SAN SEBASTIÁN 2017 (III): PERLAS, HORIZONTES LATINOS, NOVOS DIRECTORES E OUTROS

Perlas

Atendendo á tradición recente, Perlas dispónse como a sección máis complacente de San Sebastián. Cos seus títulos, escollidos entre os máis aclamados previamente en Cannes, Berlín ou Venecia e habitualmente asinados por grandes nomes, o festival trata de aportar cada ano un plus de prestixio á selección. Porén, en contrapartida ao xa mencionado auxe de Zabaltegi-Tabakalera, a dinámica deste ano deviu máis inesperada que outras citas. Quizais como consecuencia directa dun nivel por debaixo do habitual en Cannes, case todos os autores consagrados que estrearon aquí os seus novos títulos presentaron traballos menores nas súas carreiras, deixando o mellor da colleita para outras obras que, a priori, prometían menos garantías. O Premio do Público para Three Billboards Outside Ebbing, Missouri (Martin McDonagh), un deses agradecidos filmes “de consenso” chamados a arrasar durante a tempada, exemplifica a confirmación dunha tendencia que xa sitúa Perlas como territorio para aquel cinema de calidade máis abocado ao circuíto e coloca calquera título menos comercial no espazo propicio de Tabakalera. A división entre as dúas categorías, tras varios anos de certas dúbidas, ao fin parece obedecer a un criterio transparente.

Three billboards outside Ebbing, Missouri (Martin McDonagh)

Three billboards outside Ebbing, Missouri (Martin McDonagh)

Porque o filme de McDonagh, que en calquera das edicións anteriores tería supero con dificultade o nivel medio da sección, foi esta vez, en efecto, un dos seus grandes títulos. Partindo dun texto sólido, alén do habitual desfile de sentencias ocorrentes, e as brillantes presenzas de Woody Harrelson ou France McDormand, o filme resoa con certa personalidade e evidente carisma como o encontro do universo dos irmáns Coen de Fargo (1996) cos anteriores traballos do autor en In Bruges (2008). O seu relato da América profunda, divertido pero en absoluto amable, amosa os seus trazos irónicos sen perxudicar unha férrea lóxica interna. Igualmente lúcida é Call me by your name (Luca Guadagnino), a obra que inaugurou a sección. As súas belísimas imaxes recollen as virtudes e desbotan as tosquedades da filmografía previa do italiano, que ata agora tiña dado conta dunha fértil atracción polos tótems, do seu pais, de Antonioni a Visconti. Na crónica da aventura estival entre dous rapaces de clase alta, estilizada como o seu cinema anterior –en especial a impoñente pero errada Io sono l’amore (2009)–, aínda que á súa vez próxima ao tratamento temporal de Linklater, ao fin nótase na man dun autor que conseguiu dar forma ás súas inquedanzas. Saturada nas formas naturalistas pola fotografía de Sayombhu Mukdeeprom e as cancións do virtuoso Sufjan Stevens, deriva porén nun delicado e febril relato de tensión sexual e iniciación amorosa, tan rendido polo envoltorio como entregado á poética dos corpos en fervedoiro.

A grande nova chegou da man dun debut, o do francés Xavier Legrand en Jusqu’à la garde (Custody), Mellor director en Venecia e aquí Premio do Público á Mellor Película Europea. O seu plantexamneto, que aboca ao fillo dunha parella divorciada a seguir vendo ao seu pai contra a súa vontade, faría agardar outro simple alegato social. Pero o maltratador, que pronto amosa a súa condición en xestos inequívocos, dá comezo a un angustioso acoso co que o autor novel escruta a súa psicoloxía, clave para entender un conflicto habitual na nosa sociedade. A percepción do perseguidor como intruso no encadre, concepto esencial do filme, trasládanos do drama cotiá aos terreos dun cinema de terror igualmente íntimo, que esquiva calquera truculencia formal e manexa con soltura os tempos da traxedia. Ademais de contar coa rara virtude de facer crer nun futuro para o cinema de tese social, Legrand lanza ao aire unha pregunta do máis incómoda que nos involucra nela mediante o excelente uso do punto de vista no tramo final. Que ocorre co calvario da violencia de xénero mentres estamos a mirar cara outro lado?

