BELEZA, VINGANZA E REDENCIÓN. O CINEMA DE PARK CHAN-WOOK

Con apenas unha manchea de filmes, Park Chan-wook (Seúl, 1963) espertou o interese de occidente hai máis dunha década cando gañou con Oldboy (올드보이, Park Chan-wook, 2003) o Gran Premio do Xurado do Festival de Cannes 2004, revelando así algo que xa era sabido no circuíto cinéfilo dende algúns anos atrás: que o cinema coreano supón un amplo territorio de creatividade e mesmo un melindre para a gran pantalla que debería terse moi en conta, sobre todo tendo autores do nivel de Im Kwon-taek, Hong Sang-soo, Boon Joon-ho, Kim Ki-duk ou Kim Ji-woon.

Park, filósofo de formación e crítico de arte noutrora, ocupa un lugar privilexiado nesa lista, malia dividir á crítica: moitos admiran o seu arroutado manierismo formal, mentres que outros consideran que se deixou levar demasiado polas influencias occidentais. Unha cuestión, esta última, que non se pode discutir, posto que Park sempre declarou a súa admiración polo cinema de Alfred Hitchcock, como deixou patente no seu último filme, Stoker (Park Chan-wook, 2013). Se cadra unha análise polo miúdo das súas obras máis relevantes poida dar as claves dun cineasta co sobrado talento como para combinar xéneros e influencias extraendo deles un estilo totalmente propio.

Os Comezos

No mundo hai dúas castes de persoas: os cabróns comunistas e os inimigos dos cabróns comunistas” (JSA: Joint Security Area)

Aínda que para algúns semelle que Park vén de chegar ao negocio da sétima arte, o certo é que este cineasta xa leva dúas décadas de carreira e unha vintena de filmes. Por desgraza, por estes lares é case unha misión imposíbel visionar as súas primeiras creacións, como The Moon Is… the Sun’s Dream (달은해가꾸는꿈, Park Chan-wook, 1992), Trio (삼인조, Park Chan-wook, 1997) ou a curtametraxe Judgement (심판,Park Chan-wook, 1999), que segundo os expertos na materia podería considerarse como un traballo paradigmático das constantes formais e temáticas do surcoreano. En liñas xerais, esta obra mostra un presente apocalíptico onde unha serie de personaxes atópanse nunha morgue para identificar o cadáver dunha nena que podería ser, paradoxos do destino, a filla do propio forense…

JSA: Joint Security Area (공동경비구역 JSA , Park Chan-wook, 2000)

Mais o ‘bautismo’ do surcoreano como cineasta en letras maiúsculas chegaría un ano despois coa estrea de JSA: Joint Security Area (공동경비구역 JSA, Park Chan-wook, 2000), non tanto pola representatividade desta obra en si mesma, como pola repercusión que tivo no seu país, converténdose nun dos filmes con maior recadación daquel ano. Está claro que cunha obra que fala dun tiroteo na fronteira de seguridade entre as dúas Coreas (a devandita JSA, ou área de seguridade compartida), o morbo estaba servido. Mais lonxe do que poida parecer, Park Chan-wook abstense de realizar unha obra de carácter político e leva o guión (inspirado na novela DMZ de Park Sang-yeon) cara ao terreo do thriller militar cun certo pouso de humor negro, ao que lle imprime a súa característica orixinalidade formal, neste caso remarcada por unha inusual introdución de flashbacks e travellings. Por suposto, o director non se mantén alleo á situación das dúas Coreas e ofrece unha visión crítica do absurdo receo mutuo que existe entre o Norte e o Sur, así como do papel mediador de Nacións Unidas, que na maioría dos casos é inútil. Este tres polos están maxistralmente reflectidos nos protagonistas do filme: a oficial suíza de orixe surcoreana que interpreta Le Yeong-ae, encargada de esclarecer uns feitos que involucran ao sarxento surcoreano e suposto asasino ao que dá vida Le Byung-hun, e unha das súas supostas vítimas, o militar norcoreano que encarna o celebérrimo Song Kang-ho.

Sen entrar en detalles sobre este título, que foi incluído por Quentin Taratino entre as súas vinte obras de referencia, JSA vai dando pistas sobre o camiño polo que se desenvolverán as posteriores andanzas de Park como cineasta, especialmente na chamada ‘Triloxía da Vinganza’: en todos estes filmes, o director surcoreano teima en mostrar aos personaxes como monicreques dun destino xa establecido que, na maioría dos casos, non lles deparará nada bo. E para comezar, na área de seguridade compartida, ese destino fatalista virá marcado por vivir dunha banda ou doutra do paralelo 38.

