CURTAS VILA DO CONDE 2014: ALÉN DA FICCIÓN

Segunda parte da crónica que iniciamos hai uns días, centrada en propostas máis próximas á ficción o documental ou a animación. Pódese consultar aquí.

Deborah-Stratman-hacked12

Experimental, esa fronteira difusa

Outro galo cantou na sección experimental. Algunhas das propostas máis rupturistas do festival tiveron aí o seu lugar, se ben moitos dos títulos eran intercambiables cos da sección oficial internacional. Tomemos por exemplo a gañadora: Hacked Circuit (Deborah Stratman, 2014). Stratman conta cunha tradición de 25 anos no cinema de vangarda e na vídeo-arte. Semella que o seu nome pesou máis que o estilo do seu novo filme á hora de encaixala nunha sección ou outra. Hacked Circuit é unha homenaxe á figura do ‘foley‘ no cinema, esa persoa que se encarga de reproducir e rexistrar todo tipo de sons nunha sala de gravación na posprodución dun filme. A realizadora concibe o filme nun único plano secuencia, que comeza na rúa, métese no interior do estudio e volve saír, xogando a unha asociación / disociación de imaxe / son para reflexionar sobre o efecto connotador do son no medio. Un pouco ao xeito do que facía Nicolas Provost en Stardust (2010), Stratman usa treitos de The Conversation (Francis Ford Coppola, 1974) e Enemy of the State (Tony Scott, 1998), ambas as dúas con Gene Hackman e ambientadas nun contexto conspiranoico, para crear unha sensación de thriller con imaxes baleiras desa denotación. O exercicio é ben interesante como estudo da construción dos xéneros cinematográficos, e resulta tamén nun documental atípico e didáctico sobre a profesión do ‘foley’. O xurado fixo ben en outorgarlle o premio, pero non ía mellor programada esta película na sección oficial con Playhouse of A., que ten unha intencionalidade e aproximación semellantes, ou polo menos na mesma tradición?

O metacinematográfico, o cinema dentro do cinema, está tamén no centro do discurso de The Cast: Procession (Clemens von Wedemeyer, 2013). Proposta entre a ficción e o documental sobre as protestas dos extras italianos no casting de Ben-Hur (William Wyler, 1959) en Cinecittà; os planos-secuencia deste filme remiten moito, na súa posta en escena, ao de Hacked Circuit. O filme intenta ser unha lectura da situación política actual de Europa a través deste feito. As súas pretensións van alén da súa exposición, e ao final descubrimos que von Wedemeyer si ten un marabilloso filme de apropiación na sección experimental: The Beginning. Living Figures Dying (2013). Tomando imaxes de diversos filmes moi identificables – Xasón e os argonautas, Le mépris ou L’avventura, entre outros – o artista crea un tótem conceptual, tributo aos corpos filmados. Cun claro substrato mítico, vén a reflexionar sobre o presente continuo do cinema. Todo corpo que se filma morre, un fotograma despois de ser rexistrado. Pero na película, os deuses son inmortais.

Esta é unha inquietude compartida en momentos da obra de Jay Rosenblatt, que presentaba aquí The Claustrum (2014) en sección oficial. A súa tradición é a apropiación, e con estas segue neste caso. Por que na oficial e non na experimental coa de von Wedemeyer? Rosenblatt, con formación na psiquiatría, teima unha vez máis na tolemia, presentando tres casos clínicos reais en torno ao síndrome do claustro, unha sorte de cadea mental da que o paciente é incapaz de escapar. Interesante, coma sempre, no contido; poético, como é habitual, na forma, a través da montaxe rítmica e ben estruturada da súa metraxe atopada; estas imaxes circunscríbense a unha crítica encuberta dos tics gráficos do soño americano de mediados do século XX. Ao procurar as súas imaxes neste eido, que Rosenblatt enrarece voluntariamente, a súa obra é dunha continuidade formal inusual.

Houbo, polo tanto, bos filmes nesta liña en Curtas Vila do Conde. O problema é que habería que darlle unha volta a onde metelos. Nesta terra de ninguén – para min, claramente, carne de sección oficial – hai algún exemplo máis. Cinza (Micael Espinha, 2014), a través de fotografías de Novais, que teñen un punto a Atget, e xogando no rexistro sonoro con discursos de Salazar – presenta un filme de terror cun dispositivo semellante ao de Hacked Circuit?, cómpre preguntarse – o luso reflexiona sobre a construción da ideoloxía a través da imaxe e a arquitectura. Windows by Night (Luciano Piazza, 2013) é un documental sobre o enxame humano que constitúe unha urbe. Filmando ventás iluminadas nunha noite pechada, Piazza logra rexistros de tendencia cubista, con máis referencias no pictórico que no cinematográfico. En False Twins (2014), Sandro Aguilar crea un ambiente propio dun aterrador filme de ciencia-ficción xurásica, mediante planos detalle de obxectos e unha banda sonora moi intimidatoria. Puro Aguilar, na súa liña.

