INDIE LISBOA 2014: DIVERSIDADE E COHERENCIA

 

l-for-leisure

Lograr que máis de 200 títulos da tempada cinematográfica en curso dialoguen entre si é algo ben complicado, por non dicir imposible. Se cadra conscientes de que, ante tal magnitude, non se pode asir unha única idea ou trazar un fío condutor, os programadores da undécima edición do Indie Lisboa optaron pola diversidade. Un criterio que congregou no festival un amplo abano de tendencias, nas que se intúe un espírito común: o risco. É na exploración de novas linguaxes onde este certame, dentro do vasto que é, mantén a súa profunda coherencia. Cada sección enténdese coma un termómetro de experimentación, dende morno (a sección oficial) a moi quente (algúns títulos dos Emergentes, moi radicais).

É o caso de L for Leisure (2014), unha bizarrada de Lev Kalman e Whitney Horn, rodada en 16 mm. e composta por un conxunto de sketches en torno á idea do lecer, dos tempos mortos. Cada unha das secuencias está situada nun período vacacional distinto, en diversos lugares dos EUA (cun par de excursións a Europa). Todas elas comparten un certo carácter dionisíaco, e é así como se mantén a coherencia do filme, a través da construción dun ambiente, máis que mediante a resolución dunha historia. O contexto é os inicios dos 90. A dirección artística axuda moito a situarnos, así como as referencias culturais populares á época. Pero o máis delicioso deste filme non é a súa coidada ambientación, nin o seu despreocupado e fresco estilo. O verdadeiramente novidoso é como logra integrar referencias estéticas da vangarda norteamericana – Brakhage ou Dorsky son convocados, entre moitos outros, en diversos planos deste filme – nunha proposta lúdica e narrativa.

A recuperación de formatos antigos (o 16 mm., o súper 8, o Hi8, as polaroids…) foi unha das constantes deste Indie Lisboa, así coma o amateurismo dos actores, habitualmente non profesionais. Características ambas que definen a alma desta L for Leisure, gran relato xeracional dos nacidos a inicios dos 80 – hai cameos de colegas cineastas desta idade, como Gabriel Abrantes ou Mati Diop – e que, cada día que pasa dende o remate do festival, vaise asentando na miña mente como a proposta máis relevante da liña do certame, e para o cinema contemporáneo en xeral.

sobre la marxa

O desexo puro de construír cinema / arte

Outro dos títulos que convoca estas dúas liñas é Sobre la marxa (Jordi Morató, 2014). Centrada na figura do chamado Tarzán de Arguelaguer, un home que construíu unha sorte de Parc Güell primitivo no medio dun bosque en Cataluña, posteriormente considerado unha inmensa obra de art brut; a película recupera material familiar en Hi8. As cintas son dun rapaz que xogaba co home, filmando ficcións sobre Tarzán. O alter ego ficcional traza un retrato moi humano desta curiosa figura, que establece co neno unha relación paterno-filial a través do xogo. Ante todo, Sobre la marxa fala do desexo primitivo e puro da nosa infancia de expresarnos a través da arte. Morató convoca o cinema, pero está a recuperar o rexistro dunha mega-escultura / instalación ao aire libre, que sae das entrañas de Garrell, o alcumado Tarzán. O filme trata, pois, do descubrimento puro e non contaminado da expresión artística e, por extensión, do cinema. Un pouco ao xeito de como fixera O Lomba en Vikingland (Xurxo Chirro, 2011) cun estilo similar de cámara, só que cunha proposta máis lúdica e menos analítica.

Nesta vertente de recuperación de pequenos formatos de celuloide, atopámonos con varias propostas estimulantes: Implausible Things (Rita Macedo, 2013) crea unha sorte de manual para comprender o universo a partir da recuperación de bobinas en 16 mm. tiradas dunha caixa que chegou a ela por azar; Sottoripa (Guglielmo Trupia, 2013) realiza un interesante retrato de Xénova coa montaxe de filmes dos anos 50 e texto en off tirado dun poema de Julian Stannard; Sleeping Image (Lucille Chaufour, Bernhard Braunstein, 2012) mostra o proceso de revelado de 25 polaroids; La voce di Berlinguer (Mario Sesti, Teho Teardo, 2013) recupera un discurso do que fora líder do Partido Comunista Italiano nos 70 e monta sobre el imaxes de arquivo; Quand je serai dictateur (Yaël André, 2013) constrúe fantasías de infancia a través de arquivos familiares en súper 8; Al doilea joc (Corneliu Porumboiu, 2014) toma a retransmisión televisiva dun partido de fútbol a finais dos 80, con comentarios do pai (ex árbitro) e o propio Porumboiu, para compoñer unha conversa (entre eles e as imaxes) que vai alén do partido, para reinterpretar o contexto político de Rumanía na última etapa do réxime de Ceaucescu…

Como se ve, as propostas son numerosas e diversas. Todas elas, reinterpretan a imaxe, cuestionan a representación, para falar da memoria dende posicións traumáticas ou psicoanalíticas.

les apaches

Actores amateur, xéneros retorcidos

Nesa segunda liña marcada por L for Leisure e Sobre la marxa, a dos intérpretes non profesionais, destaca con forza Les apaches (Thierry de Peretti, 2013). Os seus protagonistas adolescentes foron escollidos de entre varios alumnos de secundaria en Córcega, lugar onde transcorre esta historia, e iso nótase na súa frescura e na forma de falar. Un dos aspectos máis interesantes do filme é como se respecta a xerga do lugar e os modos de expresión dos rapaces, o que transmite unha maior autenticidade.

