(S8) Mostra de Cinema Periférico 2020: O xardín secreto

Non é certo que quedásemos sen primavera. S8 puxo todos os medios na súa onceava edición para devolvérnola en forma de cinema periférico este outubro: e a quen non lle gusta que lle regalen flores? Este Xardín Secreto trouxo consigo os aromas esquecidos durante o confinamento e encheu a sala co exuberante dun cinema que non pretende endosar etiquetas. Un xardín colectivo, o desta edición, do que sacar un ungüento diferente de cada sección.

Afeitos a sorprendernos co contido, en forma de zooms sobre a obra de autores pouco accesibles, este ano o máis destacable pasou a ser a versatilidade do propio continente. Esta edición abrazou o cinema experimental tamén dentro dun requirido exercicio de presentación experimental. A pesar das raíces ben plantadas do S8 no seu especial coidado do celuloide e a materialidade, Ángel Rueda, director do festival, xunto con Ana Domínguez, comenta que tiveron que reaccionar “coma se se tratase dunha edición cero” e que a maneira de moldear o festival deste ano sería “seguir inventando utopías”. Obxectivo conseguido, tras case sacar a terra baixo os seus pés no que se refire a celebrar un festival de cinema.

Á sala clásica do CGAI, pero tamén ás pantallas en Palexco ou Fundación Seoane, engádese inexorablemente a versión online: esas outras pantallas que se estableceron como as únicas xanelas durante meses e meses orfos de cinemas. S8 demostra que se pode achegar o experimental ata esta pantalla máis pequena e conservar a proximidade, a pedagoxía. Rueda mantén que esta dimensión da programación era “algo online, pero algo co que tiñamos que sentirnos identificados”. A maneira de conseguilo: creativa. A sección Camera Obscura xorde como unha programación dual (en sala e en liña) emulando o programa retransmitido na televisión pública de Boston durante os 70 coñecido como Screening Room con Robert Gardner. Esta inspiración sitúanos ante un entrevistador, agora corporeizado en Elena Duque, que nos achega un a un a obra dos convidados (virtualmente) a esta sección. Asistimos así a unha sesión dual simultánea (nas nosas casas ou na butaca do CGAI) comisariada/entrevistada por Elena Duque achegándonos aos procesos creativos de autores como Amy Halpern, Tomonari Nishikawa, Alexander Larose e Valentina Alvarado.

Fotografía: María Meseguer

Amy Halpern conversa con Elena na pantalla, sexa a que sexa. Pero nesta entrevista-programa o extraordinariamente sensual da súa experimentación cinematográfica chega case intacto na selección de Elixir (2012), Maya double bottomed bowl (2012) e Injury on a theme (2012). Radicada en Los Ángeles, pero orixinaria de Nova York, tráesenos esta dentada da extensa carreira de Halpern introducida ao 16 mm e a súa abstracción desde 1972. Unha dentada suficiente para experimentar a sinestesia, xa que a directora é celuloide feito de son que xera dimensións ocultas, líquidos que son fonte de vida e textura e tacto que crea historias sen tentar dar todas as respostas ao espectador.

Outro dos invitados virtuais, Tomonari Nishikawa, corta o mundo nos seus planos para dalgunha maneira facernos capaces de meditalos nos ollos. Pero é nas infinitas divisións, na recompilación case documental reducida ás formas puras e o xogo na montaxe que o aparentemente frío de estruturas e edificios vólvese moi humano, evidenciando mediante os trucos a cámara como ligazón. Con pezas filmadas na súa maioría en 16 mm detémonos a meditar sobre o construído ao noso arredor en Shibuya-Tokyo (2010), Amusement Ride (2019), 16-18-4 (2008) e Market Street (2005), gozando dos aparentemente infinitos exercicios estruturais da obra do xaponés, residente en Nova York.