Wonderstruck (Todd Haynes)

Wonderstruck (Todd Haynes)

Con esta mera cuestión, o debutante Legrand chegou máis lonxe que outros autores dos que cabía agardar grandes cotas tras os seus traballos previos. Wonderstruck (Todd Haynes), lúdica adaptación dun libro de Brian Selznick que une as vidas paralelas de dous nenos no New York dos anos 20 y 70, destaca nun nivel superficial grazas á esmeradísima dobre recreación de época previsible no autor de Far from heaven (2002), pero erra ao querer unir todas as pezas do puzzle de forma demasiado obvia e máis simplona que cándida. Contradicindo o aire singular dalgunhas secuencias maxistrais, remata como pouco máis que un entretemento familiar intelixente. Tampoco chega ao seu nivel usual o autore Andrei Zvyagintsev en Loveless, aínda que por motivos opostos aos de Haynes. Especialista en retratar a decadencia do seu país a través de xélidas atmosferas, aquí dá un paso en falso por insistir en suliñar o mesmo discurso, de novo a voltas co estado de emerxencia dunha sociedade corrupta. Se a recurrente metáfora desas construcións ruinosas como vestixio do pasado comunista resulta transparente, esta obra parece ser á súa vez pegada doutro tempo no que o discurso do director estaba á altura da súa maxestuosa linguaxe formal, a única das súas bazas que conserva intacta. Do mesmo modo, tampouco se pode acusar ao francés Robert Guédiguian na nostálxica La villa de desprenderse dos seus ideais fílmicos: desde a súa etapa de gloria nos 80 e 90, na que retratou con fidelidade á clase obreira marsellesa, a súa carreira é unha sucesión de volantazos na procura da gloria do pasado, coa mesma troupe encabezada pola magnífica Ariane Ascaride. Ao volver a poñerse do lado do humanismo social, cargado de inconfundibles boas intencións, Guédiguian delata o inevitable paso dos anos por un cinema que agora resulta máis ben conservador e nin sequera escatima un fragmento dunha das súas obras oitenteiras.

Do resto de filmes vistos hai pouco máis que aplaudir que o uso audaz dos seus códigos xenéricos. The Florida project (Sean Baker), mediante o choque entre unha sucia textura visual e o predominio da cor rechamante na fotografía, quere amosar un motel próximo ao parque temático Disneyworld como imaxe da trastenda desa opulencia, reflexada nos ollos dunha nena. A súa secuencia final, aínda que non redime algunha das súas fraquezas narrativas, confire coherencia plena a tal proposta. Asemade, You were never really here (Lynne Ramsay) traza un ambiguo camiño acorde á psicoloxía do torturado protagonista interpretado por Joaquin Phoenix, en cuxa natureza real nunca chegamos a confiar. Con esta estratexia limítrofe, a escocesa consegue levar ao seu terreo físico e enfermizo un relato máis ben plano. Á controvertida mother! (Darren Aronofsky), un salto sen red máis aparente que concreto nas súas intencións, nin sequera hai que concederlle ese mérito, porque a notoria vontade de transgredir tras o seu arbitrario caos total ten pouco de rompedor neste punto da historia do cinema. Do oposto peca The big sick (Michael Showalter), unha comedia romántica interracial por momentos fresca, pero tamén presa do seu molde e a todas luces irrelevante, como cada suposta revolución indie que cada tempada encumbra Sundance e co paso dos meses acaba por revelar a súa auténtica natureza depredadora de billeteiras. Por último, hai que mencionar o inoportuno peche da sección con Loving Pablo (Fernando León de Aranoa), retrato de Pablo Escobar tan errático e desganado que fixo notables por comparación a todos os filmes anteriores.

