SEFF 2017: LAS NUEVAS OLAS (1)

garçons sauvagesO cine francés máis refrescante do ano adoita atopar o seu espazo nas Nuevas Olas do Festival de Cine Europeo de Sevilla. Este ano tiña bos representantes: 9 doigts (9 dedos, F.J. Ossang, 2017), Les garçons sauvages (The Wild Boys, Bertrand Mandico, 2017) e Ava (Léa Mysius, 2017). Comenzaremos polas dúas primeiras porque se compararon moito no festival. Ambas as dúas están filmadas en branco e preto cun estilo máis ou menos similar, as dúas contan parte da súa historia a bordo dun barco de pesadelo e a súa tripulación diríxese tanto nun caso coma no outro a unha illa misteriosa. Acabáronse as comparacións. Para empezar, tomemos os referentes visuais de Ossang e os de Mandico. Onde un parece ter no cine mudo máis lírico e megalómano, coma o de Jean Vigo ou Abel Gance, os seus mestres; Mandico bebe de Guy Maddin ou Jacques Tourneur de forma clara. Vense claras as diferencias, non? Se un escribe coa pluma política da cita godardiana, o outro xoga ao smash posmoderno tarantiniano. Sen dúbida, a memoria do cine é importante en ambos os dous, mais onde o primeiro ten na poesía e a política máis punk as súas conexións extracinematográficas, o segundo confía na psicoloxía freudiana.

A primeira vista non é idiota comparalas, pero á mínima reflexión contrástase que nos encontramos ante dúas películas tan antagónicas como interesantes. Coa nota xusta de sinopse entenderémolo. 9 doigts segue a un fuxitivo que se ve envolto nun turbio asunto con asasinato de por medio, embárcano nunha verdadeira prisión mariña e alí, xunto ao resto da tripulación, perde a cabeza. A trama conspiranoide, que pasa do noir á ciencia-ficción, é puro Ossang. Leva anos depurando a mesma película dende unha resistencia política e estética estimable. El é o punk que se resiste a morrer nun ambiente apocalíptico e opresivo, ao que el responde con liberdade creadora.

A liberación política de Ossang contrasta coa liberdade sexual de Mandico. Leva xa moitos anos facendo curtas nas que ten unha obsesión: a transcendencia conquistarase no seu caso a través dos nosos órganos xenitais. Os humanos e os de todas esas plantas que dan pracer aos mocosos desta epopea erótica nesta particular illa do Dr. Moreau cargada dun sexy french touch. Os adolescentes náufragos que chegan a este paraíso perdido foron enviados alí a modo de castigo tras cometer a violación conxunta e asasinato dunha muller. Ao beber do xugo máxico das plantas, o seu pene e testículos descólganse do seu corpo, médranlles vaxina e senos. A mensaxe, por obvio que pareza, impacta vista en imaxes. A provocación alcanza o seu máximo estado de gozosa e travestida perversidade cando entran os créditos e un descubre que os rapaces están en realidade interpretados por actrices tan talentosas e impoñentes como Vimala Pons. E estívenmo tragando todo este tempo? Poderá dicirse de Mandico que é un hortera ou criticarse algunhas das súas decisións cinematográficas, mais non cabe dúbidda de que Les garçons sauvages é unha efectiva provocación.

Ava, pola súa banda, presenta unha directora, Léa Mysius, que nas súas curtas xa probara ter talento, mais que na súa ópera prima dá un salto de xigante. Coa mesma enerxía xuvenil que Pierrot le fou (Jean-Luc Godard, 1965) e un espírito próximo a Bonnie and Clyde (Arthur Penn, 1967), presenta tamén a unha parella de fuxitivos adolescentes que se buscan nos seus respectivos mundos solitarios. A paulatina cegueira da rapaza permite a Mysius xogar coa luz coma un elemento narrativo fundamental ligado a esta doenza. O barroquismo destas imaxes sustenta xa de por si unha desas películas que desborda entrega por todos os seus costados. Ava é moi intensa, e logra manter esa intensidade ao largo de toda a metraxe.

