(S8): LUZ ESPIRITUAL

Non facemos nestes inicios de 2013 un especial sobre a situación dos festivais de cinema en España por nada. O contexto da crise económica é o principal factor que está a mudar o chamado mapa de festivais, tendo que redimensionar eventos, suprimir seccións, baixar número de títulos, actividades paralelas, ou celebrarse cada dous anos (o caso de Punto de Vista, como nos conta Josetxo Cerdán, o seu director artístico, no debate que acompaña este artigo).

Ante tal contexto, toda actividade cultural nada recentemente debe buscar a maneira de facerse un oco con poucos recursos. A primeira clave que pode ocorrérsenos é a especialización. Atopar ese algo, ese niño de mercado (en termos publicitarios) que ninguén está a ofrecer, é fundamental. O (S8) Mostra de Cinema Periférico, nado en 2010, tívoo ben claro. A pesares do difuso do seu nome, hai un adxectivo que define toda a súa programación: experimental. Ou, segundo prefire o seu director, Ángel Rueda: “unha busca constante, flexible e rigorosa” que “rastrexa as vangardas pasadas, presentes e futuras”. Non existe en España ningún outro evento centrado exclusivamente nesta cuestión. O público xa está enfocado. Agora cómpre atraelo e agrandalo, educando os non conversos.

Cal é logo a programación? O (S8) podía ter optado pola inclusión do cinema experimental máis importante feito ao longo do ano, un pouco a modo de contedor de tendencias, e mesmo dar algún premio. Optou por quedar en mostra, cunha cantidade selecta de títulos e, ante todo, xogalo todo ao espazo. Cando se soubo que a primeira edición ía ter o Antigo Cárcere d’A Coruña como sede, fomos moitos os que pensamos que isto respondía a unha estratexia do goberno bipartito PSOE-BNG para revalorizar o espazo con fins culturais. Seguramente non nos trabucamos. O que non podiamos prever era ata que punto o equipo do (S8) ía facerse dono e señor do espazo, coma se o edificio fose previamente deseñado para eles. Segunda explica Rueda, “a mostra concibiuse coma un evento de activación, onde a rehabilitación e transformación de espazos para fins artísticos, forma parte da súa idiosincrasia”.

A palabra ‘intervención’ é a máis axeitada, pois nas edicións de 2010 e 2011, as propias celas da antiga prisión servían como lugar para o comentario político sobre os vellos usos do edificio, coas instalacións irregulares, mais sempre estimulantes, de María Cañas, Alberte Pagán ou Xurxo Chirro, entre outros. As máis complicadas de Left Hand Rotation e Mobileskino convidaban ao visitante a tocar o celuloide, a fedellar en aparellos reprodutores de imaxes; unha grande virtude desta mostra, que, na era do etéreo dixital, sempre privilexiou a fisicidade do cinema, a dun corpo traspasado pola luz: a película.

O cárcere funcionaba logo coma un museo de arte contemporánea, con contido exclusivamente cinematográfico, e proxeccións en dúas salas a cada lado do corredor principal. Sabiamos que aí dentro botaban filmes, e algúns bos, mais ante a atracción que creaba todo o dispositivo carcerario, por nós xa podían estar xogando á pelota vasca, que nos daba igual. Agás cando proxectaban algo que precisase cinco máquinas para ser visto, ou se nos contaban que alguén ía saír da pantalla, ou que o espazo da proxección era en realidade todo o patio do cárcere. Aí ías por curiosidade, e saías estupefacto. Para algúns todo suporía unha tomadura de pelo. Para outros, unha xenialidade.

O privilexio da experiencia

Sexa como for, hai dúas palabras que non faltaban no vocabulario de todo espectador destas sesións: experiencia e risco. O (S8) non privilexia só a experiencia de tocar. Con estas propostas de cinema expandido, está tamén a reivindicar o espectador no espazo como “participante activo” (Rueda dixit) da proxección cinematográfica; que neste caso nunca é exactamente a mesma cada vez que se “interpreta”. Na súa peza Only in the Darkness is the Shadow Clear, Bruce McClure non será nunca capaz de coordinar os varios proxectores de 16mm. que fan falla para executala, xusto na mesma secuencia e acertando sempre no mesmo cadro da pantalla. Ademais, o feito de que a levase a cabo no patio do cárcere, cunhas dimensións específicas, e na noite aberta que lle tocou; fai que sexa imposible que esa representación concreta volva repetirse. Coma o actor que sabe un papel de memoria, pero nunca o recita igual, nin soa idéntico en cada teatro, estas experiencias son únicas e hai que estar aí para vivilas.

