profesional e sintes que estás a facer algo por alguén, por unha persoa que loitou tanto por contar a súa historia. Diste: “vaia, iso si que é ter o cinema dentro, estar tombado e que o primeiro que pidas sexa unha cámara”. É para se deixar todo por el. Iso estimula moito.

Fago de produtora executiva e guionista. Nestes catro días de rodaxe logramos manternos nunha situación de burbulla e sabiamos que estabamos todos limpos, porque se non é un coñazo ter que andar coa máscara de lonxe, comunicarse… Foi unha rodaxe moi mecanizada. A idea era case fuxir da máscara e o creativo quedaba nun segundo plano. Os límites fan que apareza o enxeño. Acabas por empregar un obxectivo en vez doutro e saen cousas interesantes.

Ben, esta rodaxe non foi o único que trastocou o coronavirus, non puidestes estrear na primavera en salas A illa das mentiras, como estaba previsto, que agora vai directa a Filmin en exclusiva para a plataforma de cinema de autor.

Todos podemos dicir que as nosas películas están feitas para se ver en salas, pero sinto honestamente que a miña, con esa paisaxe tan impactante… A estratexia de distribución é máis a que podemos seguir que a que nos gustaría. Tivemos un longo debate e eu loitei moitísimo por ir ás salas, pero agora ves os datos de asistencia e… son tremendos! Non hai decisión boa, pero a min dáme moita pena porque eu penso que o cinema o están mantendo as persoas maiores de 50 anos. A miña nai, por exemplo; son persoas que semana tras semana, relixiosamente, van ao cinema. E miña nai non sabe usar Filmin e, como ela, outras tantas. Non me parece xusto que as persoas que nos dan de comer aos cineastas non poidan ver a película. Por iso ten que ir aos cinemas.

Mira, veñen de confirmarnos que colleron a película en Shanghai. É todo un sinvivir. En realidade xa temos a confirmación dende hai mes e medio, pero non dan anunciado cando se celebra o festival. Por que? Porque precisan que abran os cinemas en China, e acaban de anuncialo onte [16 de xullo]. Poderán abrir aqueles en zonas con baixo risco. E, claro, non é o mesmo chegar a Filmin, unha comunidade tan cinéfila, con esta noticia, que non facelo, e todo cambia continuamente.

Pero, en fin, eu loitei moitísimo por ir a cinemas, cando menos en Galicia, e parece que isto vai ser posible en setembro1. E, se vai ben en Filmin, quizais isto nos permita abrirnos a outros territorios. Aí hai que soñar con que pase algo, que nestas circunstancias… Pero estamos a loitar moito, cunha campaña de prensa agresiva e imos ver; carreira de fondo.

“A copia que se estrea en Galicia estará en galego e castelán. Fixemos un traballo de filigrana con todos os actores, que se dobran eles mesmos, e estou moi contenta”.

Como pensas que será recibida en Galicia unha fita nun contexto tan noso, na que a lingua vehicular é un castelán moi enxebrizado?

A miña intención inicial era facer a película en galego, agás polas partes nas que existe ese intercambio co xornalista arxentino, claro. Pero as necesidades da produción obrigaron a que fose doutro xeito. Os directores pasamos a vida decidindo cales son as batallas nas que se pode ir a morrer e cando hai que renunciar. Así que o que me dixen foi: “vale, pois facemos Fariña” (Ramón Campos, 2018). Falei logo con Rosa Moledo para que fixese a adaptación lingüística. O seu traballo foi magnífico, xa na propia escrita, con temas como a colocación dos pronomes ou certas palabras, como despois na fonética cos actores. Decateime do bo traballo que fixera na dobraxe ao galego, porque os actores só tiñan que escoitarse e practicamente reproducir o que dicían. E o que por fin conseguín é que a copia que se estrea en Galicia estea en galego e castelán. Fixemos un traballo de filigrana con todos os actores, que se dobran eles mesmos, e estou moi contenta.

Semella que estás interesada en recuperar episodios históricos. Vés de facer dúas películas, unha en formato ficción como produtora (Lobos sucios, 2015) e outra de tipo documental como directora (A batalla descoñecida, 2018) en torno á explotación do wolframio polos nazis en Galicia. Agora afrontas a ficcionalización dos sucesos do Santa Isabel en Sálvora nunha sorte de thriller rural.

É unha historia de cinema negro, non? Pero hai quen o ve como thriller, si. O outro día dixéronme thriller costumista. Non sei se me gusta ese termo ou non! O caso é que eu son xornalista e dediquei moito tempo ao xénero de investigación, pero sempre tivera ese desexo por facer ficción. Traballei en Desde Galicia para o mundo e iso márcate porque adquires un coñecemento do territorio tremendo, pero o que verdadeiramente me interesa son esas historias agochadas. A do naufraxio contouma unha amiga de profesión e no primeiro momento dixen: “mentira”. Esta é unha exposición fake. Non pode ser que unha persoa interesada, coma min, na historia de Galicia, nunca escoitara este relato. Cando comecei a investigar e vin que era verdade, e cando coñecín as tres protagonistas, díxenme: isto hai que contalo. Tamén teño esta obsesión de escribir sempre sobre mulleres e quería mostrar que estas señoras mariñeiras poden ser as protagonistas dun thriller, dunha historia de intriga. Penso que rompía un pouco cos tópicos do xénero. Non me preguntes por que, pero imaxinábaas sempre correndo nunha secuencia, loitando… Era importante mostrar que poden facer de todo. Despois, é certo que me gusta sempre inspirarme en feitos reais, aínda que aquí son unha chama de inspiración e despois fabulei. É unha intriga ao estilo dun whodunnit.

