PASOLINI, A CIRURXÍA DA SÚA PROPIA VIDA

Fundación Luís Seoane

Pier Paolo Pasolini (Bolonia, 1922 – Ostia, 1975) está considerado como un pioneiro á hora de empregar a linguaxe cinematográfica para desenvolver obras de pensamento e non de ficción. Nos seus appunti, filmes que reflexionan sobre como facer un filme, o director italiano móvese, coa súa cámara, no terreo do ensaio. Porén, esa fonda introspección sobre o seu propio traballo, coma a dun cirurxián que estuda a un paciente, é anterior aos Appunti per un film sull’India, de 1967, e está presente dende os seus mesmos inicios. Demóstrase na exposición A voz de Pasolini. Primeiros apuntes dun ensaista cinematográfico, que se pode visitar ata o 10 de abril na Fundación Luís Seoane, na Coruña.

A mostra recolle material inédito ou case inédito, centrado fundamentalmente en dúas das primeiras obras de Pasolini como realizador, Mamma Roma (1962) e La rabbia (1963). Grazas á colaboración do Centro de Estudos-Arquivo Pier Paolo Pasolini e, especialmente, de Carlo di Carlo, cineasta, crítico, e historiador de cinema, que foi axudante de dirección en ambas longametraxes, e que cedeu parte dos seus arquivos persoais. Mediante os diarios sonoros de traballo de Mamma Roma, gran parte deles inéditos, textos manuscritos, debuxos, esquemas, guións anotados e mesmo do caderno de montaxe de La Rabbia, o visitante ten ante os seus ollos un impresionante testemuño das pegadas que o director italiano deixou tras de si.

Pasolini era un home dunha enorme presencia, dominaba o espazo ao seu redor. Sempre era consciente de onde se atopaba el mesmo, o seu cine e a súa literatura”, afirma José Manuel Mouriño, comisario da exposición. Nas fotografías de rodaxe na Fundación Seoane, a maioría tomadas por Angelo Novi durante a filmación de Mamma Roma, queda clara a aura que rodea ao realizador boloñés.

A súa forte personalidade reflectíase tamén na súa voz que, como o título indica, pódese escoitar nesta mostra a través de varias gravacións cedidas por Carlo di Carlo. Conteñen reflexións realizadas durante a rodaxe, “nas que Pasolini se amosa como un incrible narrador oral, e se converte a si mesmo nun dos seus cinemas”, afirma o comisario. En cabinas, puntuadas mediante as instantáneas de Novi, o realizador fálalle ao público do seu traballo, a través do tempo, “unha oportunidade fascinante para todos os que aman esta arte”, segundo Mouriño.

Fundación Luís Seoane

Orson Welles en 'Ro.Go.Pa.G.'

Deste xeito, a primeira das cabinas de audio e vídeo instaladas da Fundación Seoane reproduce unha discusión entre o director e a súa actriz principal, Anna Magnani, sobre como interpretar unha escena de Mamma Roma, na que a diva compartía os planos cun grupo de ragazzi, nenos que Pasolini levara directamente das rúas da Italia dos 60 ante a súa cámara. A gran intérprete chocaba coa naturalidade dos rapaces, que lograban a mellor actuación posible ao facer simplemente de si mesmos, e quería evitar as comparacións. Pero o realizador, un novato ao fin e ao cabo, pedíalle, precisamente, que tentase imitalos.

Noutra das instalacións, Pasolini expón unha lembranza da Magnani. Conta como un día ela achegóuselle e pediulle rodar sen perruca a escena final do filme, na que tiña que aparecer marcada por un forte impacto emocional. “A actriz rematou por ceder, apareceu espida de adobíos”, sinala o comisario.

