CURTOCIRCUÍTO 2012: CRÓNICA DUN(S) PREMIO(S)

Hai moitos xeitos de gozar dun festival. Estamos os madrugadores, eses das sesións de prensa á hora do almorzo; os que fan un calendario axustado con máis pases que horas ten o día, que corren dunha sede a outra para non perder nada; os convidados que prefiren pasar o tempo no bar, relacionarse, e ir ver filmes puntuais do seu interese. Haberaos que prefiran o documental de autor, outros a animación máis fedella, e aínda máis serán os que tiren pola ficción cunha factura de primeira.

Todo isto, para o bo e para o malo, foi o que ofreceu Curtocircuíto un ano máis. A súa heteroxeneidade sitúa o certame compostelá nas fronteiras dunha perigosa dispersión, que sabe compensar cunhas seccións moi definidas que conforman o seu particular carácter, fraguado ao longo de case unha década (nove edicións). A principal crítica do pasado ano repítese. O problema non é tanto a variedade, como a coincidencia na mesma sesión dunha ficción ao uso cunha animación de tipo máis experimental e un documental de corte informativo. Dificilmente o mesmo espectador gustará das tres pezas, e para quen entra por primeira vez na sala, o efecto creado pode ser de pouca consistencia na programación.

Nada máis lonxe da realidade. Vista toda a sección internacional -cunha calidade media destacable en 2012-, o obxectivo queda claro: estamos ante un festival de curtas, que pretende ante todo identificar tendencias. Hai tres grandes categorías que se manteñen en toda sesión: ficción de autor e cuns altos estándares visuais, documental informativo con miolos e unha certa vontade política, e unha variadísima animación. Sesións paralelas como a retrospectiva dedicada a novas promesas do cinema romanés reforzan este carácter calidoscópico do certame.

As outras seccións son a irregular e atractiva Explora, dedicada a traballos experimentais; e os apartados estatais e galegos, que aplican unha liña semellante á internacional.

João Garção Borges, Carlos Roma e un servidor conformamos o Xurado Onda Curta RTP. A nosa labor consistiu en elixir unha hora de programación para a súa emisión na televisión portuguesa. Os autores levan de premio a compra dos dereitos de exhibición na tele lusa. Entendendo Curtocircuíto como contedor de tendencias, a miña principal teima era atopar un acordo que comunicase a propia heteroxeneidade do festival, como se os nosos premios fosen un resumo do que se puido ver en Compostela. Os meus compañeiros eran doutro parecer: “Por que? Premiemos o que nos guste”.

Se me concentro neste detalle antes de comezar a falar dos filmes, é por unha razón moi sinxela. Eles vían a figura do crítico e do programador dun xeito separado, mentres que para min son dúas funcións complementarias. Supoño que o debate reside na maneira de entender a análise cinematográfica. É importante compartir co público o que nos abraiou, pois dese desexo debera partir a crítica; mais igual de relevante é para min pensar os filmes no seu contexto, para crear pensamento, identificar tendencias. Penso que a iso é ao que aspira Curtocircuíto, e tería sido inxusto non recoñecer ese esforzo no palmarés. Dun xeito natural –con ausencias, só tiñamos unha hora-, creo que as películas elixidas si comunican o que é o festival, con eses tres grandes contedores de ficción, animación, documental. Comecemos polo primeiro.

