SEFF 2017: SECCIÓN OFICIAL (2)

Continuamos coa nosa crónica da Sección Oficial do Festival de Cine Europeo de Sevilla, que vén de clausurar a súa décimo cuarta edición. Entre a extensa programación deste ano, que volveu a sobresaír pola súa diversidade e audacia, non puidemos pasar por alto certas liñas temáticas e conceptuais que se entrelazan ao longo de toda a selección.

Comunidade e identidade

Nesta segunda entrega, observamos unha preocupación especial por dar espazo a diferentes conflitos e crises de identidade, particularmente aquelas que se orixinan no seo de comunidades reducidas ou illadas. Asistimos á concepción de auténticos ‘microcosmos’ nos que os seus protagonistas loitan por atopar un sentido de pertenza, un recoñecemento dentro do grupo, e nos que a violencia adoita impregnalo todo. Western (Valeska Grisebach, 2017), analizada na crónica anterior, é tan só un dos múltiples exemplos desta corrente.

Coa súa segunda longametraxe, o realizador italo-americano Jonas Carpignano conságrase como un autor cun marcado estilo propio, baseado nun naturalismo diáfano e unha fascinación por personaxes marxinais. Presentada na Quincena dos Realizadores durante o último festival de Cannes, o seu filme A Ciambra (2017) foi seleccionado para representar a Italia na vindeira edición dos premios Óscar. A cinta, producida por Martin Scorsese, ten como protagonista absoluto a Pío Amato, un mozo de 14 anos pertencente á comunidade xitana de A Ciambra, en Calabria. Despois de revelarse como unha das principais sorpresas de Mediterranea (Jonas Carpignano, 2015), onde cativou á audiencia co seu atrevido descaro e talento natural, Amato volve a ofrecer unha interpretación conmovedora a través de fragmentos da súa propia vida.

A ciambra (Jonas Carpignano, 2017)

A ciambra (Jonas Carpignano, 2017)

Estamos ante un gran aporte ao xénero de filmes iniciáticos, onde o protagonista carga co peso de toda a narración (un traballo que fai de Amato un xusto merecedor do premio a Mellor Actor en Sevilla). Por enriba de todo, Pío aspira ao recoñecemento da súa familia, a demostrar a súa valía e status como home dentro da comunidade. O encarceramento do seu irmán maior dálle unha oportunidade para probarse a si mesmo, aínda que isto implique seguir unha senda delitiva e enfrontarse a decisións difíciles. Entre elas, a necesidade de posicionarse entre o seu pobo e o colectivo de refuxiados africanos cos que mantén unha estreita relación. Cabe destacar a tenra amizade que manteñen Pío e Ayiva (o burkinense Koudous Seihon, que ‘retoma’ o seu papel en Mediterranea), e que se presenta como un dos principais eixos dramáticos da película.

Carpignano volve a espazos e personaxes coñecidas, construíndo o seu propio corpus arredor deles. Camiña con decisión entre o documental e a ficción, ofrecendo unha mirada libre de prexuízos. Non xulga, non hai rastro de condescendencia no xeito en que se achega aos seus protagonistas. A Ciambra mantén a súa propia coherencia interna pero, a pesar de todo, bota en falta unha maior estrutura para articular o relato, unha narrativa que guíe de xeito máis preciso a evolución do seu ‘antiheroe’. Por último, se hai unha personaxe sobre a que realmente pesa a dimensión de familia, tradición e comunidade, é a enigmática figura do avó. Durante unha conversa con Pío, o patriarca sintetiza nunha frase a determinación que atravesa a moitas das personaxes e obras desta sección: “Estamos sós contra o mundo”.

A Violent Life (Thierry de Peretti, 2017)

A Violent Life (Thierry de Peretti, 2017)

Esa sensación de abandono está igualmente presente en A Violent Life (2017), produción francesa escrita e dirixida por Thierry de Peretti, que se alzou co premio ao Mellor Guión no encontro hispalense. Trátase dun retrato histórico e xeracional, que sigue os pasos dun grupo de mozos pertencentes á Fronte de Liberación Nacional de Córsega. A obra describe de xeito case analítico algúns dos mecanismos internos do nacionalismo corso, así como a experiencia da loita armada durante as últimas décadas do século XX e o cambio de milenio. Encabezados por Stéphane (Jean Michelangeli), o núcleo dramático da obra está composto por un inseparable grupo de amigos, unido por fortes lazos de fraternidade e un idealismo case inxenuo. Peretti presenta aos protagonistas como simples pezas nun taboleiro que non acaban de comprender, representantes dunha xuventude atomizada e ata certo punto utilizada. É unha obra composta a partir de claroscuros, cunha atmosfera que se vai tornando máis asfixiante a medida que avanza a escalada de violencia. Do mesmo xeito, este ton ambivalente vese intensificado pola marcada fotografía de Claire Mathon, onde a luz ten un carácter esencial e unha dimensión case narrativa.