Tamén é posible escoitar ao director reflexionar sobre o papel de Franco Citti, que encarna ao proxeneta Carmine, “un papel que a prensa non entendeu”, segundo o italiano. Ou falar de como a luz que emprega en Mamma Roma, ao igual que a de Accatone, sacouna dun soño. Ao igual que fará no futuro nos seus appunti, permítese dar un paso atrás para observar, dende a distancia, a súa propia obra. Na mostra pódese ver unha imaxe que dá un perfecto testemuño da forma de traballar. Nela, Pasolini medita fronte a unha moviola de montaxe, cravando unha mirada perforante no celuloide, e impoñéndolle á máquina a súa poderosa presenza.

Versos e found footage

Pasolini tivo sempre dentro unha forte necesidade de comunicar. Comezou a escribir poesía con sete anos, e publicou o seu primeiro libro aos 19. En 1961, con Accattone, pásase ao cine pola necesidade de “poder escribir en outro idioma”, segundo lle contou a Carlo di Carlo. Porén, traballaba coa mesma materia prima nun e noutro campo artístico, as súas ideas e o seu sentido estético. Como afirma o comisario , “os seus versos teñen unha forza incrible, a mesma que logo lle traspasa ás súas películas”.

Fundación Luís Seoane

Pasolini meteuse no cinema para empezar a escribir noutro idioma

Iso fai que o cineasta italiano sempre teña moi presente a dimensión do cine como linguaxe, que o desenvolvemento da súa faceta como ensaísta cinematográfico sexa, ata certo punto, natural. Nótase tamén no seu seguinte traballo, La rabbia. Trátase dunha montaxe de 50 minutos, na que Pasolini emprega material de Mondo libero, o noticieiro cinematográfico italiano. Mergullándose nos seus arquivos, e reinterpretando aquel material propio da Guerra Fría, Pasolini logra “un ensaio ideolóxico e poético sobre os acontecementos da década dos 40, e, ao tempo, inventa un novo xénero, o found footage”, segundo explica Mouriño. Á vista do resultado, marcado pola forte ideoloxía marxista de Pasolini, os produtores da televisión italiana obrigaron ao director a reducir o resultado final a menos dunha hora. E encargáronlle ao xornalista Giovanni Guareschi, ben coñecido polas súa posición na dereita, que realizase unha segunda parte, para confrontar ambas visións. Ningunha das dúas chegaría a estrearse nas salas de cinema.

La rabbia condensa, xa nunha obra pechada, as ansias que se insinuaban en Mamma Roma, a necesidade de avanzar cara un ensaio cinematográfico. Partindo de fragmentos soltos, que hai que reconstruír, o director forma o seu propio discurso, xogando coa linguaxe cinematográfica ao igual que xoga cos versos nos seus poemas.

Temos ante nós unha obra inmoral, obscena, chamada a enfangar aínda máis a nosa sociedade”, pódese ler noutra das áreas da exposición, nun panfleto editado en 1963 para desprestixiar a La ricotta, a obra de Pier Paolo Pasolini que se sitúa entre La Rabbia e Mamma Roma. Foi a súa contribución a unha obra colectiva, Ro.Go.Pa.G, un filme en catro partes, no que tamén participaron Rossellini, Godard e Gregoretti.

Nesta ocasión, o realizador atrévese a un complicado salto mortal. Na ficción, un equipo de rodaxe traballa para facer un filme sobre a crucifixión de Cristo. Na realidade, Pasolini emprega este argumento para facer unha crítica da dexeneración da sociedade italiana. Ao remate desta cinta, Orson Welles, interpretando a un director de cine, alter ego do propio Pasolini, lanza a súa opinión ante un xornalista: “Eu son unha forza do pasado”. Unha mostra dos ecos que o cineasta era capaz de producir.

Pasolini era un visionario. A palabra ten unha certa carga negativa, pero aquí hai que utilizala sen medo. O seu impacto no mundo do cine de ensaio, no cine poesía, como el gustaba de dicir, foi enorme, traballou con conceptos moi avanzados, e non está o suficientemente estudado. Seguirá a ser enorme nas xeracións vindeiras”, sentencia José Manuel Moriño.

A exposición A voz de Pasolini. Primeiros apuntamentos dun ensaísta cinematográfico pódese ver na Fundación Luís Seoane da Coruña ata o 10 de abril

Comments are closed.