DOLOR Y GLORIA, de Pedro Almodóvar

dyg-02Conta o debuxante Lewis Trondheim no seu ensaio gráfico Désœuvré (2005), producido en pleno bloqueo por unha crise da mediana idade, o pánico que lle transmite a idea de ter tocado teito creativamente, e que a partir de entón só lle quede estancarse, repetirse e esmorecer. Dedica un bo treito da obra a reparar no exemplo dos seus grandes ídolos do medio, e en case todos atopa un momento a partir do cal empezan a “envellecer mal”. Esa curva da decadencia que describe podería extrapolarse sen moita dificultade á cinematografía recente de Pedro Almodóvar, do que existe o consenso que tocou fondo con Los amantes pasajeros (2013): o seu intento de recuperar a efervescencia provocadora das súas comedias dos 80 deixaba patente que perdera esa faísca hai moito. Descoñezo o proceso que levaría ao cineasta a recapacitar sobre os seus últimos erros (talvez o ostracismo ao que se retirou tras descubrirse a súa implicación nos papeis de Panamá deulle tempo a meditar), pero para sorpresa da platea, entrega en Dolor y gloria (2019) unha das obras magnas da súa carreira, ese filme de madurez que xa non sabíamos se chegaría a facer.

Eu apostaría a que este regreso triunfal débese a un afortunado cambio de rumbo nos seus intereses autorais. Se ultimamente o realizador se excedía con tramas rocambolescas e convulsas complicadas por postas en escena manieristas coas que disimular un baleiro, o seu 22º filme aposta polo contrario: unha historia íntima e persoal, narrada cun estilo depuradísimo, simple (que non sinxelo). Pedro por fin ten algo que contar: a historia dun cineasta veterano ao que as súas múltiples doenzas lle impiden continuar traballando, e que en plena depresión rememora días de infancia, amores perdidos, a morte da súa nai. É imposible non ver en Salvador Mallo un alter ego do director, non tanto polos detalles autobiográficos (algúns públicos e notorios, outros deducibles: o morbo que dá imaxinar o personaxe de Asier Etxeandía como un trasunto de Eusebio Poncela), senón polo exorcismo emocional ao que o (se) somete. A experiencia é un grao, e Almodóvar chegou a unha idade na que xa empeza a ter claras algunhas cousas sobre a vida e a arte e a súa indisolubilidade; como bo chamán, ten a xenerosidade de purgar a súa dor nesta fita para compartir esas ideas connosco.

Ante a relevancia da súa emocionante mensaxe, Pedro non precisa fume e espellos cos que distraernos. A única reviravolta formal que se permite (se descontamos a secuencia animada por Juan Gatti na que dá conta das moitas enfermidades que sofre o protagonista) vén na escena final ao recontextualizar todos eses flashbacks da nenez en Paterna, dándolles unha nova dimensión meta que non anula a intensidade do lembrado. Os tics habituais do universo almodovariano están presentes (as matronas rurais, a bibliofilia militante, as cores impactantes, o homoerotismo efébico), pero diluídos; non precisan tanto chamar a atención sobre si mesmos como poñerse ao servizo do relato. Iso pode verse, por exemplo, nuns diálogos incisivos pero que non buscan escalar posicións no seu panteón de frases célebres, ou no cameo de Rosalía (tra, tra): o que noutra película tería sido un showstopper, aquí case pasa desapercibido. Fixo falla toda unha vida para acadar ese nivel de contención. A mestría era isto, saber quitar en troques de poñer.

pedro-almodovar-y-penelope-cruz-en-dolor-y-gloria-1545996650

O crepúsculo do cineasta

Unha atmosfera crepuscular baña a película. A morte está preto, e con ela o esquecemento; por iso a memoria é o triunfo. Os mellores momentos do filme son aqueles nos que o Mallo do presente axusta contas con figuras do seu pasado e as despacha sen nostalxia nin resentimento. Particularmente a reaparición fortuíta do ex encarnado por Leonardo Sbaraglia. Hai moito sentimento de culpa no director, sobre todo por como cre que lle fallou á súa nai nos últimos anos; por iso alivia experimentar con el a catarse cando lle toca perdoar ao home que destruíu a súa relación coa súa drogodependencia. Un dos eidos nos que sempre sobresaíu o manchego é a dirección de actores, e este caso non é unha excepción: todo o elenco está excepcional, pero o que consegue con Banderas (que o mimetiza sen caricaturizalo) ou Cruz (refinando o arquetipo que xa expuxera en Volver) é inaudito.

Case sería tentador desexar que Dolor y gloria fose o testamento cinematográfico do cineasta. Unha despedida por todo o alto. Non é un filme perfecto (ten detalles incómodos como o tratamento superficial dese flirteo random coa heroína, os estereotipos dos personaxes racializados), pero é unha síntese refinada da obra almodovariana; pecha definitivamente un círculo con este tributo a ese cinema de verán “que cheiraba a pis e xasmín” que o cativou a el de pequeno. Sería unha mágoa velo repetir o exemplo de Woody Allen, que acadou o seu cumio cun auto-axuste de contas semellante en Decontructing Harry (1997) e que dúas décadas de produción irregular posterior acabaron por deslucir, cumprindo a profecía de Trondheim. Pero quen sabe, talvez saiba sortear o maleficio e sexa este o preámbulo dunha nova fase na súa carreira, unha de veteranía definitiva. En calquera caso, haberá que esperar que o tempo a poña no seu sitio. Como pasa dentro do filme, cando a homenaxe que a Filmoteca lle dedica a Salvador certifica que unha das súas primeiras películas de culto que se reestrea restaurada é agora un clásico moderno, para sorpresa de Mallo, que non acaba de entender se foi a obra a que mudou ou foi el. A vida e a arte, imitándose mutuamente.

Comments are closed.