Comeza a Triloxía

Sei que es boa persoa… mais teño que matarte” (Sympathy for Mr. Vengeance)

Impulsado polo éxito de JSA, Park comezou daquela un dos seus proxectos máis persoais e ambiciosos, a ‘Triloxía da Vinganza’. A primeira parte desta obra foi Sympathy for Mr. Vengeance (복수는 나의 것, Park Chan-wook, 2002), e malia ser un fracaso de público, conseguiu conquistar á crítica occidental, ávida de novas experiencias cinéfilas chegadas de Extremo Oriente. Cunha técnica arriscada e un guión orixinal moi ben trabado, Sympathy for Mr. Vengeance conta a historia dun mozo xordomudo (Shin Ha-kyun) que tenta conseguir un ril para a súa irmá enferma, chegando até o punto de secuestrar á filla do seu antigo xefe (Song Kang-ho) co propósito de obter diñeiro para pagar a operación. Cun inicio lento e pausado no que Park se atreve con imaxes próximas ao documental, como as da fábrica de fundición no que traballa o ‘primeiro’ protagonista, o filme avanza in crescendo nunha segunda parte que nos leva do cómico ao tráxico en apenas media hora, cunha secuencia de violencia final que pode deixar a máis dun pampo ou descolocado.

Sympathy for Mr. Vengeance (복수는 나의 것, Park Chan-wook, 2002)

Malia que o público non chegou a entender de todo o que Park pretendía neste filme, o certo é que o xogo de vinganzas no que se ven inmersos os personaxes está ben trabado e retratado a través duns encadres portentosos e unha fotografía diáfana que semella emular as acuarelas que pinta o mozo xordomudo. Ademais, tamén ofrece un trasfondo de crítica social contra o estado da sanidade coreana, a impunidade coa que actúan algunhas mafias (neste caso, as de tráfico de órganos) ou a alienación dos traballadores das sonadas factorías do país asiático. O único que se lle pode criticar ao director é unha certa incoherencia no tempo que lle imprime ao filme, e sobre todo que acabe deixando algúns cabos soltos. Aínda que de todo se aprende, e estas pequenas asperezas rematarán sendo limadas na súa seguinte obra.

Do Manga a Cannes

Sei que son un monstro, mais seica non merezo vivir?” (Oldboy)

2004 foi un grande ano para o cinema coreano, grazas en parte ao triunfo en Cannes de Oldboy e tamén ao éxito de público da sobrevalorada 3 Iron (빈집, Kim Ki-duk, 2004). Obviando o feito de que o xurado de Cannes estaba presidido ese ano por Quentin Tarantino (ao que xa mencionamos unha vez neste texto), o premio que gañou o filme de Park supuxo o impulso definitivo do seu nome nas pantallas occidentais. Oldboy é, directamente, un filme redondo, xa sexa pola súa concepción artística, o seu argumento (baseado no manga homónimo de Minegishi Nobuaki e Tsuchiya Garon), as súas interpretacións ou as súas innovacións técnicas. Park creou un título profundamente visceral que consegue meter ao espectador na pel do malpocado Oh Dae-su (un inmenso Choi Min-sik) na súa epopea homérica cara ao coñecemento dunha verdade que rematará por transformalo, segundo el mesmo afirma, nun monstro.

Oldboy (올드보이, Park Chan-wook, 2003)

Pode que o remake que está a piques de estrear Spike Lee (en novembro deste ano) ofreza unha nova visión deste mito creado por Park, contribuíndo así a levar esta apaixonante historia aos espectadores máis reticentes cara ao cinema asiático. Por agora, disque a versión do director de Do the Right Thing (Spike Lee, 1989) non desprestixia á orixinal, e que Josh Brolin mantén bastante ben o tipo na súa encarnación de Joe Doucett, o trasunto americano de Oh Dae-su.

Termina a Triloxía, Continúa a Experimentación

E esa sombra de ollos? / Non quero semellar boa” (Sympathy for Lady Vengeance)

Sympathy for Lady Vengeance (친절한 금자씨, Park Chan-wook,2005) pechaba o ciclo da vinganza dun xeito que para moitos resultou ser unha decepción, mais non se trata en absoluto dunha obra menor. O director surcoreano non se cortou nin un pelo á hora de seguir á procura dun estilo visual rompedor e propio para relatar o drama de Kum-ja (Lee Young-ae, aquí protagonista absoluta), unha muller disposta a vingarse do home que a levou ao cárcere. Unha vez máis, o filme repite o esquema dos dous anteriores, de xeito que obxectivo da protagonista acabará servindo de catarse para moitos outros personaxes. Tamén hai aquí un aire tráxico ante o conflito da primeira protagonista feminina absoluta da filmografía de Park entre a súa necesidade de axustar contas co pasado e a posibilidade de comezar unha nova vida canda a súa filla. Malia que a historia fraquea por momentos, a estética e o virtuosismo formal de Park son sen dúbida o máis destacábel deste filme.