O que arrinca coma un retrato da xeración dixital nada no primeiro lustro dos 90, no contexto corso – un intúe que vai ver un filme de adolescentes fedellos ao The Bling Ring (2012) de Sofia Coppola ou o Spring Breakers de Harmony Korine – remata por desenvolverse coma un intenso noir con decisións morais propias dos mellores Shakespeare ou Dostoievski. A forma na que Les apaches retorce o xénero, nun contexto naturalista e máis autoral, está tamén no centro do discurso de Historia del miedo (Benjamin Naishat, 2014) e El loro y el cisne (Alejo Moguillansky, 2013). No primeiro caso, o xénero a triturar é o thriller, a través do que se constrúe unha metáfora da represión policial no contexto latinoamericano; no segundo, a comedia romántica fusiónase co documental nun lúdico exercicio metacinematográfico, no que protagonistas e equipo técnico (neste caso, un sonidista) son a mesma cousa. Luis Biasotto rexistra os sons dunha compañía de ballet coa que están a filmar, mentres se namora dunha das bailarinas. Realidade e ficción mesturadas, mais que dende o rexistro da non ficción, dende a integración dun xénero cinematográfico identificable nesta.

Journey-To-The-West

Cineastas independentes, decisións independentes

Xa fóra destas tendencias, atopámonos con máis títulos destacables. Substanz (Sebastian Mez, 2014) é unha abafadora experiencia – no bo sentido – que logra que o espectador sinta unha verdadeira angustia ante o que está a ver e oír. Unha violenta superposición de capas de imaxes e sons recollidos logo do desastre de Fukushima en Xapón, que perforan a cornea e os tímpanos, imitando a experiencia dun terremoto – na sala que a vimos, semellaba que o teito nos fora caer enriba. Un exercicio paisaxístico – sonoro e visual – que, dende a abstracción, logra transmitir moito máis que a maioría dos filmes narrativos sobre este desastre natural e humanitario.

En Journey to the West (2014), Tsai Ming-liang exhibe unha proposta performática e observacional a partes iguais. Un monxe budista camiña lentamente polas rúas da caótica Marsella, ante as reaccións estupefactas – ou de total indiferenza – dos transeúntes. Unha metáfora da inadaptación das culturas non eurocéntricas no noso continente? Da falta de espiritualidade da nosa sociedade? Hai elementos que poderían soster esta tese. Mentres o performer Lee Kang-sheng – habitual de Tsai – é un elemento que intervén na paisaxe, modificando o seu carácter e composición, o francés Denis Lavant – único segundo actor – é a paisaxe en si mesma. O seu rostro pode ser unha montaña; as súas costas, unha parede. El é a paisaxe marsellesa; Lee, o elemento que a revolve. Alén destas posibles interpretacións, Journey to the West é un pracer estético, a fusión perfecta entre o performático e o observacional, dúas correntes moi en boga no cinema contemporáneo.

Cómpre, antes de despedirnos, salientar tamén unha boa selección de cinema portugués na competición nacional de longas, centrada nos retratos de comunidades dende o rexistro do espazo e as entrevistas – escapando ao manido uso das cabezas cortadas. Son características comúns de Alentejo, Alentejo (Sergio Tréfaut, 2013), centrada no tradicional cante desta rexión lusa e a súa expansión por todo o estado; Revoluçao Industrial (Tiago Hespanha, Frederico Lobo, 2014), sobre os cambios nas fábricas do val do Ave, principalmente pola deslocalización; e de Tales on Blindness (Cláudia Alves, 2014), diario de viaxes pola India descuberta por Vasco de Gama.

A única nota disonante aquí é curiosamente o filme máis agardado, O Novo Testamento de Jesus Cristo Segundo João(Joaquim Pinto, Nuno Leonel, 2014). Que o lector non agarde un relato íntimo ao estilo de E Agora? Lembra-me (2013). Este filme consiste na lectura integral – si, integral – do testamento de Xoán, polo reputado actor de teatro Luis Miguel Cintra. Pinto rexistra a súa voz, mentres Leonel improvisa inspirado polas verbas ao redor da súa persoa. Hai treitos coa pantalla en negro – ata media hora o máis longo deles – para concentrarse na palabra, segundo os autores, e levar a loita eterna das tebras contra a luz á película. Un experimento, incomprensible para moitos de nós, que non parecía acomodarse ben nesta sección.

Por último, dicir tamén que o festival retomou a sección Herói Independente, recuperando a figura de Claire Simon, a conto da recente estrea do seu díptico sobre a Gare du Nord (2013) parisina, composto tamén por Géographie humaine (2013). Dicotomía, esta, moi acaida para unha autora que leva un cuarto de século movéndose comodamente entre a ficción e o documental. Nas primeiras, toma moitos elementos da realidade, procurando a frescura dos intérpretes amateurs en moitas ocasións – véxase Ça brule (2006) – aínda que a súa principal contribución estea no documental. Récréations (1998) e Coûte que coûte (1995) son filmes que van na liña dos estudos de institucións levados a cabo por Frederick Wiseman nos EUA ou Raymond Depardon en Francia. Herdeira desa tradición, Simon céntrase aquí na escola e na pequena empresa familiar, mais, ante todo, fala de persoas, cunha profunda aproximación humanista. Esta intimidade que establece cos retratados, unida a un control do enfoque e o encadre como camarógrafa, convírtena nunha das grandes referencias do documental dos 90. Unha cineasta que, coma o Indie Lisboa, arrisca sen concesións.

 

Comments are closed.