Una mujer fantástica (Sebastián Lelio)

Una mujer fantástica (Sebastián Lelio)

Horizontes latinos

O percorrido por Horizontes Latinos, outra das apostas fortes de San Sebastián ano tras ano, volveu a confirmar o estado puxante das cinematografías de Latinoamérica. A selección deu cabida a autores xa clásicos desta mostra, como o chileno Sebastián Lelio, que inaugurou coa estimulante Una mujer fantástica. A súa nova película é unha sensible aproximación ao universo descomposto dunha transexual tras perder ao seu amante, tan simplista nuns trazos como profunda e misteriosa noutros, pero sempre digna. Tamén confirmou unha boa traxectoria o arxentino afincado en Uruguai Adrián Bieniez con Las olas, entrañable retrato da inmadurez da súa personaxe a través dun efectivo plantexamento: mentres revive as súas experiencias do pasado desde o presente, este conserva o seu aspecto actual e contempla como todo cambiou desde entón. Así, o filme fuxe da visión usual da nostalxia en favor dun universo creativo de claves máis persoais e sinceras. O trío de autores en vías de consagración completouse con Michel Franco, que con Las hijas de Abril e da man de Emma Suárez asina a súa obra menos lúcida. O director da notable Chronic (2015), que ata agora non puido desprenderse dos fáciles paralelismos con Michael Haneke pola súa inclinación cara a perversidade, entrega unha película moito máis endeble a causa da insistencia no impacto narrativo, se ben tamén pasa por ser a primeira que outorga unha gratificante vía de aire na súa conclusión.

Xunto a todas elas, houbo tamén espazo para descubrimentos alentadores. Medea, da novel costarricense Alexandra Latishev, ofrece o retrato íntimo dunha personaxe feminina forte e poliédrica (Liliana Biamonte), sempre centro dunha planificación na que adoita aparecer rodeada por outros individuos. Despois de Viaje (da aquí produtora Paz Fábrega, 2015), outro filme local con mirada de muller, parece a proba de que o cinema do país centroamericano asoma con voz propia. Tamén La familia (Gustavo Rondón Córdova), grazas á súa sinceridade influencia do cinema social europeo, destaca con especial luz e autenticidade nun retrato a pé de rúa que sería moi manido sen ela. Por momento, o profundo impacto da súa opción é tal que parece estar vendo unha das primeiras películas dos irmáns Dardenne ambientada na xungla urbana de Caracas.

Para completar a selección e amosar a súa crecente heteroxeneidade proxectáronse as singulares Arábia (Affonso Uchôa & Joao Dumans), unha laberíntica e sensorial road movie brasileira endebedada co cinema de Pedro Costa; e Cocote (Nelson Carlo de los Santos Arias), na que o gratuíto dun constante cambio de formato non impide apreciar o seu retrato das diferencias de clase na República Dominicana, outra nacionalidade sumada ao amplo mosaico da mostra. Como de costume, e sempre tumbando barreiras, en Horizontes Latinos déronse cita un sinfín de Américas que descubrir a través do cinema.

Le semeur (Marine Francen)

Le semeur (Marine Francen)

Novos directores

Nun programa con tantos novos descubrimentos procedentes doutros festivais, antóllase case lóxico que San Sebastián atope dificultade para compoñer a súa propia selección global de Nov@s Director@s, confeccionada a partir de estreas europeas, con filmes que revelan miradas a ter en conta. Aínda que todos os anos hai un número de excepcións suficiente como para querer sumerxirse na selección, e a falta de ver entre outras nesta edición Matar a Jesús (Laura Mora), unha das dúas películas máis aclamadas co Premio da Xuventude e unha Mención Especial do Xurado, este ano podemos dicir sen tempo a errar que pouca parte da colleita trascenderá alén do festival.

