LONDON FILM FESTIVAL 2014 (II / III): ISRAEL, O OUTRO COMO REFLEXO DUN MESMO

23 Self Made 2

A nosa primeira crónica do London Film Festival xa anticipaba que o enfrontamento secular entre israelís e palestinos tivera unha importante presenza na programación deste ano: a metade da produción procedente de Israel detívose nesta cuestión, mentres que a outra metade concentrouse en temas menos candentes, deixando de lado este debate para mergullarse na vida cotián israelí. Este sería o caso de Gett – The Trial of Viviane Amsalem (Ronit & Shlomi Elkabetz, 2014), Haganenet (The Kindergarten Teacher, Nadav Lapid, 2014), Next to Her (Asaf Korman, 2014) e tamén en certo sentido Zero Motivation (Talya Lavie, 2014).

O primeiro destes títulos é terceira parte da triloxía de Ronit e Shlomi Elkabetz sobre as imposicións patriarcais en Israel, e detense no interminábel proceso xudicial da súa protagonista, empeñada en acadar o divorcio legal do seu home ante un tribunal rabínico. Pola súa banda, The Kindergarten Teacher retrata a obsesión dunha profesora polo talento poético dun dos seus alumnos de cinco anos, un relato que se sitúa a medio camiño entre a autobiografía, o ensaio e a poesía. Mentres, Next to Her explora a relación tóxica entre dúas irmás, alimentada pola discapacidade mental dunha delas, nun xogo de interdependencia no que non todo é o que parece. Por último, a exitosa comedia negra Zero Motivation sitúase nun punto intermedio entre o retrato cotián e a denuncia. Neste caso, a historia céntrase nun grupo de mulleres do exército israelí, pondo de relevo a precaria situación da muller en semellante contorna hostil.

Trocamos identidades?

A presenza feminina no exército israelí é un feito máis que palpábel, como amosa a súa inserción, en papeis secundarios, en dous filmes que establecen un diálogo buscado sobre o conflito palestino-israelí: Boreg (Self Made, Shira Geffen, 2014) Dancing Arabs (Eran Riklis, 2014). Estas dúas longametraxes non poden ser máis opostas en termos de posta en escena e desenvolvemento narrativo, mais comparten unha mesma premisa argumental: o cambio de identidade entre un israelí e un palestino, un xogo de confusións que convida a unha reflexión necesaria sobre o que significa e implica ser ‘o outro’. Como mostra desta dicotomía, o primeiro deles está escrito en clave feminina mentres que o segundo céntrase no caso masculino.

Self Made, segundo filme da cineasta Shira Geffen, foi sen dúbida un dos títulos máis interesantes e estimulantes do London Film Festival 2014. A partir da súa espectacular fotografía, a orixinalidade do seu argumento, os seus protagonistas e a súa aposta por levar o seu discurso teórico ao límite, o filme establece un diálogo de interpretacións interminábeis entre a vida e a morte, a arte e o terrorismo, o israelí e o palestino. Con Xerusalén como pano de fondo, Geffen confronta a unha acomodada artista israelí, Michal, cunha humilde palestina, Nadine, que traballa contando parafusos na empresa Etaca – unha metafórica IKEA. A amnesia da primeira e a inestabilidade emocional da segunda permiten establecer un xogo de paralelismo identitarios que culmina na troca involuntaria de personalidades (aínda que non de físico) cando ambas coinciden nun punto de control e Nadine é identificada como israelí porque non leva pano mentres que Michal si. Con esta simple manobra, a cineasta abre un cru debate e denuncia de forma frontal, simple e certeira a terríbel realidade. Dende ese momento, os personaxes asumen a vida da outra e ninguén, nin sequera elas mesmas, perciben a transformación. A isto engádese o emprego da maternidade como ferramenta política, artística e ética, formando un ciclo de vida e morte que conduce á preparación dun suicidio bomba, xerme do que xurdiu esta proposta. Self Made parte así da historia dunha palestina suicida que tiña que destruír uns grandes almacéns, mais ao chegar aló se viu reflectida nas súas víctimas, humanizounas e terminou abandonando a súa misión. Cando leu a noticia, a directora Shira Geffen emprendeu un proxecto que tardou seis anos en completar, e no que mestura compromiso político, arte cinematográfica e unha profunda reflexión sobre o ciclo vital dende a perspectiva dun ‘outro’ que á vez somos nós.

