GEORGES FRANJU: A TESTA CONTRA UNHA PAREDE… INFRANQUEÁBEL

No pasado Festival de Donostia rendeuse homenaxe ao centenario do nacemento de Georges Franju. Disque nin a crítica nin o público acudiron precisamente en masa para ver a súa filmografía completa, de xeito que o cineasta francés segue sendo, polo tanto, un director inxustamente esquecido.

A figura de Franju atópase unida, segundo os dados biográficos que del nos chegaron, á fundación da Cinemateca francesa, mais desa banda ben pouca gloria semellou herdar en comparación co todopoderoso Henri Langlois. A súa filmografía recolle diversas curtas, das que salienta especialmente Le sang des bêtes (Georges Franju, 1949), un filme feroz e fermoso, ateigado de coiteladas ao pescozo dos carneiros, que non está tan afastado doutra sonada coitelada ao ollo humano.

Franju desenvolveu unha obra paralela ben distinta á moda francesa cinematográfica do seu momento: a nouvelle vague. Autor individualista, estivo demasiado afastado dese movemento como para chamar a atención, e fixo en troques un cinema de forte carga literaria cando se asistía á explosión da imaxe e á destrución da palabra. Correu o risco de ser confundido cos vellos –e sobranceiros- directores de qualité do cinema francés, e é que as súas adaptacións de obras de Jean Cocteau ou François Mauriac podían, en principio, achegarlle máis a Jean Delannoy que a Jean-Luc Godard. Mais Franju salvou calquera perigo de someter o seu cinema ao valor de ‘certa palabra’, a dun Mauriac ou o que este escritor representa, grazas a un sentido da imaxe que non debía nada aos seus contemporáneos.

Este cinema contiña elementos dun surrealismo doce que ao carecer de cargas demoledoras (agás na nomeada Le sang des bêtes) soubo acadar unha forza poética procedente do vello cinema mudo, dos filmes de Louis Feuillade e Musidora que tanto semellaba amar a través do seu Judex (Georges Franju, 1964). A súa adoración polo fantastique era máis intensa na medida en que daquel xénero podía obter resultados líricos de maior empuxe que de calquera outro tratamento cinematográfico. Esa dimensión fantástica foi a razón de ser da súa obra mestra Les yeux sans visage (Georges Franju, 1960) –desafortunadamente pseudo-plaxiada na horríbel La piel que habito (Pedro Almodóvar, 2011)- e así foi tamén o acompañamento surreal da súa Thérèse Desqueyroux (Georges Franju, 1962), a obra que se agardaba daquel realismo poético representado por outra obra non menos atormentada nin menos literaria: Thérèse Raquin (Marcel Carné, 1953).

O cinema de Franju semella destinado ao esquecemento, xa que ningún dos seus elementos tivo a capacidade de atopar o idioma dos telefilmes, os cómics, a contracultura ou o falso clasicismo que agora padecemos. Franju pertence á liñaxe dos aventureiros románticos (Jacques Tourneur), dos folletinistas italianos (Raffaello Matarazzo, Riccardo Freda), ou dos melos americanos (Douglas Sirk, William Dieterle), malia que, por desgraza para el, seica lle faltou o vigor dos románticos primitivos na liña de King Vidor.

A súa cultura foi un freo para calquera desenfreo. A súa discreción atopábase á vontade nas tonalidades grises dos seus filmes. A súa obra estaba apartada do ruído mundano e non tiña poder de convocatoria polémica. Era, e aínda é hoxe, unha obra refinadísima para quen poida achegarse a ela dende a fronteira da sensibilidade e do sentido artístico.

Esta obra escasa desenvólvese lenta e pensada sobre un longo percorrido, cousa que permite enxergar non poucas dificultades para o seu responsábel, un creador de historias de nulo atractivo de cara ao despacho de billetes que non tiña nada de oportunista. Georges Franju, insisto, impenitente individualista, dominador do cinema onírico non como xénero senón como médula do universo que presenta, posuidor dunha elegancia xa perdida entre os cineastas ‘culturais’ franceses e non digamos entre os do seu tempo histórico, voluntarista dignificador do cinema como espectáculo de cámara, ao que evidentemente amou dende unha posición de intelectual que lle impulsou a procurar cimentos de Academia: Judex e Thérêse Desqueyroux, Louis Feuillade y François Mauriac.

A suprema e tráxica humildade do cinema de Franju áchase no face indefiníbel de Edith Scob e no de Charles Aznavour aforcado en La tête contre les murs (Georges Franju, 1959). Un personaxe que di adeus dun xeito que semella a máis pura expresión da poética do seu realizador: La tête contre les murs, o seu primeiro filme de ficción, xa presaxiaba a súa futura localización na industria do cinema.

E Judex foi o celuloide rancio

Se cadra é que Franju quixo ser o derradeiro creador do cinema silente. Ou igual o primeiro do sonoro. Porque o gris das imaxes de Judex non se consegue máis que mediante unha intención moi voluntariosa de situarse no cinema de ‘nunca xamais’. Este filme foi o seu intento de afirmarse como artista que coñece que as súas raíces culturais non van alén das que lle proporcionou á cultura do século XX ese medio artístico no que se desenvolve o cinema.

Judex expón explicitamente o seu gusto romántico pola idade antiga do cinema, mentres que no resto da súa obra iso só aparece de xeito fuxidío, ou cando menos nun nivel de apreciación soterrado. Franju compón imaxes de estilo, de dorido estilo, para acubillo dun heroe brillante que non poderá superar a agonía dun universo crepuscular que non é outro máis que o do cinema mudo, o do espectáculo da barraca.

Cando rodou este filme, o cineasta levaba en si propio a semente que lle impediu desenvolver propostas máis acordes ao que se agarda dun director á la page, e a súa carreira posterior non fixo máis ca confirmalo. Trala aparición da pomba no chapeu coa que concluía Judex e o sorriso cómplice de Edith Scob que acompaña o xogo da pomba e do prestidixitador, Franju volveu sorrir moi pouco, e dende logo con escasa alegría e ningunha complicidade.

Os tempos que seguiron a Judex non foron bos. Se os realizadores da nouvelle vague -aos que Franju chegou a estar erradamente asociado- íanse apagando, mesmo as grandes estrelas daquel movemento que nada revolucionou, é sinxelo supor o que eses tempos foron para quen medrou á sombra dos que crían abrir un camiño (?), a través do que puido transitar Georges Franju (porque as admiracións que aqueles provocaron entre seus incondicionais puideron ser derivadas cara este último). Despois de todo, aquela admiración xurdira dun amor impuro ao cinema, e a obra de Franju era igualmente -e a extraordinaria Judex é boa proba diso- un acto de amor, desta volta purísimo, ao gran cinema.

 

Comments are closed.