A gañadora da sección Le semeur (Marine Francen) foi, atendendo ao visto, unha triunfadora incontestable. Película dirixida, escrita, producida (Sylvie Pialat) e interpretada case exclusivamente por mulleres, nela a mirada cara o pasado histórico –1852, cando tras a victoria napoleónica os homes ausentáronse dun pequeno pobo francés durante dous anos– adquire un tinte diferencial. Tomando a decisión de rodar en 4:3, cunha vontade pictórica latente en grande parte dos encadres, só cabe reprochar a esta ópera prima incurrir en certas deficiencias de guión no seu tramo final, cun texto máis centrado en ofrecer unha narración pechada que en pulir o interesantísimo relato humano. Con todo, o debtur da que fora colaboradora de Michael Haneke ou Oliver Assayas resulta máis que estimulante e logra en parte alonxarse da correción hexemónica nesta clase de reconstrucións.

Ao lado das súas compañeiras de selección, o filme de Francen destacou con maior potencia. A china From where we’ve fallen (Feifei Wang), co desconcerto como bandeira e case única virtude, e unha vontade de retratar varias Asias distintas na mesma narración –da profunda de Jua Zhang-ke á estilizada de Wong Kar-wai–, amosou ao menos o que pode dar de si unha sección así: ser unha mostra de aprendizaxe fílmicos, aínda que se presenten irregulares. O seu veciño taiwanés Lai Hou-an, en A fish out of water, tamén pretende ser continuista coa tradición cotiá e familiar de Edward Yang no seu país, pero o noble intento choca coas súas costuras narrativas. Completando o trío de filmes orientais, a coreana The seeds of violence (Lim Tae-Gue), un relato de violencia e abusos no exército, foi a máis irrelevante de todas elas. Tampouco o cinema europeo estivo mellor representado, con Le prix du succès (Teddy Lussi-Modeste), filme convencional e plagado de clixés da que pouco hai que rescatar alén dos nomes protagonistas (Taha Rahim, Roschdy Zem e Maïwenn) ou a británica Apostasy (Daniel Kokotajlo), aproximación ao universo dunha xove testemuña de Xehová que se obceca demasiado na súa temática principal.

Agnès Varda recolle o premio Donostia

Agnès Varda recolle o premio Donostia

Outros

Entender San Sebastián alén das cinco seccións que vertebran esta crónica, ás que habería que sumar as adicadas ao cinema español –xa estreado en salas durante o ano– e vasco, é inevitable para o asistente. Este mesmo ano, xunto a un tibio incremento das proxeccións fóra de concurso, os Premios Donista a Ricardo Darín e Agnès Varda conlevaron a presenza no Festival de dúas películas tan agardadas como La cordillera (Santiago Mitre) e Visages, visages (Agnès Varda & JR). Desta última, inocente e encantador viaxe na que os autores dan voz e presenza na paisaxe fancesa a cidadans anónimos, o máis loable é contemplar como a autora segue pensándose e filmándose a si mesma con encomiable vitalidade aos seus 89 anos.

En Velódromo puido verse entre outros a errada Fe de etarras (Borja Cobeaga), proxecto longamente perseguido polo cineasta e que finalmente viu a luz en Netflix. Ambientada nun piso franco durante o Mundial de 2010, nela o autor de Negociador (2014), que desenvolvía un humor case inédito no cinema español recente, ve algo diluido o seu selo persoal por unha natureza televisiva na que as gratuidades afloran por todos os lados. Incluso nos abismos de Culinary Zinema, sección adicada a explorar a relación entre a gastronomía e o cinema, puido verse unha obra de certa relevancia como a divertida The trip to Spain (Michael Winterbottom), terceira parte da serie referencial que acompaña a Steve Coogan e Rob Brydon en longas rutas de estrada. Xunto ás múltiples actividades paralelas a nove xornadas de proxeccións, o cadro completouno a retrospectiva adicada a Joseph Losey (The prowler, 1951; The servant, 1963), que durante octubre e novembro poderá verse tamén no Cinema Doré de Madrid. Unha vez máis, grazas á súa consabida capacidade de absorción, San Sebastián amosou que a súa enorme pluralidade de itinerarios é unha baza moi difícil de igualar.

 

Non hai artigos relacionados.

Comments are closed.