bourgeois dogVida alén da illa francófona

Xa saíndo do hexágono, atopámonos con Colo (Teresa Villaverde, 2017), da que xa demos conta no Indielisboa. Alí Iván Villarmea lamentaba que nesta ocasión a lusa non tivese sabido encaixar todas as pezas. Estas son unha muller traballadora esgotada, un home desempregado en depresión e unha filla que non soporta xa máis ese ambiente. O cine de Villaverde móvese polo cotián e, con estes pequenos elementos, traza unha análise da situación política do seu país e, o que é máis importante, debuxa a súa visión da condición humana, algo descarnada e esperanzada ao tempo. Aquí móstrase recoñecible pero, en efecto, non acaba de atoparlle o tempo axeitado a un filme pragado de lacónicas e largas secuencias que acaban lastrando esa emoción contida que o guión de partida e uns actores entregados si poderían ter conseguido.

Algo similar podemos aplicar a Sarah joue un loup garou (Sarah Plays a Werewolf, Katharina Wyss, 2017), cunha adolescente con desequilibrios emocionais no ámbito dunha clase de teatro. Polo medio, modestos toques de fantástico. Imaxinemos El cisne negro (Black Swan, Darren Aronofsky, 2010) e quitémoslle todo o artificio e barroquismo propio do seu director, reduzámolo á mínima expresión, a un estilo xélido, contido, glacial, e atopámonos con esta película.

Selbstkritik eines buergerlichen Hundes (Self-Criticism of a Bourgeois Dog, Julian Radlmaier, 2017) alégrache o día. Quizais sexa unha película moi de nicho, que só arranque risos ao público festivaleiro, pero nós pasámolo ben con este exercicio posmoderno que se ri de todos os tics intelectualoides do cine indie norteamericano e europeo nun curioso mix. O nexo de unión obvio atopámolo na actriz Deragh Campbell, musa de Matthew Porterfield e Dustin Guy Defa. A personalísima intérprete é aquí o obxecto de desexo do patético hipster que encarna o propio director. Nunha trama hilarante e imposible que o leva dun centro de arte con ilustrados pero precarios traballadores millennial a un campo de mazás onde coñece o traballo duro e monta unha célula comunista libertaria, e todo por una rapaza; a película non deixa de rirse de todos os lugares comúns herdados por un indie con Woody Allen á cabeza e despois reproducidos en boa medida por un cine europeo que lle imprime aos amoríos transcendencia política. E se non díganllo a Godard. Así, estas dúas partes funcionan coma un díptico complementario das dúas variacións citadas.

Filmada en 16mm cunha estética moi de cinta de Wes Anderson e actitudes que encaixarían perfectamente na filmografía de Alex Ross Perry, Radlmaier non deixa de parodiar tampouco a popes indies máis contemporáneos. Todo na batidora, cun pouco de meta-cine: a trama acábase mostrando como unha ficción do cineasta, ata o punto de non saber se a primeira parte é unha variante ficcionada da súa propia vida en Berlín. Isto, aínda que xa se apunta antes, só se evidencia no último acto. Ao final, Radlmaier rise de si propio e pon en dúbida a capacidade da arte para remover conciencias ou chamar ao cambio político. Ou critica a hipocrisía do burgués que vende política e se prega á comodidade do mercado? A revolución está en venda, todo símbolo da revolta é comercializable. E, aínda así, insistimos en tropezar na mesma pedra. Con ese discurso entre resistente e dócil, en todas as súas contradicións, o filme de Radlmaier fai que nos recoñezamos nos seus patéticos personaxes e, entre riso e riso, dános que reflexionar.

distant constellationSorpresas na non ficción

No apartado de documentais que ten sempre esta sección atopámonos con Denk ich an Deutschland in der Nacht (If I Think of Germany at Night, Romuald Karmakar, 2017), un traballo en torno á escena da música techno en Alemaña e Suíza. Intercálanse longas entrevistas a importantes picadiscos do xénero con filmacións dos mesmos en acción. É neste apartado onde a película ten o seu maior interese, ao mostrar todo o proceso capando as canles de audio que se escoitarían nunha pinchada e deixando só oír no filme as pistas coas que eles están xogando antes de lanzar á pista de baile.

