PELO MALO, de Mariana Rondón

20 Pelo Malo 2

Ultimamente, as circunstancias xeopolíticas e as tendencias mediáticas ditan que toca falar de Venezuela, e non de Colombia. A pena é que se fala moito pero se di pouco; o debate fica en meras charabiscas e titulares sobre se a poboación non ten papel hixiénico ou se a Maduro se lle aparece un paxariño, mais sen chegar a analizar o chavismo e a súa herdanza en profundidade. E tamén amola que a maioría das opinións que consumamos sexan en realidade visións dende aquí cara aló (con todo o que iso implica), e non testemuños de primeira man dos propios venezolanos.

Máis de medio ano despois do seu paso por Donostia, Pelo malo (Mariana Rondón, 2013) chega por fin á carteleira para converterse nun arquipélago de detalles no medio dese océano de información superficial, un mosaico de aspectos cotiáns da realidade en terras bolivarianas que non reflectirán nin os seus medios oficialistas nin os editoriais infestados de lugares comúns dos nosos xornais. Como o impracticable do tráfico en Caracas a calquera hora. Ou a miseria dos almorzos de subsistencia. Ou o gran papel da relixión e a propaganda televisiva como opiáceos nacionais. Ou o asimilado que está ouvir disparos nas barriadas suburbiais, onde as vivendas son máis nichos ou gaiolas que fogares. Ou como os soldados (para eles) e as misses (para elas) convertéronse nos modelos aspiracionais sancionados polo réxime.

A mamá non te quere

Todo isto visto con tenrura a través os ollos de Junior (un moi ben dirixido Samuel Lange), un prototipo do que os sociólogos Paco Vidarte e Ricardo Llamas bautizaran como “o neno marica”, ese estadio pre-sexual no que o menor empeza a desviarse dos roles de xénero establecidos e denota co seu comportamento evidentes carencias da masculinidade normativa. El non entende por que non encaixa, por que non o queren, mentres soña con alisar a súa encrechada melena para parecerse aos seus idolatrados cantantes de música lixeira. A rebelión capilar, detonante dun conflito familiar que irá in crescendo até un doloroso clímax, funciona como metáfora dese pecado nefando latente e como pouco sutil alegoría política.

20 Pelo Malo 3

Aínda que dá moita mágoa, Junior pode resultar un personaxe máis ou menos estereotipado, pois xa houbo (e seguirá a haber) numerosas variacións do rol de infante invertido (o último e máis relevante, a marimacho de Tomboy [Céline Sciamma, 2011]). Quen en cambio se sae do molde e chama a atención é a nai, interpretada con valentía por Samantha Castillo. Rondón manda o acervo cultural ao carallo e prívanos dun catártico happy ending, pois aquí a proxenitora viúva é de principio a fin da metraxe unha mala pécora sen apenas cualidades redentoras que lle fará a vida imposible ao seu fillo polo feito de non saírlle como ela esperaba. Con esta Medea caraqueña, a realizadora expón o problema da violencia sistemática e arraigada no seu país: no canto de rebelarse contra as elites sufocantes (aquí representadas nese patrón baboso que che devolverá o teu traballo se te deitas con el), as clases oprimidas son instrumentalizadas a desquitarse asoballando á súa vez a outras minorías máis desfavorecidas. Unha tese elemental sobre o círculo vicioso do odio que, con todo, non nos explicarán en ningún telexornal.

Estratexias de combate

Pelo malo afástase doutras escolas de cinema social naturalista como a británica, e aínda que conta unha historia doméstica tan dura como as de Ken Loach ou Mike Leigh, a súa cámara voyeur móstrase bastante máis retraída, menos melodramática. Cada vez que a situación empeza a pórse verdadeiramente abafante, cambiamos de escena antes de que chegue a estoupar a tensión, o que un atribuiría máis ao pudor que á covardía. É de agradecer que Rondón decida non explotar toda a pornografía sentimental que podería zumegar este relato, pero ao mesmo tempo esa contención (vacilación?) xoga en contra do impacto total da proclama, que acaba gañando por puntos a partida sen chegar a noquearnos nin deixarnos unhas merecidas cicatrices na nosa memoria fílmica.

A polémica rodeou a vitoria desta fita na pasada edición do Festival de San Sebastián. Seguramente habería propostas algo máis redondas e impecables, mellor rematadas, pero entendo que o xurado de Todd Haynes decidise apoiar este filme audaz e honesto, necesario, ao que en verdade lle cumpría un aval para garantir a súa difusión, no canto doutros nomes xa consolidados. Alégrome de que Pelo malo chegue a verse, especialmente porque ao pouco de entregarse a Cuncha de Ouro, o Sistema Bolivariano de Comunicación e Información criticou oficialmente a Mariana Rondón por “cuestionar ao goberno que financia as súas películas”. Se por estas latitudes facer cine incómodo é laborioso, nos países emerxentes latinoamericanos debe resultar un esforzo titánico. Pero grazas a eses empeños, podemos albiscar matices de gris en situacións que antes se nos presentaban en branco e negro.

Comments are closed.