No seu afán por fomentar o I+D+i no terreo da industria cinematográfica, Park entregou ao ano seguinte un inclasificábel conto futurista que daba un respiro ás historias de redención da Triloxía da Vinganza. En I’m a Cyborg, but that’s Ok (싸이보그지만 괜찮아, Park Chan-wook, 2006) traslada a acción a un psiquiátrico onde unha das pacientes está convencida de que é un robot que só debe alimentarse de pilas e baterías usadas. Canda a esta protagonista presentarásenos unha particular galería de secundarios que compoñen un filme coral que comeza como Amélie (Jean-Pierre Jeunet, 2001) e remata derivando cara ao terreo de One Flew Over the Cuckoo’s Nest (Milos Forman, 1975). Park Chan-wook sacou aquí o seu lado máis amábel -por así dicilo, porque as escenas violentas tampouco escasean- para reivindicar esa reflexión latente en tódolos seus filmes sobre que é o normal e quen ten a potestade para opinar sobre o estado mental doutras persoas.

I’m a Cyborg, but that’s Ok (싸이보그지만 괜찮아, Park Chan-wook, 2006)

Tras esta fábula colorista, Park quixo darlle unha volta ao xénero dos vampiros con Thirst (박쥐, Park Chan-wook, 2009), unha historia de relixión, culpa e amores prohibidos baseada de esguello na novela Thérèse Raquin de Émile Zola (1867). Por suposto, os vampiros non son máis que unha escusa para que Park xogue unha vez máis coa mestura de xéneros e a orixinalidade formal que nos recrea o devir de “almas feridas que buscan a redención”, como dixo o propio director. Ora ben, Thirst fai honra ao seu nome e está salpicada de escenas sanguentas intercaladas con outras de alta voltaxe erótica (ou o que dá de si unha padiola de hospital…), todo isto fomentado pola química existente entre a parella protagonista: un irrecoñecíbel Song Kang-ho no seu papel de crego atormentado, e a belísima Kim Ok-bin, que sofre unha esquizofrénica metamorfose de apoucada costureira a desaforada chuchasangue. Neste punto, e malia que moitos calificaron o filme de tedioso e desequilibrado, Park gañou outro premio en Cannes -desta vez, o Premio do Xurado- e deixouse tentar polos cantos de sirena da American film industry.

Cruzar o Charco… e non Afogar

Non temos que ser amigos; somos familia” (Stoker)

Existe unha certa paranoia no mundo cinéfilo cando un ‘autor’ pásase ao cinema de Hollywood: semella que a cousa non pode rematar ben. Por iso, os fans máis incondicionais de Park Chan-wook expresaron os seus receos, temendo que a súa primeira incursión no cinema occidental resultase un fracaso, cousa que non foi así. Stoker é, sen esaxerar, un filme excelente, malia que sexa por dous elementos extrafílmicos: dunha banda, confirma que un bo director é capaz de rodar un bo filme xa sexa en Seúl, en Nashville ou en Tombuctú; e doutra, serve para achegar a obra de Park Chan-wook ao público non familiarizado co cinema oriental.

Nun nivel xa puramente cinematográfico, Stoker pódese calificar máis ben como un filme ‘correcto’, tanto na súa concepción como na súa posta en escena. Park insistiu moito en que esta obra pretendía homenaxear ao cinema do seu idolatrado Hitchcock ofrecendo unha versión moi libre de Shadow of a Doubt (Alfred Hitchcock, 1943). Neste caso, a limitación coa que partía Park non era tanto estar a traballar en Hollywood como estar a filmar un guión que non era seu: a historia vén asinada por Wentworth Miller, o intérprete protagonista da serie Prison Break (Paul Scheuring, 2005-2009), que compuxo un thriller familiar interesante mais algo falto de sustancia e suspense ao que, teoricamente, Park tiña que pórlle o chisco de sal que lle faltaba. O certo é que en momentos puntuais o surcoreano conségueo, apoiándose nun bo elenco (unha estupenda Wasikowska e unha felizmente recuperada Kidman), e nunha factura visual impecábel.

Stoker (Park Chan-wook, 2013)

É por iso que esta primeira experiencia de Park Chan-wook lonxe do seu país deixa un bo sabor de boca e aínda máis, sabendo que ten máis cousas no forno. Polo momento, xa se pode ver algún adianto da belísima curtametraxe co-dirixida canda seu irmán Park Chan-kyong, que leva por título Day Trip (청출어람, Park Chan-kyong y Park Chan-wook, 2012), e agardamos con expectación a moi apetecíbel Snowpiercer (Bong Joon-ho, 2013), que podería estrearse a finais deste mesmo ano, na que exerceu o papel de produtor.

Comments are closed.