REDEMPTION, de Miguel Gomes

Segunda oportunidade

Precísase paciencia para escoitar unha historia. Se non, só pagaría a pena contar o principio e o final”. Este razoamento dun dos protagonistas de A Cara que Mereces (2004), primeiro filme de Miguel Gomes, demostrou ser unha clave fundamental para entender as preocupacións narrativas do director portugués ao longo da súa filmografía. Con tres longametraxes rematadas e media ducia de curtas, Gomes especializouse en relatos con desenvolvementos sinuosos, ricos en digresións e puntos de descanso -o peculiar ton desenfadado e estival de Aquele Querido Mês de Agosto (2008) semella o resultado de estirar ao máximo esa estratexia- onde os xogos metalingüísticos que expoñen o artificio da voz narradora son privilexiados sen ánimo recriminatorio, senón de invitación ao pracer de deixarse levar pola arte de contar e organizar uns acontecementos. O diálogo entre realidade e fantasía, xa sexa froito de fabulacións ou da mitificación do pasado, tamén é un elemento primordial no seu cinema e, como os trazos anteriores, está moi presente en Redemption (2013), unha curtametraxe de 26 minutos realizado exclusivamente a través de imaxes alleas.

O pasado colonial do país volve ser obxecto de interese despois de Tabu (2012), esta vez a través da montaxe de found footage rexistrado en Angola ao redor do intre da súa independencia en 1975. En off escoitamos a voz dun neno portugués que escribe a seus pais, aínda en África, contándolles como se vive na antiga metrópole (“Portugal é moi triste e vai ser sempre así”). A visión das colonias portuguesas do oeste de África como unha caste de exótico paraíso perdido para os brancos de clase podente volve ser invocada por Gomes e a súa co-guionista Mariana Ricardo antes de pasar a un relato completamente distinto. Redemption remata estando conformada por catro destas cartas, sempre lidas polos seus autores en diferentes idiomas -portugués, italiano, francés e alemán- sobre imaxes de arquivo, en branco e negro e cor, Súper 8 e 16 mm., que complementan, dimensionan e engaden profundidade ás palabras. Un exercicio de montaxe e disposición de metraxe atopada que combina con ritmo e minuciosidade materiais de todo tipo: filmes caseiros, científicos, etnográficos, fragmentos de noticiarios cinematográficos e mesmo obras de ficción como Miracolo a Milano (Vittorio De Sica, 1951), que aparece inserida na segunda historia. Nela, un home italiano rememora con amargura un amor de infancia imposibilitado durante a caída de Mussolini.

O seguinte exemplo epistolar está en francés. Como o anterior, é outro relato de infancia aflixida, só que aquí se proxecta dende o arrepentimento dun pai sobre a súa filla bebé. Advírtelle das continuadas ausencias que lle tocará afrontar mentres medra por mor do traballo do seu proxenitor. O ton confesional mantense na cuarta peza, a mellor e máis subxugante de todas, ademais da única con voz feminina e, significativamente, a primeira á marxe do mundo da infancia. Métenos na mente dunha noiva alemá incapaz de deixar de pensar no preludio do Parsifal de Wagner no día da súa voda, mentres gravacións domésticas de varios enlaces nupciais fúndense con imaxes de filmes matemáticos, formas xeométricas e manchas de cores. A forza visual deses fragmentos de vida cotiá sendo asaltados pola irrupción material de conceptos abstractos mentres Wagner sobe in crescendo serve de porta de entrada ao clímax do filme: a aparición duns rótulos finais que nos informan da identidade dos personaxes dos que escoitamos os seus pensamentos, recitados por figuras da cultura europea como o director de orquestra Donatello Brida, o crítico de cinema e director do festival FIDMarseille Jean-Pierre Rehm e a cineasta Maren Ade. Esa revelación crea un desexo imperativo de volver inmediatamente sobre o xa visto e oído co fin de poder avalialo de novo á luz do que agora sabemos.

Malia que ás veces resulta máis difícil do desexado atopar filmes actuais que non teñan un propósito claro de dirixir dende o comezo a recepción do espectador e provocar así unha resposta concreta, o cinema de Gomes destaca polo seu constante respecto cara á intelixencia dos receptores. Non adianta nin impón lecturas, senón que máis ben semella fluír á procura de distintas posibilidades, sen perder nunca un espírito lúdico e xovial moi recoñecíbel e xa presente dende os primeiros compases da súa ópera prima. A diversidade de rexistros de Redemption apunta cara esa amplitude interpretativa grazas á polifonía das súas imaxes, mentres que a punch line final que revela a identidade dos protagonistas ten a ambivalente función de pór un toque de humor ao mesmo tempo que descobre unha punzante reflexión política. Igual que en Human Remains (1998) Jay Rosenblatt amosaba deliberadamente unha cara mundana, fráxil e amábel dos maiores ditadores do século XX ignorando as seus masacres para preguntarse pola humanidade dos monstros, as historias (de ficción) que Gomes e Ricardo ofrecen como memorias posíbeis para estas catro figuras de gran relevancia entran en relación irónica co título da curta. Son eles, os personaxes, os que piden clemencia expondo tribulacións íntimas cara ás que calquera pode sentir empatía? É posible a redención alén deste simulacro? É a ficción o único reduto das segundas oportunidades? Cada espectador terá unha resposta distinta, que se cadra mude ao volver ver este filme. 

Comments are closed.