Novas (vellas) olas

As dúas elixidas na ficción, Xiao Tou e Csicska, son un bo exemplo, entre outros, de movementos ou cinematografías que están a marcar a creación fílmica contemporánea. Ás veces, esgotados, e artellados cun espírito de revisión. É o caso de Ladroa (Xiao Tou, Jen Chern, Taiwán, 2011), que con flirteos coa Nova Ola Taiwanesa e a comedia romántica hongkongnesa, logra compor un divertido e enérxico exercicio narrativo. Unha longa secuencia cunha premisa sinxela e moita intriga. A unha rapaza que está a esperar polo mozo, róubanlle o móbil nun mercado. Decátase e persegue á ladroa con todos os recursos ao seu alcance. Cunha descrición do espazo abraiante, humor e sorpresa; Chern logra cruzar a Kitano e To, coa catana do Tarantino de Kill Bill na man, e un móbil con carcasa de Hello Kitty na outra. A peza é un verdadeiro ‘mash-up’ de referencias pop que comeza en plan pastel e acaba por cachondearse como que de case todos os xéneros populares urbanos do cinema de Asia. Unha delicia que se reinventa a cada plano.

A máis contida Besta (Csicska, Attila Till, Hungría, 2011) podería interpretarse como unha crítica velada á rampante violencia contra os inmigrantes, dende as esferas do poder político, en Hungría. Un granxeiro garda un control férreo sobre un escravo estranxeiro, no que bate cando lle parece. Algo semellante fai cos fillos e a muller. Microcosmos dun Estado que educa no desprezo ao outro, a nivel cinematográfico podería estar incluída na sección do novo cinema romanés pola súa cámara en man sen apenas movemento, planos longos, uns diálogos moi realistas e naturais, temática do cotián…

Todos estes elementos están presentes en 15 de xullo (15 Iulie, Cristi Iftime, Romanía, 2011), un dos mellores filmes do festival, que conta a visita dunha parella á casa do pai da rapaza, separado da súa nai. Emotiva, cuns diálogos brillantes e unhas interpretacións aínda mellores, nótase a man do mestre Porumboiu detrás, do que Iftime foi axudante de dirección, e dende logo tamén de Muntean ou Puiu. O nome deste novo director será incluído en breve ao destes se o mundo é xusto.

Mestre dun cinema non moi lonxe é Danis Tanović, que en Equipaxe (Prtljag, 2011) conta a enésima historia de desaparecidos na guerra dos Balcáns, só que con gusto e respecto. Unha pinga de sentimentalismo traizoa cara o final lixeiramente a proposta, que se atopa porén entre o mellor da selección.

Resumindo moito, houbo outras pezas que marcaron as tendencias máis relevantes do cinema de ficción actual a nivel internacional: indie ianqui estilo Sundance (Narcorrido, Soap Opera), últimos cinemas de autor de Portugal (Infinito) ou Arxentina (Salón Royale), xénero independente surcoreano (Modern Family, The Zoom), fantástico-videoclip refinado estilo Zack Snyder (Trotteur, Year Zero – OFFF Barcelona 2011 Main Titles, Hope), reinterpretación de xéneros clásicos de Hollywood no cinema francés recente -filtrados dende a súa tradición- a conto do éxito de Hazanavicius (La France qui se lève tôt, L’attaque du monstre géant suceur de cerveaux de l’espace),…

Animación diversa e rica

Algo semellante pode dicirse da animación, cunha especial presencia este ano. O noso premio a O muíño das moscas (Kärbeste veski, Anu-Laura Tuttelberg, Estonia, 2012) foi ben merecido, ao noso entender, mais ben poderían ter entrado algunhas propostas máis. Esta peciña recorda moito a Švankmajer, tanto polo tipo de animación en stop-motion con bonecos como polo ambiente desacougante que transmite. É un deses contos escuros, máis aptos para adultos que para nenos.

Moito das neuroses e os diálogos nerviosos das comedias de Woody Allen ten a outra elixida, Desanimado (Emilio Martí, España, 2011), a historia dun debuxo animado que non encaixa na sociedade.

Pero hai outras pezas destacables, dende as preciosistas Enxame (Kuniha, Joni Männistö, Finlandia, 2011) e O xigante (Luís da Matta Almeida, España, 2012), que pareceran un conto de Kalandraka en movemento; ás experimentais e alucinadas The Pub (Joseph Pierce, Reino Unido, 2012) ou Puff the Magic Dragon (Ho Ka-ho, China, Hong Kong, 2011). Esta última é unha mestura curiosa de graffiti, anime e videoxogos indies que crea un gran impacto visual a través do morphing e outras técnicas. Un xenuíno trippy cinematográfico.

