SAN SEBASTIÁN 2016 (III): RESUMO E CRÓNICA FINAL (2/2)

III. PERLAS

Ao reunir cada ano unha colección de títulos que xa chegan de Cannes, Berlín ou Venecia coa vitola de seren as citas máis importantes do ano cinematográfico, a maioría con estrea nos meses sucesivos asegurado, a sección de Perlas tende a acaparar en tódalas edicións varias das películas máis destacadas de San Sebastián. Hai incluso casos –L’avenir ou Neruda na presente edición- nos que apenas uns poucos días median entre o pase donostiarra e a exhibición en salas do estado, o que converte as súas proxeccións nunha sorte de preestreno que serve ao interese das distribuidoras. Sexa como sexa, sempre hai polo menos alguna das súas obras que tende a elevar sustancialmente o nivel medio do certame.

Un dos filmes que máis expectativas levantou despois do último Cannes, Toni Erdmann (Maren Ade), cumpliunas sobradamente en terras vascas. A alemana non só aglutina nela os principais achados das súas previas e descompensadas obras, xa provistas dunha mirada incisiva cara as relacións humanas, senon que por primeira vez logra situalos ao servizo do enriquecimento dunha narrativa plagada de matices. Retrato sobresaínte tanto do peculiar vínculo paterno-filial como do actual marco europeo –a través dunha Rumanía ocupada por voraces corporacións estranxeiras, no que se presenta como unha sorte de producción deslocalizada-, aparece tocada pola extrañísima calidade de fluir por infinidade de asuntos complexos ao longo de tres horas sen que ningún deles resulte un engadido postizo. Algo similar acontece en Sieranevada (Cristi Puiu), coa que comparte localizacións e metraxe. O seu logro está máis fundamentado nunha labor de dirección brillante, que extrae un partido inconcebible dos espazos dun minúsculo piso de Bucarest. Se o Novo Cine Rumano insistiu en amosar os cambios que atravesou o país para que ao final siga preso do inmovilismo, o filme de Puiu concentra a gravidade de tódalas brechas abertas nun intenso ritual familiar, con retranca e desmoralizador por igual.

Nas antípodas do atrevemento destas dúas cintas sitúase a que obtivo o máximo galardón en Cannes, Yo, Daniel Blake (Ken Loach). O Premio do Público obtido entre tódolos títulos da selección acredita que o británico, pese a levar anos repetindo sin parar un esquema caduco para testificar os problemas da clase obreira, goza aínda de numerosos adeptos. Pouco máis que o carisma do working class hero bonachón que interpreta Dave Johns hai na súa última película, que non cae no saco dos seus traballos máis desafortunados pero tampouco se despega do insistente didactismo esperable. Como obra nada para poñer en solfa absolutamente todo, comezando por sí mesma, díxose ata a náusea que Elle (Paul Verhoeven) tería sido a mellor elección para ocupar o lugar de Loach en aquel palmarés. Diabólico e intelixentísimo cóctel de capas e subtextos, imbricado a múltiples niveis, parece ter chegado ao momento crucial para o recoñecemento unánime dun autor do que se dudou no seu apoxeo comercial.

Fotograma de Sieranevada

Fotograma de Sieranevada

Tamén houbo un lugar destacado para algún títulos procedentes de Berlín. Porriba do certeiro Oso de Ouro – Fuego en el mar (Gianfranco Rosi)– brillou El porvenir (Mia Hansen-Løve), sincero reflexo existencial que reúne no seu tramo final toda a esencia do cine da súa directora. Mediante a exploración do choque entre a forza do pasado e un futuro incerto, a mesma brecha temporal que noutras ocasións optou por representar de xeito máis brusco, confírmase como unha das cineastas que mellor comprender o significado do tempo presente. Tamén Little Men (Ira Sachs), coa que o norteamericano refrenda a súa capacidade para revelar as emocións dos seus personaxes sen explotalas, demostra o seu entendemento do momento vital que atravesan uns personaxes en proceso de cambio, análogos á exposición dun Brooklyn asediado pola xentrificación.

Outra lixeira tendencia foi a das reivindicacións autorais. Neruda (Pablo Larraín), quizáis o filme máis ambicioso do chileno ata a fecha, levanta un cru testimonio do duelo entre o mundo sensible e ilusorio do creador e a sequedade dun clima político hostil, nunha lograda obra de múltiples recovecos que acepta case calquera calificativo menos o de biopic convencional. Do mesmo xeito, Frantz (François Ozon) pode sorprender pola reciclaxe do seu autor nun sereno melodrama clásico, remake de Remordimiento (Ernst Lubitsch, 1932). Aínda que se chega a botar en falta a aparición de esa aptitude para indagar no lado malévolo das relación humanas, a súa absoluta serenidade e destreza demostran que as súas lecturas pasionais admiten mutacións en novos xéneros e rexistros, outro logro dun cineasta sempre ecléctico. Non se amosa así L’économie du couple (Joachim Lafosse), cuxo director se revela incapaz de engadir ningún logro á distante mirada sobre a conflictividade humana que lle valeu a Concha de Prata con Los caballeros blancos (2015).

Como colofón á sección presentouse a esperada Arrival (Denis Villeneuve), unha das películas máis aplaudidas en todo o festival. Hai que recoñecer ao director a posta en pé dun reto complicado, o de aludir o cliché visual das historias de invasións extraterrestres para conducilo cara unha atmosfera máis íntima e de ínfulas poéticas, pero tamén cabe sinalar cómo desbarata a súa consecución dun tramo final de disparatada intensidade emocional entre os violíns de Max Ritcher. Paradóxicamente, a anunciada cumbre do autor de Maelström (2000), moi reivindicable durante os seus inicios canadenses, convértese así nun dos títulos máis fallidos de quen agora é un bo artesán adulado en demasía.