Este equipo trouxo artistas moi diversos a esta sección que deron en chamar, primeiro Cine Performativo e, na última edición, Desbordamientos. Seguramente, non sempre acertaron, mais sempre estiveron atentos a descubrir novos cinemas ao espectador. Non só ao coruñés, senón ao español que se achegou á cidade herculina para gozar, entre outros, de Bruce McClure ou Guy Sherwin coma os máis destacados.

Na edición de 2012, se cadra este foi o apartado que sufriu un maior descenso de calidade. As instalacións, no novo espazo do Centro Ágora (cambio forzado polo equipo entrante do PP na concellería) xa non tiveron a mesma forza que en anos anteriores. Rueda confirmounos, sen revelar onde, que a cuarta edición vaise desenvolver en diversos edificios do centro da cidade, para achegarse máis ao público nun “espazo de intervención onde difusión, didáctica e divulgación son os seus principais motores”.

En 2012 non acertaron co espazo, é certo. Porén, potenciouse o cuarto piar que sostén esta catedral da experiencia fílmica: as clases maxistrais de convidados xunto coa súa obra. Procurando un coñecemento do cinema de vangarda norteamericano, en 2010 apareceu Mark Rappaport, ese fagocitador fedello do Hollywood clásico. 2011 foi o ano de Nathaniel Dorsky, autor do que o CGAI (co-produtor sempre destes ciclos) seguiu a proxectar traballos no último ano e medio, dando a oportunidade aos galegos de coñecer un cineasta fundamental da vangarda. As súas películas, proxectadas á sacred speed (18 fotogramas por segundo), emiten un pestanexo moi particular, que case que atravesa (nun sentido espiritual) o corpo opaco do espectador.

Dorsky, dende a súa concepción do espazo, e Peter Kubelka, dende o seu estudo do tempo, están a propor, unidos polo (S8), unha sorte de deontoloxía espiritual da imaxe. Unha conexión divina co universo a través da materia do cinema: a luz.

A presenza de Kubelka esta edición no CGAI e no Ágora eclipsou por completo o resto da programación. Se a especialización no experimental, o reclamo do cárcere como espazo expositivo, ou as experiencias do cinema expandido non eran suficientes para atraer o público de fóra, Kubelka foi quen de convocar unha verdadeira peregrinación de cinéfilos á cidade. A explicación da súa obra en sala, a clase maxistral sobre as súas curiosas metáforas, sobre a concepción que ten do cinema, ver repetidas veces Arnulf Rainer (se cadra, sendo de 1960, o mellor filme proxectado este ano en España); foron agasallos difíciles de esquecer. Unha experiencia vital a valorar e agradecer, que supera os límites do que a diario vemos nas pantallas de cinema.

Se a este curso, engadimos o que Naomi Uman daría a semana posterior á mostra, sobre dinámicas de intervención no celuloide, pódese dicir que o (S8) cada vez aposta máis polas actividades paralelas que polas proxeccións en si mesmas. Todo evento cinematografíco bota películas. Poucos son os que che dan a oportunidade de compartir momentos así cos creadores e aprender algo deles, levar para a casa (cómpre repetilo, para que algúns o teñan claro) unha experiencia.

Como cronista, mais tamén como espectador, penso que debemos valorar o risco e a aposta que caracterizan o (S8). A educación da cidadanía, a construción dun público, é un mínimo que se lle debe esixir a todo festival. No momento de incerteza económica que vivimos, é moi repetido que só se han salvar a medio prazo os grandes eventos ou os moi pequenos, que, coma este, teñan as cousas claras. Confirmando o seu interese por se converter no refuxio-catedral, a través da luz espiritual de Dorsky e Kubelka, desa relixión (xa case seita se non o remediamos) chamada cinefilia; esta mostra vai acadando o seu lugar no mapa de festivais españois. Atopar boas mans nesta partida pola supervivencia non é doado para ninguén, pero se te aseguras un repóquer coma o do (S8) nesta última edición, a participación dos fieis na liturxia está asegurada.