Xunto coa obra de Alexandre Larose e Valentina Alvarado, a sección Camera Obscura pechábase este ano coa “pegada profunda que esperamos non se borre nunca” de Luther Price, como o lembraban Ángel Rueda e Elena Duque. Amigo do festival tras pasar a súa obra baseada en found footage en 2017, achegámonos ao seu cinema desde esta homenaxe póstuma creada con Warm Broth (1987-1988) e Green (1988). Un Luther Price, entón baixo o pseudónimo de Tom Rhoads, que traballa co seu propio material: filma á súa nai, a si mesmo e, no medio, os traumas como imaxes pegañentas que se nos adhiren á pel e resultan difíciles de arrincar. Fai carne fílmica e percútea desde o son dunha boneca en loop durante 35 hipnóticos minutos que empuxan a reformularse a violencia e ao mesmo tempo a necesidade de amor nunha relación materno-filial, causando unha sensación de desasosego que case convida o vómito. Universo do trauma feito de flores, estampados reais e fermosos, nenos e voces que nos reclaman atencións. Unha casa que engole todo e unhas tarefas que fan máis do mesmo. Potencia de experiencia equivalente á interiorización do trauma alleo sentado nunha butaca.

Fotografía: María Meseguer

Ampliando o alcance deste modelo presencial e online de Camera Obscura chega a sección A Flor do día e Xardíns Secretos. A cabeceira da edición deste ano é un ramo de cinema. Flores e xardíns enviados ao festival durante a pandemia que o S8 devólvenos a todos así: creando o seu propio. Unha serie de dous programas presentados desde xardíns que habitan a cidade da Coruña e filmes colleitados como flores onde destacou Asparagus (Suzan Pitt, 1979), unha viaxe surrealista pola experimentación desde a animación máis extraordinaria pintada sobre a psique e sexualidade dunha muller cun espárrago que parece moldealo todo. Obra tachada de universo lynchiano, mestura trucos imposibles e cores que colman os ollos incluíndo brillantemente unha breve escena en stop motion. Atopámonos tamén polo paseo con flores como Plantas trepadoras de Julieta Averbuj (2013), Cathode Garden de Janie Geiser (2015) e I Began to Wish… de Julie Murray (2003). Como tamén naturezas mortas de Shiloh Cinquemani, Erica Sheu e Jodie Mack e un xardín austral a cargo de Claudio Caldini. Toda a sección, deixa atrás criterios cronolóxicos para adquirir entidade de xardineira e dispoñer achegamentos infinitos á fauna e a flora sen distinción de técnica. O resultado é un paseo polos xardíns do cinema experimental desde Brakhage con The Garden of Earthly Delights (1981) e Margaret Tait con Garden Pieces (1998), ata Jayne Parker e a súa contemporánea Amaryllis – A study (2020).

O cinema expandido, tan difícil de acoutar a unha pantalla ou unha canle dixital, espállase na sección de Desbordamentos. En forma de programa + performance achéganos ao traballo de Tania Denis, Valentina Alvarado e Carlos Vásques na Fundación Seoane. A performance da portuguesa Denis, Albuns da terra, comeza facendo uso de fotografías atopadas en álbums orfos, escaneadas e impresas sobre láminas transparentes de acetato. Engade unha mesa de luz ampla no chan á que fixa unha cámara que, como un cadro sobre un cabalete, transmite ese cadrado branco sobre a parede, a nosa pantalla. A isto engádeselle unha narración que o espectador vai pegando ás imaxes que se dispoñen sobre a mesa de luz e a parede simultaneamente, as cales se combinan entre as súas transparencias para engarzarse nesta nova temporalidade na que si se coñecen e coinciden os seus personaxes case de maneira máxica. Desde o arquivo familiar, o traballo tan líquido e maleable da memoria, a apropiación dunha intimidade desposuída de dono para falarnos a todos, créase o espazo de transformación no que aparecen ficcións nas que a autora inevitablemente involúcranos: imaxinación de vidas de descoñecidos feitas en común cos materiais máis espidos. Catro pezas formaron a presentación previa á performance que nos fala máis desas mans que empregan as imaxes. Teresa (2017) Laura (2017), Arco da velha (2017) e Não são favas, são feijocas (2013) resultan o paseo perfecto polo seu traballo coas dimensións aparentemente sinxelas e sólidas da paisaxe e a memoria, as fotografías, os arquivos familiares, o lírico dos seus contactos e o espazo cinematográfico de encontro como espazo de fixación de imaxinacións.