E podemos seguir cun longo etcétera, irregular, pero interesante. Emergency Calls (Pekka Veikkolainen, Hannes Vertiainen, 2013), Is It Really Love? Of Course Not! (Florian Krepcik, 2013) ou A Way in Untilled (Pierre Huyghe, 2013), mostrándose algo ocas, atopaban unha estética propia e poderosa.

EXP_ochodecadassinluz_1

Vangarda, para entendermos

Xa no ámbito do cinema experimental, entendido dun xeito máis estrito, atopamos algún título destacable. Ocho décadas sin luz (Gonzalo Egurza, 2014), que levou unha mención honrosa, desenterra do esquecemento unha bobina de 9.5 mm – formato estraño – na que se filmou a unha parella. Establecendo un culto polo obxecto, como se fose unha homenaxe á materialidade do cinema, Egurza decide filmar o propio celuloide, e non proxectalo, iluminándoo parcialmente con canonazos de luz, o que confire unha aura mística á película.

Outros dous cineastas que traballan con material alleo son Christoph Girardet e Bill Morrison. O primeiro, en Fabric (2014), toma descartes de publicidade, ao xeito de Coming Attractions (Peter Tscherkassky, 2010) ou Dichtung und Wahrheit (Peter Kubelka, 2003) e constrúe un filme de inusitada beleza plástica. Lamentablemente, a cinta carece da ironía que caracteriza a obra dos dous austríacos. Morrison, pola súa banda, móstrase máis frouxo que en anteriores proxectos. All Vows (2013), de novo, oda á descomposición do celuloide e as súas posibilidades estáticas, non amarra aparentemente ningún tema. É un filme lixeiro dun cineasta que nos ten afeitos a estruturas narrativas sólidas e a un ton reflexivo. Non semella que haxa unha grande investigación de arquivo. As imaxes repítense, a montaxe nótase preguiceira.

Dende unha perspectiva ben distinta, Still Dissolution (Siegfried A. Fruhauf, 2013) xogaba tamén na liga da descomposición. Mostrando catro fotografías en pantalla partida horizontal, creando así unha banda panorámica, o filme é ao tempo unha experiencia temporal e formal. Hai unha observación da paisaxe – a praia, o sol – que se vai descompoñendo polo uso e materiais químicos do propio Fruhauf, polo que a cinta achega unha dupla dimensión, variacións, dun mesmo motivo.

Xa filmadas polos cineastas, e construídas en cámara – polo menos, ao que o meu ollo pode identificar, na súa meirande parte – houbo tres obras que destacaron sobre as demais: Short (Robert Todd, 2013), Strawberries in the Summertime (Jenn Reeves, 2013) e 45 7 Broadway (Tomonari Nishikawa, 2013). A primeira xoga a abrir e pechar o diafragma en exposicións moi curtas, e con inverter o filme en positivo / negativo para realizar un estudo de formas; a segunda combina un conxunto de técnicas que a achegan a un cinema máis estruturalista, con certos ecos a pezas de Maya Deren e Gunvor Nelson; a última delas experimenta con diversos filtros de cor para crear unha sensación estroboscópica.

E, nunha tradición semellante, por moito que estea feito en dixital, houbo aínda outro filme impactante, o descubrimento dunha ollada única que foi se cadra máis sorprendente que a doutras lendas do medio. António da Silva realiza en Pix (2014) un irónico retrato dos nosos tempos pola vía de varios selfies compartidos na internet. Centrados na exposición hedonista do corpo masculino, cunha ollada desprexuizadamente homosexual, o filme realiza unha secuencia con estas fotografías que vai da mostra do torso espido a unha masturbación colectiva en primeiro plano. Outorgando un significado literal ao concepto do falocentrismo, da Silva logra expor que se agocha detrás das dinámicas narcisistas das nosas condutas nas redes sociais.

Por todas estas razóns, e a pesar das irregularidades e confusións coas seccións, podemos afirmar que Curtas Vila do Conde si arriscou no eido do experimental e do documental, moito máis que no da ficción. O resultado é, no seu conxunto, máis forte e poderoso. Isto, combinado cos acertos da sección oficial internacional e unha interesante retrospectiva a Kelly Reichardt, formaron o núcleo duro dun festival que, por moi duros que nos poñamos con el, confírmase como unha referencia en Europa, un ano máis, para tomarlle o pulso ás tendencias da curtametraxe a nivel mundial.

Comments are closed.