LÁSZLÓ NEMES: “O CINEMA DEBERÍA CUESTIONAR A PROPIA LINGUAXE CINEMATOGRÁFICA”

László Nemes © Laokoon Filmgroup - Ildi Hermann

László Nemes © Laokoon Filmgroup – Ildi Hermann

Tralo éxito da súa rompedora ópera prima, O fillo de Saúl (2015), que se fixo co Gran Premio do Xurado no festival de Cannes e o premio Óscar á mellor película de fala non inglesa, o realizador húngaro László Nemes presentou durante o pasado festival de Venecia a súa segunda longametraxe: Atardecer (2018), outra cativadora obra mestra. Mentres que a alfombra vermella do Lido fervía co bulicio e a expectación, a atmosfera máis relaxada do IFFR brindounos unha oportunidade perfecta para charlar sosegadamente con Nemes acerca da súa última película, así como do punto de vista subxectivo que xa se converteu na súa particular marca de estilo.

A película está ambientada en 1914, xusto antes do inicio da Primeira Guerra Mundial. Por que escolliches este período histórico?

Creo que o cambio de século é unha época moi interesante en Europa, que transmite algo moi profundo sobre como evolucionou a civilización humana: a forma na que os desexos de creación e destrución acaban por volverse case inseparables. Os personaxes de Atardecer están dalgunha forma destruíndo a mesma civilización que axudaron a construír. Doutra banda, aproximábase a Primeira Guerra Mundial, un acontecemento que destruiría por completo a promesa de Europa, unha idea que era e segue sendo un misterio.

A película empeza coa frase “imos levantar este veo”, suxerindo un ton de misterio, e a partir de aí o espectador tan só recibe respostas difusas sobre o que está a pasar.

Sempre me atraeron as historias e relatos arcaicos. Dalgunha forma, paréceme que hai algo case bíblico nesta historia. A película non ofrece explicacións sobre o que está a pasar. Todo forma parte dunha viaxe, dun diálogo que me interesaba manter co público. Tanto as preguntas como as respostas, ás veces enganosas, forman parte do proceso. Tamén se trata de xogar coas proxeccións, en todos os sentidos: cos nosos desexos, a nosa comprensión, ou a falta dela. Non estamos ante un cinema obxectivo, senón máis ben ante unha experiencia subxectiva. A película aproveita as limitacións da percepción humana e utilízaas para dirixirse ao público. Tamén ten que ver coa proxección nun sentido máis literal. O cinema como un medio en plena desaparición, cuxa forma física está a ser substituída polo cinema e a televisión.

A guerra está presente nas túas dúas películas. Por que che atrae esta temática?

Atardecer e O fillo de Saúl están conectadas a moitos niveis. Creo que a guerra é unha forza moi poderosa que influíu sempre na evolución humana, algo que nunca chegaremos a entender. Como é posible que cando alcanzamos unha civilización máis sofisticada, en lugar de desaparecer, a guerra volve a golpearnos de forma incriblemente salvaxe? As guerras mundiais sempre tiveron lugar no corazón do mundo civilizado, e nun contexto industrial avanzando. É un misterio no que estou moi interesado.

É curioso que o menciones. Mark  Frost tamén entende o misterio dunha forma moi similar, como un ingrediente necesario para o autodescubrimiento. Es fan de Twin Peaks?

Son un gran admirador. Non é o meu universo, pero téñolle moito respecto. Non podes mastigar todo para o espectador, tes que confiar na súa imaxinación e nas súas propias ideas. Se non, simplemente estás dándolle un manual de instrucións, e non creo que ese sexa o obxectivo do cinema. O feito de que o medio sexa cada vez máis remiso a defenderse como unha forma de arte independente é algo que me preocupa. O cinema está a volverse cada vez máis homoxéneo.

Poderías elaborar algo máis?

En primeiro lugar, o cinema adopta normalmente unha perspectiva moi obxectiva. É como filmar un partido de fútbol, a cámara está sempre no lugar correcto no momento adecuado. Hai un punto de vista divino e demasiados planos, case como un mosaico composto a partir de distintos ángulos. Desde a dirección ata a montaxe, pasando polos efectos visuais, todo apunta á mesma dirección. Cada vez o público ten menos que facer e aportar ao proceso. Todo está prefabricado, hai menos espazo para a imaxinación, menos espazo para o compromiso emocional. Isto é algo que me preocupa realmente.

Atardecer © Avalon

Atardecer © Avalon

“Creo que os xornalistas teñen a responsabilidade de defender películas que son máis atrevidas, pero non sempre están dispostos a facelo”

Esta ausencia de múltiples puntos de vista é unha experiencia interesante en Atardecer. Non temos nin idea de onde estamos ou quen é a protagonista, e parece que ela tampouco. Non hai unha perspectiva omnisciente, só a súa.