Fotografía: María Meseguer

Na performance conxunta de Valentina Alvarado e Carlos Vásques combinan as súas obras mediante un dispositivo construído sobre son en directo, proxeccións de 16mm, super 8, un proxector de diapositivas 35mm, un retroproxector, imaxes de arquivo e propias. É o despregamento necesario para acelerar as súas obras e facelas chocar ata fusionalas. A autora, tras a introdución das tres obras Levantamiento de una isla (2007), El mar peinó a la orilla (2019) e a estrea de Propiedades de una esfera paralela, indícanos que o vidro é material imprescindible na súa obra, xa que “ás veces leva e ás veces trae”. Importante porque a súa obra achéganos a esa mesma oscilación entre o fóra e o dentro, a diáspora en forma de illas sometidas á colaxe, tan maleables como a pintura, que tamén pinta todo. A colaxe parece ser esa condición da vida migrante que racha a paisaxe constantemente para converterse en trazos e cores non menos importantes daquel que a habita. A auga como medio intermedio, transparente como o vidro, un vidro que sempre está no medio, pero sobre o que se pode debuxar e traer, a iso referíase. Carlos Vásques parece chegar a un porto similar ao de Valentina, pero por un camiño completamente diverso, xa que a súa obra está infestada de arquivo científico, dun discurso documental que tenta desterrar o positivismo e o adoctrinamento que acompaña. O encontro de ambos os artistas en Paracronismos II, a orquestra-dispositivo analóxico antes mencionado, manexa o arquivo científico e educativo atopado de mediados do século XX para explorar conxuntamente o concepto de civilización entre natureza e cultura. O resultado é hipnótico, e é difícil facer decidirse á mirada entre o magnetismo de ambos os artistas manipulando os dispositivos e a imaxe que explota na parede.

O panorama galego acabou por pechar unha edición dura e sólida, como a saúde das creadoras do ámbito experimental e as súas propostas. Comezando por Adrián Canoura e a súa mesa de mesturas, que parece estar feita de ingredientes líquidos psicodélicos e dixitais, que se mesturan na pantalla para explorar desde o analóxico ao dixital, do arquivo á música electrónica. Da programación do cineasta cabe destacar unha xoia que estaba no baúl de Youtube: Nistra Batuko – Exploration (2015), un híbrido documental-videoclip espectacular sobre a riqueza cultural de Burela exposta desde as raíces caboverdianas. A nova (novísima) xeración que está formada por Lara e Noa Castro e Aldara Pagán non comparten linguaxes, pero si un claro camiño cara á experimentación fílmica desde o corporal e íntimo, o depositado na pel para Pagán e desde o mesmo dispositivo e as súas infinitas posibilidades no tándem Castro desde o medio audiovisual como materia de traballo. Só hai que engadir delas que anhelamos ver onde as leva o cinematográfico no futuro para poder presencialo. Tono Mejuto presenta Unidade Veciñal (2020), unha elegantísima peza que destripa o edificio inaugurado en 1967 e proxectado por José Antonio Currais cunha bolex plano fixo a plano fixo, piso a piso, desde o chan ata atisbar as nubes. E déixanos alí cunha vistas deliciosas. Péchase o círculo con Alberte Pagán, figura imprescindible na creación, teoría e investigación do cinema experimental con Uluru (2018), 6×9 (2019) e Pons Minea (2020), peza que forma parte do estudo de Superficies II, un conxunto de pezas que se poden gozar na súa páxina web na que o autor investiga e multiplica as superficies nas que proxectar imaxes combinando efectos táctiles de onde se deita o proxectado nunha refilmación.

Comments are closed.