Pois non o vira así, mais é certo que a figura do xornalista encarnado por Darío Grandinetti ben podería ser unha sorte de Poirot.

Hai quen me ten criticado o do xornalista por convencional, mais a min sérveme para confrontar o espectador cos seus prexuízos. El confunde o shock postraumático coa culpabilidade. Por que? Porque son rudas? Afortunadamente, hai outros espectadores que se teñen sentido identificados co xornalista en canto á súa esencia máis básica, para sacar eses prexuízos que levamos arraigados. E, de súpeto, el decátase de que confundira todo e iso pode acontecer tamén co espectador. Tamén me serve para xogar aos marcianos. El éo na illa e os habitantes sono para el.

Este personaxe era unha chiscadela a un xornalista real, Alvite, e gustábame tamén mostrar como, agora que miramos con condenscendencia a Latinoamérica, daquela estaban moito máis desenvolvidos cá nós. E como me interesaba este choque, o feito de que proveña doutro lugar, teña outro acento, vista así… Engadía moito a esa relación. Para as da illa é un marciano, no de María León – unha burguesa que o acolle – esperta fascinación.

A escolla das actrices, tivéchela clara dende o principio?

Nerea (Barros) dende logo si.

Sen dúbida defende ben o papel, pero a priori, non dirías que é un tipo de actriz atípica para interpretar unha muller tan ruda?

Preocupábame moito a súa beleza, máis en comparación co resto do elenco, pois non hai ninguén especialmente guapo, agás Darío, que sae afeado. Coa nena (Ana Oca) non tiña este medo pola idade. Hai anécdotas moi graciosas porque eu quería que tivesen todas bigote e ela dicíame: “ai, non”. E eu respondía: “pois entón cellas!” Pero ao final non fai falta esta caracterización. É unha forza da natureza. Cando os mariñeiros da illa de Arousa lles aprenderon a remar, quedaron impresionados. Ela é todo músculo. E leva toda a vida veraneando alí e coñece esa idiosincrasia. E ten moito respecto pola xente maior da zona e interesáballe interpretar alguén así.

En canto a Victoria (Teijeiro), foi ver unha foto dela en internet e xa me convenceu. Fun moi clara coa directora de casting, Conchi Iglesias, en que quería xente delgada, porque a dieta delas era peixe e verduras. Tiñan que ser pura fibra e ela propúñame grandes actrices, pero que non encaixaban neste perfil. Penso que o conseguimos con moitas caras, que si transmiten esa delgadez fibrosa, eses corpos traballados que funcionan de verdade.

E con Ana pasoume un pouco o mesmo. Traíanme actrices de 25 anos con voceciñas e eu dicía: “non, quero unha nena”. Confiei moito en Conchi, foi unha das que me propuxo. Fixera os seus pinitos en Master Chef ou Luar e cando a coñecín convenceume.

O filme constrúe a través delas un concepto de sororidade moi áspero, son case como amazonas.

E as de verdade eran peores. Os conflitos solucionábanse agarrándose das trenzas, ao chan, e a que cansara antes. Todo o día soltando tacos… Con elas, tonterías as xustas. O da sororidade faime gracia porque con esta película participei nun obradoiro en Chile e dicíanme: “isto é feminismo 2.0”. E eu preguntaba: “por que?”. E a resposta era que a protagonista é dura e comete moitos erros, iso alí non se permitiría. Hai esta cousa da muller como nai, como filla…

Aquí tecen estas redes de defensa entre elas, mais non é só contra a ruda natureza, tamén hai unha cultura moi patriarcal na illa, e despois está o cacique, algo moi galego que engade un duplo sistema de opresión. Vexo moito relato histórico, pero tamén unha marcada vontade feminista.

Quizais estas mulleres non foran tan donas do seu destino como se transmite na película, mais si que creo que, en circunstancias como as que se describen, terían sido tratadas por mariñeiras tan válidas coma os homes. Coido que esa igualdade si existía, mesmo se non estivese teorizada. E logo sempre houbo espíritos libres que foron acalados.

Dito isto, penso que nestes feitos vemos exemplos de moito machismo e dun marcado patriarcado. O discurso da homenaxe é real, e nel fálase das nais e fillas de Sálvora. Que hostias me estás contando? As mariñeiras! Atribuírnos esas calidades… Como non sexas doce e delicada…

E despois penso que de ter sido homes, serían moito máis recordadas. Cando comezaron a ser acusadas de que roubaran, aí funcionou o patriarcado, esmagando por completo.