Adrián Orr ten unha longa traxectoria como camarógrafo. En Niñato (2017) trasládanos ao día a día dun pai de familia que atravesa por dificultades para alimentar os seus, malvivindo precisamente da música, que compaxina con outros traballos. É cine directo puro, sen ningunha innovación en particular, pero ben executado.

Mais o documental que nos cativou é unha pequena película saída de Locarno, desas que non chegan envoltas polo ruído da fama e que conquistan aos poucos. Por exemplo, ao xurado da crítica Fipresci na Vienale. Distant Constellation (Shevaun Mizrahi, 2017) parte da tradición do cinéma vérité para compor o retrato dunha residencia de anciáns en Estambul. No único edificio que se mantén en pe nun barrio repleto de solares e obra nova, este espazo metafórico dunha cambiante Turquía terá maior interese para quen estea familiarizado co país, como recoñecía a directora. Pero en realidade as súas virtudes son universais. Tendo traballado durante anos con varios anciáns, a autora non lles fixo nin unha soa pregunta. Simplemente acompañábaos, puña a cámara diante e deixábaos falar. O resultado é a captación dunha linguaxe verbal e xestual primaria e íntimo centrada nos mecanismos da memoria. Como en Shoah (Claude Lanzmann, 1985), canto se evoca nesta película sen mostralo. Mizrahi, dotada dunha especial intuición e sensibilidade, logra que pasemos un rato con estes anciáns sentindo que podemos chegar a coñecelos. Teñen as súas historias particulares, mais o relato apela a un subconsciente colectivo no que recoñecemos os nosos propios avós. Cine en maiúsculas.

Como complemento a Distant Constellation, o SEFF propuña na súa sección Tour / Detour o clásico húngaro Szerelem (Amor, Károly Makk, 1971). É interesante ver as dúas películas en conxunto. Nesta última a protagonista coida a súa sogra moribunda na casa mentres agarda a saída do seu marido, preso político, do cárcere. A muller minte á anciá, facéndolle crer que o seu fillo está triunfando en Nova York como director de cine. Moi pegado ao ideario político e estético da Nueva Ola Checoslovaca, o filme é un alegado contra a represión cun estilo austero e contido, no que destaca unha montaxe con fugaces flashbacks que apenas duran segundos e que irrompen nas conversas entre as dúas mulleres. É nesta experimentación, que tamén reflexiona sobre a memoria a través da montaxe, onde máis coinciden as dúas películas, propoñendo curiosamente camiños diferentes. Unha evoca o pasado a través da narración oral, outra a través das súas imaxes. Mais ningunha delas o fai nunca evidente nin o subliña.

Neste tipo de diálogo tamén nos atopamos o binomio Esquizo (Ricardo Bofill, 1970) e Ayudar al ojo humano (Velasco Broca, Canódromo Abandonado, 2017). A obra de culto da Transición intenta establecer unha narración inconexa a base de estímulos, emulando o que acontece na mente dunha esquizofrénica. Este tipo de dramaturxia é marca da casa no dúo formado por Julián Genisson e Lorena Iglesias, que se une a outro mestre do estrañamento como Velasco Broca para producir unha obra que se erixe en burla ao esotérico. Catro partes conectadas pero ben diferenciadas compoñen esta viaxe dun cura de provincias aos abismos da súa propia psique, onde se poñen a proba as súas crenzas en torno á súa “hombría”, o Estado e o poder divino, entre outros tótems. Xoguetona e aberta a múltiples interpretacións, Ayudar al ojo humano é un libre exercicio de experimentación formal e dramática que descoloca e atrae. Quizais a suma de Broca á equipa trouxera un coidado estético superior ao de La tumba de Bruce Lee (Canódromo Abandonado, Aaron Rux, 2013) e Esa sensación (Juan Cavestany, Julián Génisson, Pablo Hernando, 2016), mais as inquietudes políticas e o particular humor de traballos previos mantéñense.

Comments are closed.