Fronte a estas, hai pezas máis conservadoras, mais ás que non se lle pode discutir unha calidade técnica e narrativa indiscutibles. Cómpre salientar The Monster of Nix (Rosto, Francia, Bélxica, Holanda, 2011), na liña das animacións de Tim Burton ou Terry Gilliam; e a galega O club do bromista (Luís Usón, España, 2011), historia dun vendedor ambulante, realizada escrupulosamente polo canon Pixar.

Documental ou reportaxe?

Na nómina dos documentais, unha balanza desigual. Mentres que son varios os exemplos de reportaxes comprometidas politicamente -gustou especialmente Speaking Cotton-, case non existen filmes de non ficción plenamente cinematográficos, pensados dende a imaxe, e non dende a información.

Cumpre moi ben un termo medio, de modo moi intelixente e con heteroxeneidade de procedementos, O cuarto home (Czwarty Czlowiek, Kasior Krzystof, Polonia, 2011). É un interesante retrato dun home que traballa o carbón nun bosque de Polonia. O filme mestura varios rexistros documentais, como a reconstrución, o cinema directo, o performativo ou a cámara oculta; para ofrecer un relato en clave poética dos cambios no rural en Occidente. Complexa na súa narración, e cunha potente voz en off, é un filme de múltiples lecturas e rico tamén no visual.

A outra grande cinta documental foi Suchtgarten (Jakob Lass, Alemaña, 2011), que eliximos premiar. Lass é unha sorte de imitador con talento de Nathaniel Dorsky, só que incorporando son e comentarios de índole sexual. Reflexión sobre o carácter mecánico da imaxe porno, as paraxes industriais que documenta son primeiros planos desnaturalizados -sen presenza humana- de obxectos, máquinas feas, desgastadas e descontextualizadas. Visualmente moi esixinte, este tratamento do mundo do traballo recorda un pouco a algunhas pezas de Ben Rivers, como a recente Sack Barrow.

Máis traballos coma este precisa Explora, sobre todo no terreo do documental e do cinema experimental, o único que Curtocircuíto non atende moito e de maneira moi irregular. Ás veces aposta por curtas máis artísticas, que entran na performance, como Muller e industria cárnica (Nainen ja lihateollisuus, Möki Teemu, Finlandia, 2011), impactante e efectiva no conceptual. Ou This Thirst (François Vogel, Francia, 2011), con distorsións na imaxe que recordan as de Nicolas Provost. Por que non está a súa última curta incluída na sección? Engadir algún destes nomes non viría mal para completar esa sensación de todas as frontes cubertas, e ben.

Curiosamente, é en Galicia onde se atopa a experimentación máis frutífera. Os últimos traballos de Lois Patiño, Xacio Baño, Ángel Santos e Sonia e Miriam Albert Sobrino son do máis refrescantes. Ata unha peza tan na liña da comedia romántica indie como Soap Opera (Eva Quintas, España, EUA, 2011) ten o seu encanto grazas a uns bos diálogos, actores pasándoo ben e uns encadres e unha montaxe como son debidas. Con intérpretes máis coñecidos, sería unha nova (500) Days of Summer (Marc Webb, EUA 2009) e levaría premios.

En definitiva e en resumo, cos seus erros e os seus acertos, esta edición de Curtocircuíto foi quen, unha vez máis, de definir as principais correntes do cinema contemporáneo, de tomarlle o pulso á actualidade fílmica. Esperamos xa con moitas ganas un décimo aniversario no que se magnifiquen todas as súas virtudes e se corrixan as súas escasas feblezas. As curtas non son longas, pero si son grandes, moi grandes.

Comments are closed.