LE LIVRE D’IMAGE, de Jean-Luc Godard

Ler esta crítica na súa versión orixinal en portugués

O libro dos excesos

O traballo meticuloso e caótico de Jean-Luc Godard é de sobra coñecido. As súas Histoire(s) du cinéma (1988-1998) son o exemplo máis claro. Se o percorrido desta obra e doutras tantas puidese ser reducido a unha idea, esta sería que o noso mundo está composto por imaxes e o seu exceso caracteriza o noso modo de pensar e producir o coñecemento. Por tanto, é precisamente a importancia do meticuloso dentro do caótico o que outorga á obra de Godard unha relevancia extrema para aproximarnos vagamente ao cotián e que este cobre sentido. Le livre d’image (2018), o máis recente filme do cineasta franco-suízo, é unha suma case testamentaria do discurso que ten producido ao longo dos anos. A cinta tivo a súa estrea no último Festival de Cannes, de onde voltou cunha estraña Palma de Ouro Especial.

Significativamente máis desordenado e imprevisíbel, Le livre d’image propón unha serie de ideas sobre o cinema e a súa función na modernidade tardía. En certo sentido, o filme é radical: o cinema xa pouco interesa e a produción de imaxes é tan avasaladora que seremos, para sempre, incapaces de comprendelo. No entanto, nun paradoxo tipicamente godardiano, a pura existencia deste filme lembra a necesidade dunha esperanza vaga na humanidade. En fin, trátase do pesimista Godard reflexionando sobre o seu propio mundo e ese pensamento produce un devir que só pode ser encarado como optimista. E algunhas pistas dánnos a entender onde procurar ese pensamento.

Desde o final dos anos 60, Godard – primeiro nunha fase marcadamente política, na compañía de Jean-Pierre Gorin, no Grupo Dziga Vertov; e nunha segunda, acompañado pola figura de Anne-Marie Miéville – procura, a través do cinema, entender os mecanismos da linguaxe e do seu poder discursivo sobre as ruínas da sociedade occidental. En especial, a fase que atravesou co Grupo Dziga Vertov transformou os seus filmes: de formas de produción tradicionais pasou a unha crecente radicalización do seu proceso de traballo. Despois da fase Vertov, Godard tornouse case nun eremita, desenvolvendo un labor delicado coas imaxes.

Neste último Le livre d’image, Godard mantén o mesmo modelo de aproximación ás imaxes – reproducindo extractos, fotografías e músicas de procedencia diversa, incluíndo varios dos seus filmes –, mais semella haber unha aceleración da montaxe, tornando máis caótica a interpretación das imaxes e da súa correlación. En realidade, para Godard non hai unha relación kuleshoviana nas imaxes que monta, senón unha especie de fricción que rexeita o contaxio ou a linearidade. Isto resulta aínda máis notorio neste filme pola reducida duración dos extractos, moitas veces quebrando as liñas de sentido orixinais (de feito, moitas delas xa foran propostas polo propio Godard noutros filmes anteriores) e provocando no espectador a sensación dun puzzle no que as pezas non encaixan. Ademais diso, moitos dos extractos teñen distintos ratios de imaxe, creando unha ilusión de erro potenciada pola banda sonora (que tamén presenta rupturas abruptas, tanto a través de interrupcións súbitas como dun xogo coas distintas canles sonoras).

A imaxe, o son e os seus erros demostran a incapacidade do cinema para producir sentido, para aportar orde ao mundo. Por un lado, Godard imita os modelos actuais de visionado: en ordenadores que subverten a xanela de exhibición ou que destrúen o son pola súa incapacidade técnica. Godard non está “en contra” dos ordenadores e dos novos modelos de ver filmes; simplemente mostra como iso afecta o noso consumo de imaxes e a forma na que transitamos rapidamente dun clásico a un vídeo amateur en YouTube. Isto, en si mesmo, é o poder das imaxes, o poder deste libro que o cineasta abre ante nós para que observemos.

Na última “parte” do filme, o cineasta ensaia unha apertura ao mundo árabe. Para el e para o seu Le livre d’image, é necesario subverter o discurso occidental. Este sempre foi un dos grandes intereses de Godard: producimos un discurso de brutalidade, exposto en guerras sanguinarias que non están tan lonxe de nós (os Balcáns son unha especie de reduto moral para Godard; alí están os despoxos de Europa). Por iso, este libro propón ver as imaxes dende o punto de vista do outro, poñendo en dúbida o noso propio discurso. Trátase dun mundo que está máis aló do noso, que esperta todas as dúbidas mentres fornece unha oportunidade para repensarmos.

Case ao final, a voz cavernosa de Godard sofre un sobresalto a causa dun súbito ataque de tose. A palabra falla, o discurso falla, a idea fica incompleta. Non conseguimos ver Le livre d’image sen sentir que capta parte da nosa alma para obrigarnos a afrontar o noso mundo. A última secuencia do filme – un extracto de Le Plaisir de Max Ophuls – é unha sintomática lembranza da existencia do fin. Que facer no medio destas ruínas?