Non son rebelde polo mero feito de selo. Interésame transmitir a experiencia subxectiva da vida a través do cinema. O cinema non ten necesariamente que adoptar esta perspectiva, pero debería polo menos cuestionar a propia linguaxe cinematográfica. E cada vez isto ocorre menos. Existen moitas formas de facer películas, pero sempre vemos as mesmas. Como cineastas, deberiamos absternos de tentar educar ao público. O noso traballo é tratar de conectar con eles a través dunha experiencia significativa que os faga pensar. Creo que os xornalistas teñen a responsabilidade de defender películas que son máis atrevidas, pero non sempre están dispostos a facelo.

Teño entendido que Amencer (F. W.  Murnau, 1927) foi unha gran influencia para a túa película, máis aló do título.

Amencer é unha película sobre a desesperación e os anhelos da civilización. Trata acerca da existencia humana nun mundo máis aló do noso alcance. Pero a pesar dos seus elementos escuros é moi optimista. É unha das primeiras películas sonoras e, en certo sentido, está marcada pola emoción do renacemento (despois da Primeira Guerra Mundial) e por unha confianza cega na tecnoloxía, como unha ferramenta que podemos dominar para mellorar as cousas. Vista en retrospectiva, aínda que é unha película fermosa, é interesante ver as poucas razóns que había por aquel entón para ser optimista. Dalgún xeito, Atardecer, sen pretender ser  presuntuoso, tamén marca o final dunha era cinematográfica, aínda que oxalá me equivoque. A estandarización do cinema a través da televisión e Internet, con toda a súa simplificación estilística, vén acompañada de certa tristeza e conformismo. Gustaríame que houbese outros loitando na mesma dirección, e estou seguro de que os hai, pero a tendencia xeral céntrase na satisfacción das masas, mesmo no cinema de autor.

En que sentido?

Pois en que a temática converteuse no máis importante, mentres observamos o mundo a través de certos prismas políticos e sociais, dentro dun paradigma do “dominante contra o dominado”. Iso evoca emocións moi fáciles no público, aos que se lles presenta a realidade dunha maneira moi simplificada, sen cuestionar a esencia da nosa existencia. Isto está a romper claramente coas tradicións dos anos 60 e 70, coa intención de ser audaz e romper coas regras. Trátase de ser máis metafísico e non tentar “educar ao público”. Observar o mundo en termos humanistas e non sociopolíticos.

Non crees que algunhas persoas considérano simplemente a forma máis adecuada de empregar o medio?

Creo que moita xente úsao para compracer a un público “sofisticado”. En certo xeito, paréceme unha ferramenta elitista que se disfraza de cinema “accesible” e “próximo”.

A historia céntrase nun personaxe feminino forte. Onde crees que se coloca a túa película nas recentes discusións sobre o papel das mulleres na sociedade e a industria?

Hai uns anos case ninguén sinalaría que fixen “unha película sobre unha muller”. Enfrontar a homes e mulleres converteuse en algo moi moderno, pero eu estou moito máis interesado en aplicar un enfoque humanista, no cal a esencia do feminino e o masculino están máis entrelazadas. Creo que estamos a entrar nun enfoque anti-humanista, no que os xéneros e as razas acaban volvéndose uns contra outros, disfrazados de  igualitarismo benintencionado. A miña película trata sobre a mestura do masculino e o feminino como algo inseparable. Agora é case obrigatorio facer unha película sobre mulleres, porque non é aceptable facer unha sobre homes. Pero isto vén acompañado dun sentimento contrario ao humanismo, porque ves á muller antes que á persoa. Disfrazada de xenerosidade, e loitando pola igualdade, esta tendencia logra exactamente o contrario.

Mudácheste a Francia cando tiñas doce anos. Por que decidiches escribir as túas primeiras películas en húngaro e volver ao teu país de orixe?

Pasei moito tempo en Francia, e tamén en Estados Unidos, pero tiña sentido facer unha película en Hungría porque sabía o que podía esperar alí. Coñecía como funcionaban os equipos de rodaxe e podía acceder ao apoio financeiro máis facilmente. Pero tamén estou aberto a escribir noutras linguas. De feito podería realizar o meu próximo proxecto en inglés. Gústame a mestura de idiomas ao meu arredor, pero tamén dentro de min. Dalgunha forma crea certa fricción e caos, pero ten un poder beneficioso. Creo que tamén podes chegar a sentir isto nas películas: cando hai distintas capas de idiomas, aínda que non poidas entendelos todos, xérase unha especie de temporal.

Que che levou a incluír a última escena?

Sen arruinar o final, quería ofrecer un indicio de cara a onde se dirixía a sociedade. É como unha especie de visión, na que tampouco está claro o punto de vista. Hai certas referencias a Kubrick ao longo de toda a película, pero a última escena foi unha homenaxe directa a Carreiros de gloria (1957).

Atardecer © Avalon

Atardecer © Avalon

Comments are closed.