IV. HORIZONTES LATINOS

Outra cita clásica do festival, Horizontes Latinos é a sección que consolida a estreita relación do certame coas cinematografías de América latina, das que ano tras ano se proxecta o máis destacado. Moitas das súas películas proceden de Cannes, Locarno ou Venecia; o que a miúdo convirte a súa selección en case unha subdivisión de perlas, coa particularidade de que as obras que recolle adoitan ter moito máis complicado o seu posterior acceso a outros circuitos.

No caso de La larga noche de Francisco Sanctis (Andrea Testa, Francisco Márquez), debut de alucinante madurez que bordea a mestría na dosificación psicolóxica do pasado do seu protagonista, repleta de detalles bressonianos. Nesta opresiva noite oscura do alma, que enfrenta a vida tranquila do Sanctis do título (Diego Velázquez) coas consecuencias do seu posicionamento revolucionario contra o réxime arxentino anos atrás, late un dilema existencial maiúsculo, cuxo principal síntoma sublímase co excepcional corte de cerre. Tamén cara a memoria desa mesma época mira La idea de un lago (Milagros Mumenthaler), a través da evocación das vivencias persoais dunha xoven que lidia co recordo do seu pai desaparecido durante a dictadura. O seu conmovedor remendo dos tempos vitais demostra a imperiosa necesidade de seguir reformulando as miradas cara o pasado, circunstancia que ambos filmes coinciden en solventar dun modo sobresaínte.

Outros dos traballos que puideron verse neste marco foron Viejo calavera (Kiro Russo), ópera prima que conxuga o interese antropolóxico da súa mirada desprexuiciada e tenebrosa cara a minería en Bolivia cunha poderosísima linguaxe visual; Alba (Ana Cristina Barragán), entrañable coming-of-age ecuatoriano merecedor dunha mención especial do xurado; ou a laureada en Venecia La región salvaje (Amat Escalante), nova volta de tuerca aos descarnados cadros sociais do mexicano, cuxa usual crudeza incorpora nesta ocasión un elemento fantástico orgánico.

V. ZABALTEGI-TABAKALERA / OUTROS

A gran novidade deste ano foi o reciclaxe da sección Zabaltegi, zona aberta para concentrar sen limitacións temáticas o cinema que non ten cabida no resto de apartados, no que agora é unha nova categoría competitiva con Tabakalera como sede. A relevancia media dos autores escollidos tamén semella ter incrementado exponencialmente, aínda que o punto débil segue a ser a dificultade para encaixar algunhas das súas sesións no horario. O cinema que ofrece Zabaltegi-Tabakalera soe ser idóneo para desquitarse do formulismo doutras categorías, pero os acertos da súa amplia selección seguen sen verse acompañados de pases para a prensa ou proxeccións máis espaciadas no calendario.

Fotograma de La larga noche de Francisco Sanctis

Fotograma de La larga noche de Francisco Sanctis

Destacaron especialmente os traballos breves, como La disco resplandece (Chema García Ibarra), doble volta de tuerca ao post-humor e o relato adolescente xurdida dun encargo tan improbable como falar das relacións entre Turquía e Armenia; The Hedonists (Jia Zhang-ke), excelente síntese das inquietudes temáticas e estilísticas de quen firmara The World (2004); ou Sarah Winchester (Bertrand Bonello), ópera fantasma con cuxos sons completaba o francés o seu celebrado doblete nesta edición. Alma de curtametraxe, pola súa libertade, ten Sîpo Phantasma (Koldo Almandoz),curiosa hibridación de estilos documentais que mezcla a historia de Murnau e Stoker cun cruceiro recreacional. A rusa Zoology (Ivan I. Tverdovskiy) tamén ofrece a singularidade argumental como baza, neste caso a través da mutación física que experimenta unha muller de mediana idade, asfixiada pola influencia materna e eclesiástica.

Un crecente lugar para os autores consagrados expandiuse cos títulos como Wiener-Dog (Todd Solondz), A Quiet Passion (Terence Davies) ou Midnight Special (Jeff Nichols). Os tres filmes citados conflúen en presentar aos seus directores demostrando as súas dotes moi lonxe do nivel dos seus mellores traballos, pero tamén asumindo as novas limitacións que enfrentan: no caso de Solondz, a través do guiño e a autorreferencia; en Davies, mediante as citas poéticas da homenaxeada Emily Dickinson; en Nichols, cun esquema de sci-fi oitentero, que ten bastante máis de aposta persoal por revivir un estilo de cine en desuso que a desbocada nostalxia agora en boga.

O festival completouse con numerosísimas seccións e actividades paralelas, dende a dedicada á prostitución vasca ata os habituais escarceos coa gastronomía de Culinary Zinema. Entre todas elas cabe destacar o exhaustivo ciclo centrado na figura de Jacques Becker (Le trou, 1960), que en outubro chegará á Filmoteca Española. A él hai que sumar a retrospectiva temática The Act of Killing, cun total de 32 títulos deste século e variado pelaxe en torno á violencia global. A boa resposta que obtivo atopou certo eco na Sección Oficial, moitas de cuxas inclusións tamén se entregaron a explorar as súas consecuencias, aínda que case ningún deses filmes demostrou a categoría suficiente para formar parte dunha virtual versión actualizada desta mostra no futuro. Ao Festival de San Sebastián, indiscutiblemente consolidado como evento na axenda cinematográfica de cada ano, non lle viría mal intentar pulir estas dialécticas que se intúen para mellorar o nivel de cara a próximas edicións.

Comments are closed.