Dancing Arabs (Eran Riklis, 2014)

Dancing Arabs (Eran Riklis, 2014)

Tamén situada en Israel, mais dende unha voz masculina e pasada, chega Dancing Arabs, último traballo do coñecido director Eran Riklis – responsable entroutros títulos de Etz Limon (Lemon Tree, 2008). Baseada nunha novela parcialmente autobiográfica e homónima de Sayed Kashua, o filme xira arredor de Eyad, un xudeu-palestino, que se converte a principios do noventa no primeiro estudante árabe en asistir a un instituto israelí. Fóra de contexto e facendo fronte a unha lingua e a unha cultura diferentes, o mozo é obxecto de burla e marxinación social. A súa táboa de salvación chega co seu encontro con Yonatan, un mozo xudeu con distrofia muscular ao que fai compaña como voluntario. A relación entrambos supón un dos seus maiores apoios, mais tamén lle ofrece unha promesa de futuro, posto que emprega a identidade do seu amigo de cando en vez para lograr normalidade e un trato digno na sociedade israelí. Riklis é un cineasta de gran solvencia que sabe mesturar varios rexistros no seu filme sobre os que vai incidindo en función das necesidades narrativas. A primeira media hora, en clave de comedia, resulta especialmente interesante, tanto pola confrontación entre a visión histórica palestina e israelí da época como polo seu perspicaz sentido do humor. Con todo, conforme Eyad vai medrando o ton vai mudando cara o rexistro dramático e cara a unha narración moito máis convencional. Sen perder o interese en ningún momento, Dancing Arabs é moito máis amábel do que cabería esperar, máis se temos en conta a tensión vivida en Gaza nos últimos tempos. O discurso eríxese como un canto ao entendemento e á paz, malia que a resolución da trama fai evidente o longo camiño por percorrer. A confrontación de Dancing Arabs con Self Made subliña ese deixe de decepción, posto que dende o risco e a denuncia, a segunda lanza esa mesma mensaxe pacifista convidando a unha relectura profunda do conflito e os seus axentes.

Situacións insustentábeis

Novamente desde o humor, esta vez negro, proxectouse no festival o que poderiamos etiquetar como unha peculiar Casa de Bernarda Alba: Villa Touma (Suha Arraf, 2014), debut na dirección da guionista de Lemon Tree. Con esta suxestiva proposta, Arraf trasládanos á Ramallah ocupada trala Guerra dos Seis Días. A orixinalidade do seu achegamento radica en afastarse da miseria máis visíbel e dos campos de refuxiados, para centrarse no devir dunha decadente familia aristocrática palestina e católica. Composta integramente por mulleres, a familia Touma négase a aceptar a realidade e castran sistematicamente calquera indicio de desenvolvemento persoal da benxamina da casa. A través das fugaces visitas que a familia fai ao exterior, perfílase o retrato da Ramallah ocupada a través de cartaces, consignas, conversacións ouvidas a media voz e sobre todo dos enfretamientos armados que protagonizaban as noites. O momento crítico, tanto dende un punto de vista dramático como de denuncia social, márcao a historia de amor entre a moza e un refuxiado de Qalandia, que conduce a unha situación insustentábel, a un destino tráxico como o da propia zona ocupada. Suha Arraf resulta elocuente na súa escritura -con toques de humor xeniais pola súa crueldade- e firme na súa dirección estática, de planos suspendidos, como a vida das mulleres que retrata.

Villa Touma (Suha Arraf, 2014)

Villa Touma (Suha Arraf, 2014)

Nas antípodas desta elocuencia, The Green Prince (Nadav Schirman, 2014) descobre moi pronto as súas intencións puramente propagandísticas. Este documental preséntase como un canto ao entendemento entre os dous pobos, mais a exposición dos feitos, a secuencia de acontecementos e o propio discurso do seu protagonista fan pouco verosímil o narrado. Baseada na autobiografía de Mosab Hassan Yousef Son of Hamas (2010), The Green Prince conta como e por que o fillo dun dos membros fundadores de Hamas, Sheikh Hassan Yousef, decidiu converterse en axente do Shin Bet – o servizo de intelixencia israelí. A narración é hábil e procura constantemente a simpatía do espectador, Mosab Hassan Yousef é un bo orador e o director Nadav Schirman encárgase de salientar sempre o seu lado máis humano. Con todo, moitos son os episodios que se apoian en alegacións insubstanciais, anque se parapeten tras dun torrente de imaxes, datos e miradas a cámara que acheguen fluidez e ‘credibilidade’. O filme gañou o Premio da Audiencia no Festival de Sundance e no London Film Festival competiu na sección oficial, demostrando que as súas intencións poden quedar ocultas para un público occidental. En oposición á proposta de Self Made, exercida dende a autocrítica e o debate, a presenza de The Green Prince deixa un amargo sabor de boca cando se identifican os seus códigos narrativos, empregados para reafirmar as accións israelís, e que demostra, unha vez máis, a alargada sombra dos poderes fácticos.

Comments are closed.