Esta rudeza, que tamén está na propia illa, transmítese ben en parte por ter rodado aló, non?

Filmamos dúas semanas aló e, vendo a película, encantaríame pensar que conseguín transmitir iso, por que era importante rodar en Sálvora. Ten unha beleza agresiva que me deslumbra, con esas ondas batendo nunhas pedras en equilibrios enlouquecidos, esa vexetación que non dá medrado polo vento, os acantilados, a súa apertura ao mar… É agrestísima. E encantoume notalo no equipo. Foi moi canso e duro ir rodar alí. Debiamos ir e vir no día, porque non había sitio para durmir. Iso xa che quitaba tempo de rodaxe, e despois o barco. Chegabas a miúdo mollado. Era un esforzo para o equipo, pero cando nos vimos alí, entendemos que tiña que ser así. Alí non hai baños, non hai auga potable, carrachas… Pero ninguén me dixo nada. A luz do mar, as cores do musgo… Só podía ser alí.

“(Nerea Barros) é unha forza da natureza. Cando os mariñeiros da illa de Arousa lles aprenderon a remar, quedaron impresionados. Ela é todo músculo”.

O que si que non se mostra é o naufraxio, que se constrúe fóra de plano, con sons, algunhas luces e a expresión dos actores ante o que presencian. Penso que é o maior acerto estético da fita, esa secuencia. Necesidades da produción ou aposta?

O certo é que me dixen: imos facer do defecto, virtude. Os naufraxios están máis que contados e era unha loita na que non me podía meter porque só levaba as de perder. E encántame as elipses. Yasujiro Ozu dicía que o que lle importaba era o que pasaba despois dun acontecemento. A min tamén. Salvando as distancias, baseeime para isto n’O fillo de Saúl (Saul fia, László Nemes, 2015). A idea era: todo no rostro dela e, o demais, en fóra de campo. Vivilo todo nela. De feito, tratei de establecer un paralelismo entre o naufraxio e a homenaxe, onde tamén quería centrarme nelas. Que o espectador se pregunte: como pode ser que estean máis incómodas na homenaxe cá no naufraxio? Pero si, foi unha secuencia complicada, na que tiven menos tempo aínda do que estaba previsto e, dende o inicio, todo foi moi premeditado.

Resúltame moi acaída a referencia a Nemes, pois nese filme o son inunda a pantalla, moito é o que se conta a través del. Aquí igual, o traballo en posprodución debeu ser tremendo.

Esta era outra das razóns polas que quería filmar así esa secuencia. Ti podes mostrar o máis grande, mais se o espectador escoita de fondo: “mamá, mamá”; a súa mente voa polos aires. E centralo en como se sentían elas. Dominan o medio, saben onde están, pero non vían nada! Elas escoitaban estes berros por todas as partes e o que contaban era: por onde comezo? “Escoito unha nai, escoito unha nena, noto unha man e esa man vaime tirar ao mar…” Unha delas quedou traumatizada por darlle un golpe co remo a unha destas mans. Era moi importante o son e a néboa, o non poder situarse. Por iso tamén está montada a secuencia con eses cortes.

E o do son foi como construír unha catedral. Estabamos alí berrando todos, está a campá do barco, a rompente, o vento… E tes que ir medindo moito na mestura. E neste traballo, tamén na montaxe, é cando atopas cousas. Inicialmente duraba máis a secuencia, pero cando vimos a potencia do barco a afundirse en fóra de campo, con ese estrondo, decidimos cortar aí. Pero, como imaxinas, foi moito traballo. Levounos tanto tempo construír esa secuencia como o resto da película.

Un elemento que identifica A illa das mentiras coma un proxecto de 2020 é o uso de drons para enmarcar o espazo. Por que así e non cunha panorámica, por exemplo?

Sabía que me ían mirar con lupa os planos de drons e que pode haber xente crítica con isto, mais penso que non había ningún outro xeito de amosar a illa dende arriba. E mesmo isto non o conseguín, porque ese momento La isla mínima (Alberto Rodríguez, 2014), intentando capturar toda a illa, non se deu. Os operarios indicáronme que era imposible.

Para min era importantísimo enmarcar a illa, así que pensei: “mira, vanme crujir, pero eu necesítoo”. E despois está este momento de achegamento, que para min era un pouco como de terror. Que vén do mar?

Xa que dis isto, a película ten bastante mestura de xéneros, verdade?

Si, aínda que insisto, que para min moito de cinema negro, sobre todo pola lectura que se fai ao final. Penso que este xénero non ten que ser urbano para nada, é máis un concepto ou un ambiente. Levaba o cinema negro tatuado ao facer esta película. Quixen xogar moito coas sombras, aínda que penso que isto non o conseguín.

_ _ _

1 Dende que falamos e para cando esta entrevista sexa publicada, xa será en outubro, o que dá unha idea do panorama tan cambiante da distribución.

Comments are closed.