Winter brothers (Hylnur Pálmason, 2017)

Winter brothers (Hylnur Pálmason, 2017)

Pero se falamos de fotografía hai que reservar un oco especial para unha das obras máis ousadas da sección oficial: Winter Brothers (Hlynur Pálmason, 2017), presentada este ano no Festival de Locarno, onde obtivo o premio á mellor interpretación masculina. Na súa primeira longa o realizador islandés conxuga como poucos as dimensións física e poética do cinema, apoiándose principalmente no intenso traballo dos actores e o maxistral emprego da cámara. Descrita como unha “odisea fraternal”, volvemos a atoparnos con personaxes inadaptadas que se moven nun espazo limitado e profundamente condicionante. A película ten lugar nunha remota explotación mineira, situada nun punto impreciso de Dinamarca, e desenvólvese durante un inverno xélido que marca intensamente o ton e as cores da obra.

Os protagonistas son unha peculiar parella de irmáns, opostos no seu comportamento e interacción co resto dos traballadores da mina. Como espectadores, seguimos principalmente a Emil (memorable traballo do danés Elliott Crosset Hove), que se converte rapidamente no punto de fricción deste singular microcosmos. Mentres o seu irmán parece adaptarse ás condicións do entorno, Emil non acaba de encaixar, pasando dunha actitude introspectiva a outra abertamente desafiante. Como nos filmes anteriores, Winter Brothers presenta un universo dominado exclusivamente por personaxes masculinas. Nas cintas comentadas ata o momento a presenza feminina estaba limitada aos –desgraciadamente- convencionais roles de ‘nai’ e ‘parella’. Nesta ocasión, a única muller de toda a cinta aparece como un mero obxecto de desexo, un motivo de confrontación para os dous irmáns. Trátase dunha personaxe sen contexto nin profundidade, que serve á historia para canalizar o conflito fraternal, e debería servir ao espectador para cuestionarse unha vez máis a representación das mulleres en pantalla.

A excepción dun par de arcos argumentais e as rutinas que se repiten diariamente, a película carece dunha trama específica. En lugar diso, o realizador pon o foco en elaborar atmosferas densas e provocar situacións incómodas para que as personaxes entren en colisión e fagan avanzar a narrativa. En realidade, a historia subxacente é a da busca do amor, un intento desesperado do protagonista por ser valorado, “querido e fodido”. Falamos dunha película crúa, dun recordo amargo e non apto para todas as audiencias. A estética rugosa, os desfiles de homes taciturnos, agochados entre máscaras e sombras, os interiores opresivos e escuros, exteriores níveos e baleiros… Pálmason ofrece unha elaborada construción de ambientes que lembra nalgunhas ocasións á recente Fillo de Saúl (Laszlo Nemes, 2015). Rodada en 16mm, o traballo incisivo de Maria von Hausswolff foi recompensado en Sevilla co premio á Mellor Fotografía, e representa con diferenza o maior atractivo da cinta.

L'Atelier (Laurent Cantet, 2017)

L’Atelier (Laurent Cantet, 2017)

Do inverno danés trasladámonos á costa provenzal francesa para asistir ao nacemento e evolución dunha comunidade moi particular, a formada por unha novelista e os adolescentes que asisten ao seu obradoiro de escritura. Este é o punto de partida de L’Atelier (2017), última proposta do consagrado director francés Laurent Cantet. A historia está ambientada en La Ciotat, unha vila da Costa Azul que conta cun importante pasado industrial e de loita obreira ligada aos estaleiros. Un grupo de mozos e mozas locais decide apuntarse ao taller impartido pola escritora Olivia Dejazet (Marina Foïs), como parte dun programa de orientación laboral e apoio á xuventude. A tarefa semella simple: Elaborar entre todos unha ‘novela negra’ que conecte o pasado e o presente da cidade, e coa que todos os alumnos se sintan identificados. O conflito está servido.

L’Atelier completa traballos previos de Cantent como A Clase, pola que obtivo a Palma de Ouro en Cannes no 2008, para reafirmalo como un talento único á hora de retratar á xuventude francesa actual. A trama do filme avanza e afonda constantemente ao ritmo duns inspirados diálogos, que brotan de xeito natural coas interaccións dos adolescentes. Entre eles crease un auténtico espazo de debate, envolvente e sincero, que non se limita á creación literaria senón que acaba por englobar os temas máis complexos e contemporáneos, como a propia identidade francesa. Porén, dende un primeiro momento, un dos mozos destaca como a nota discordante. Antoine (Matthieu Lucci) comeza a buscar o enfrontamento directo, provocando aos demais con temas como o terrorismo e a violencia explícita. Nun grupo decididamente multicultural e diverso, a súa presenza comeza a ser vista como incómoda e hostil. O mozo ten un talento real para a escritura, pero a súa oposición de base ás ideas alleas, sumado a unhas inclinacións políticas próximas ao extremismo xenófobo, provocan que a profesora se sinta á vez atraída e repelida por el. Ambos comezan un xogo de voyeurs, investigando minuciosamente na vida privada do outro, que muda lentamente o ton da película. Partindo duns luminosos escenarios e un enfoque lixeiro, a obra convértese axiña nunha profunda contenda dialéctica, para desembocar nun final con trazos de thriller. Esta progresión culmina cun clímax de tensión, no que se revela o auténtico motivo detrás da actitude de Antoine: un silencioso berro de socorro, unha necesidade imperante por ser escoitado e comprendido.

Comments are closed.