IFFR 2013 (I/III): O ANO DO BASTARDO
Que queda cando a sala de cinema acende as luces e a película rematou? Normalmente nada. Nada de nada. Notamos esa sensación de que pasamos noventa minutos fronte á pantalla pensando con todas as nosas forzas ao longo de case medio centenar de proxeccións, cansados pola falta de soño e o exceso de todo o demais. E ao final nada. Hai quen din que lles gustaría vivir nunha película, outros prefeririamos vivir nun festival de cinema. O IFFR acende as súas luces e os espectadores volven ás súas casas, algúns saturados de bo cinema (ou cando menos inquietante), outros co sabor amargo da resaca aínda secándolles o padal. As comparacións son odiosas, pero para aqueles que este foi o seu segundo ano é posible que ao botar a vista á edición anterior sintan certa nostalxia. Nunca hai unha segunda oportunidade para causar unha primeira impresión, e a primeira impresión que me deixou Róterdam foi inmellorable: Clip (Maja Milos), Living (Vasily Sigarev), Egg & Stone (Ji Huang), The Voice of My Father (Orhan Eskikoy, Zeinel Dogan), Romance Joe (Kwang-kuk Le), In April de Following Day, There Was a Fire (Wichanon Somunjarn), Return to Bhurma (Midi Z), De Jueves a Domingo (Dominga Sotomayor). O ano que vén tentarei lembrar tantos títulos desta 42 edición do IFFR sen recorrer ao catálogo e veremos que sucede.
FLASHBACK (23/01/2013)
Noite de inauguración en De Doelen. A Grote Zaal chea a rebentar dá a benvida ao director do festival Rutger Wolfson quen anuncia o lama para 2013: “We have to redefine culture”. A que se refire a organización do certame con “redefinir a cultura”? Róterdam é un festival que se sostén sobre os alicerces da iniciativa privada, toda unha fazaña nos tempos que corren. Abonda dicir que o Estado abandonou á súa sorte aos creadores. Como conseguir facer do cinema un valor engadido nunha contorna corporativista? A resposta dánola a directora financeira Janneke Staarink: “poña a súa película aquí (sala de reunións), ou aquí (actividades de grupo dos empregados), ou aquí (cesta de Nadal)”. É o cinema un ben que se poida explotar para sacarlle rendemento económico? Parece que si, ou iso se intenta. Pero isto non só se reduce a amortizar os proxectos, senón que trata de conectar a película co “greater world”, sacándoa dun circuíto ata certo punto elitista e plantándoa no hall dun edificio de Shell coa mensaxe “señores, isto é arte… si, pero tamén é industria. Así que invistan”.
Por primeira vez en quince anos abre o festival a proxección dunha película holandesa. The Resurrection of a Bastard (presentada como proxecto en desenvolvemento en CineMart 2010) é a adaptación da novela gráfica “Om Mekaar in Dokkum”, obra do propio director da película Guido Van Driel (artista multidisciplinar, pintor, novelista, debuxante e realizador). Cargado de simbolismo e cunha narrativa sinxela, o filme protagonizado por Yorick van Wageningen (o titor sádico que abusa de Noomi Rapace en The Girl With the Dragon Tattoo) recibe ao instante a etiqueta de “realismo máxico”. Van Driel “debuxa” a historia dun gángster holandés que aprende unha lección grazas á vinganza que sofre de man do pai dunha das súas vítimas. Isto non o saberemos ata ben avanzado a metraxe nun flashback enorme que ocupa case todo o segundo acto. A textura, os ángulos de cámara imposibles (plano supino desde dentro dun prato de pasta, cenital sobrevoando a escena en diagonal, travelling que atravesa o teito seguindo o voo dunha mosca que se coa nun rave) e as cores (escena nocturna en escala de grises) rememoran as viñetas da novela gráfica. Con pinceladas de Guy Ritchie e diálogos tarantinescos, a de Van Driel é unha obra correcta, rechamante por ser unha rareza na cinematografía holandesa, aínda que predicible e reiterativa. A súa distribución está garantida, polo menos aquí en Holanda.
Coa resaca da festa inaugural e apurando ao máximo eses deliciosos minutos de soño entre o momento que soa o espertador e a segunda ou terceira vez que repite, levántome a fume de carozo para ir ver Halley, do mexicano Sebastián Hoffmann. Unha película persoal, escura, e que non é apta para aqueles que tomasen un copioso almorzo. Por sorte eu non probei bocado. Hoffmann aborda o tema do home que se descompón, do zombie que non quere abandonar a contorna social, que non acepta que é un morto vivente e que tenta deter o paso do tempo (máis acelerado no seu caso) con vendaxes e tiritas. Cunha evidente obsesión polo detalle, a ollada do realizador recréase na carne putrefacta mediante planos das feridas, as bordes dos obxectos, un espello. A tensión de aguantar en pantalla un plano detalle de algo noxento durante máis de medio minuto aunada aos frecuentes desenfoques causa mareo e desconcerto. É dicir, funciona.
Halley é unha película triste que te fai pensar sobre o sentido da vida, sobre o rápido que pasa o tempo, sobre como se extingue. Igual que un cometa que se extingue. O peso do proxecto cae sobre os ombreiros do actor principal, Alberto Trujillo, que interpreta á perfección o papel dun home que debe de ter coidado con cada movemento que realiza, desde incorporarse dun sofá cuberto de plástico para non manchalo, ata tomar un baño con esponxa e cubo correndo o perigo de que unha ducha rápida esnaquice o que queda del. É asceta, non come porque non pode dixerir, non bebe porque non pode tragar, non goza do sexo porque un movemento en falso podería deixalo sen virilidade. Todo medido, todo suave coma os movementos de cámara e a lentitude do tempo da película. O contrapunto vémolo na xente ordinaria, máis horripilante (se cabe que o propio zombie): suorentos culturistas mirándose ao espello, comensais que tragan sen mastigar comida graxenta, borrachos que beben as súas copas dun só grolo. Todo rápido, sen pensar, “a fondo”. Como diría o personaxe de Hershell en The Walking Dead, “sempre crin na vida despois da morte, pero nunca pensei que se referían a isto”.
FLASHFORWARD
Dummy Jim, do británico Matt Hulse alegroume o festival nun momento no que o que estaba a ver nas salas de cinema non me estaba convencendo. Non obstante, non creo que este efecto medicinal se deba a que a de Hulse sexa unha obra mestra, máis ben todo o contrario, é case un telefilme. O caso é que a película se apoia sobre unha historia moi simple, pero á vez bonita. Dummy Jim é a adaptación ao cinema (ao da BBC) do libro do escocés James Duthrie “I Cycled into the Artic Circle” que, como o seu propio nome indica, relata as aventuras dun viaxeiro xordo na súa fazaña de pedalear desde a súa pequena vila de pescadores en Escocia ata o Círculo Polar.
Francia, Bélxica, Holanda, Alemaña, Dinamarca, son algúns dos países que o protagonista visita na súa ruta por Europa. O realizador utiliza imaxes de arquivo en 16mm, algunhas en Super8 rescatadas seguramente dalgún caixón, para mostrarnos secuencias simultáneas de postais en movemento dividindo a pantalla para convertela nun álbum de recortes, cos que tenta definir o momento histórico e lugar polo que se desenvolve a pasaxe do libro en cuestión. Isto altérnao con imaxes que el mesmo rodou en HD nas que o protagonista (interpretado por un actor xordo) aparece montado na súa bici, preparando o seu equipo, pasando unha gripe en cama ou descansando no monte. O terceiro elemento, que dá o carácter popular á película, é unha reportaxe segmentada e salpicada ao longo da trama sobre un festival nun colexio cuxos estudantes fan ás veces de narradores recitando de memoria algúns parágrafos da obra orixinal. Nota rápida: A banda sonora merece unha procura en Google: The One Ensemble & Sarah Kenchington.
Penúmbra, do mexicano Eduardo Villanueva é un retrato da vida dun ancián cazador que vive xunto á súa muller nunha choza illada no medio dun monte. A película arrinca cun paneo de 720 graos co que o realizador describe a casa do protagonista e presenta os seus moradores. Imaxes relixiosas, unha cama medio desfeita, un calendario, o amencer. É importante resaltar que moitos dos planos están rodados entre a noite e o día, sen iluminación adicional, o que fai que as siluetas se acentúen e que por momentos non se distingan as formas. Este elemento de ambientación cumpre tamén un fin antropolóxico: todos somos o cazador. Acompañamos a Adelelmo nas súas longas camiñadas pola natureza, mentres descansa baixo unha árbore, xunto á súa muller na cea. Case cun rexistro documental, Villanueva sitúanos de modo contemplativo ante unha contorna rural no norte de México onde as horas pasan lentamente. A comparación coa Libertad (2001) do arxentino Lisandro Alonso é inevitable e quizais lle resta orixinalidade á película, o que non quere dicir que por iso sexa mellor ou peor. A morte está presente en todo momento, cando falla unha lámpada e o cuarto queda ás escuras, nunha misa en honra ao defunto fillo do protagonista, na celebración do Día de Mortos. Nun principio, o espectador pode pensar que non sucede nada, que non hai historia e que é todo un artificio. Non obstante, segundo avanza a metraxe as conversacións e os pequenos detalles revélannos datos da vida dun ancián que se prepara, ou iso se intúe, para o final dos seus días.
Unha nova localizadora de cinema visita xunto ao seu compañeiro de traballo un edificio abandonado. Mentres ela toma centos de fotos dunha parede sucia, o raparigo utiliza a súa cámara analóxica para rexistrar só aqueles momentos que lle fan sentir algo ou que considera importantes. Ela terá miles de ángulos da mesma habitación e el, ao revelar o rolo, impresións en papel dunha fugaz historia de amor. 36 é unha das películas máis interesantes da 42 edición do IFFR. O título fai referencia tanto ao rolo de fotografía en 35mm como ao número de planos que contén a película. O realizador tailandés Nawapol Thamrongrattanarit catívanos cun guión redondo, renunciando aos movementos de cámara, utilizando fotografías reais nalgúns casos e recorrendo ao mesmo plano en distintos momentos do día para facilitar a asociación de momentos do primeiro acto con algúns do desenlace. En resumo, economía de medios para compor un tratado sobre a fraxilidade da memoria fácil de entender e difícil de esquecer. Moitos dos directores que visitaron a cidade durante o festival namoráronse de 36, algúns compararon o seu estilo narrativo co de Apichatpong. Eu non me atrevo, pero confésome namorado.
FIN DA PRIMEIRA PARTE.
__________
FOTOS: INTERNATIONAL FILM FESTIVAL ROTTERDAM
