A AVALANCHA, O HOME E OS SEUS PROBLEMAS: Entrevista a RUBEN ÖSTLUND

“CON TOURIST ENCANTARÍAME ENCABUXAR DE NOVO Á XENTE”

Ruben Östlund (Goteburgo, 1974) non se asemella, en absoluto, ao protagonista do seu próximo filme. Tourist, que nestes momentos busca coprodución na Berlinale (logo de facelo en Rótterdam), estrearase con toda probabilidade en 2014, converténdose na cuarta longametraxe do realizador nórdico, trala súa obra de madurez: Play. Lonxe da polémica que o envolve, Östlund é un tipo tranquilo que rompe coa etiqueta convencional do “raparigo rebelde”, ficando coa parte de liberdade creativa, mais rexeitando todo trazo negativo de personalidade que este título concede aos seus portadores. Fai aproximadamente un mes fíxose co premio ao Mellor Director Sueco do ano, concedido polo Instituto de Cine de leste “branco” país pola súa controvertida reflexión sobre a inmigración. Unha páxina que aínda non terminou de pasar, xa que o seu filme seguirá a da-la volta ao mundo (a súa seguinte parada será o Festival de Bos Aires), aínda que xa está a traballar ao cento por cento no seu próximo proxecto. Esta é a charla que mantivemos con el durante o IFFR, unha breve discusión sobre como este finalista do Premio Lux en 2011 vive o seu cine, a industria e o futuro.

Logo de competir na sección oficial do FICXixón 2011, lin na revista Variety que xa estás a elaborar as liñas mestras da que será a túa próxima aventura en longo. Unha película en tres partes que levará por nome Tourist e que acabas de defender no CineMart de Róterdam. Cales foron os teus argumentos para buscar oportunidades de coprodución?
Argumentos? Non se se lerías que se supón que Tourist vai ter na súa metraxe a avalancha máis espectacular da historia do cine (risas). Ese é un dos obxectivos que nos marcamos. Agora o proxecto xa se atopa máis definido, evolucionou un pouco dende que nos vimos en Xixón. Xa non ten tres partes, eses fragmentos de historia vanse concentrar nunha única liña narrativa. O arranque da película vai ser precisamente ese fenómeno da natureza.

Falando con franqueza, o da avalancha paréceme un elemento totalmente alleo ao teu xeito de rodar ou de ve-lo cine. Sempre fixeches películas contemplativas, e este inicio ten toda a pinta de dar paso a unha película de acción.
Para nada. Déixame contarche como se desenvolve a primeira secuencia. Unha familia vai de vacacións de esquí. No seu segundo día de viaxe están comendo nun restaurante na montaña. Fai moi bo día, o sol brilla con forza entre os picos, e de súpeto (sempre hai un de súpeto) a alerta de avalancha comeza a soar e pódese ver ao fondo da imaxe como comeza a bailar pola faldra da montaña, chamando a atención dos clientes. Todo o mundo comeza a gritar de emoción. A medida que a neve descende pola ladeira e convértese nunha enorme marea branca, a xente empeza a gritar máis forte, o son aumenta. Entón a masa, que alcanzou un tamaño impresionante, desaparece detrás dun outeiro, para reaparecer dous segundos despois transformando eses berros de emoción en alaridos de horror. Encántame este momento, paréceme que realza dun xeito moi belo o que entendemos por “existencia”. Unha situación de xúbilo tórnase nun momento de auténtico horror. A escena continúa coa imaxe do pai afastándose con rapidez da mesa na que estaba sentado coa súa familia, deixando atrás a unha esposa que intenta coller en brazos aos nenos e grita desconsolada: “Thomas, Thomas…!”. Entón vén un fundido a branco. Uns segundos despois dámonos conta de que só a nube de po xeado alcanzou o restaurante, xa que o perigo detívose a uns cen ou cento cincuenta metros do sitio no que nos atopamos. Todo volve á normalidade, os comensais volven sentar, o sol segue brillando para todos eles, e Thomas ten que reunirse coa súa familia. Pero algo cambiou de forma dramática, o protagonista tivo que enfrontarse a unha faceta de si mesmo que non coñecía e que vai interromper unhas vacacións que se prometían felices. Así que a esencia de Tourist será como lidan os personaxes coas consecuencias desta situación.

Involuntary (2008), de Ruben Östlund

É interesante como neste caso as túas primeiras películas de esquí na década dos 90 inflúente para detonar esta trama, coa peor das situacións posibles que se pode dar na alta montaña. E, malia e todo, este efecto especial, esta esaxeración, dá paso aos trazos máis característicos de Involuntary (a túa segunda longametraxe) ou de Play. Segue presente esa faceta túa de “explorador da conduta humana”.
Cando te topas con esas escenas, decátaste de que todo o mundo pode sentirse identificado co sentimento que desprenden… Xa sabes: “Meu Deus, acabo de deixar tirada á miña familia para salvar o pelello!”, e de súpeto non pasa nada e tes que seguir adiante coa túa vida…. É nestes casos de convulsión nas convencións sociais onde atopo un valiosísimo material para facer películas. Sempre me interesou o xeito no que o ser humano compórtase ante estas situacións persoais extremas. Trátase máis ben de como as circunstancias cambian a nosa conduta, non tanto os factores psicolóxicos, senón as reaccións instintivas que temos. Gústame mirar aos humanos e as súas reaccións desde o punto de vista behaviorista.

Dáme a sensación de que gozas observando este tipo de reaccións non só nos personaxes das túas películas, senón tamén na vida real. Comentáronse moitas cousas sobre Play, chegando a acusala de racista (isto sucedeu en Cannes), e hai algúns críticos que din que a túa provocación é involuntaria, que es un realizador “arty”. En calquera caso, Tourist parece unha película máis relaxada neste sentido.
No caso de Play creo que a controversia apoiábase en que eran as persoas sen recursos provenientes das clases sociais máis baixas as que se atopaban expostas, eses mozos que utilizaban o prexuízo que temos en occidente sobre os inmigrantes para intimidar aos nativos de Goteburgo en Suecia (todo esta baseado en feitos reais). En Tourist voulle dar a volta á situación, voume concentrar nos ricos que supostamente acaparan o poder. Será menos controvertida, abofé, mais encantaríame encabuxar de novo á xente.

Pasemos aos aspectos máis formais do teu cinema. Con Involuntary fixeches unha declaración de intencións utilizando planos secuencia de máis de sete minutos, fixos, contemplativos. En Play estes trazos consolídanse en planos xerais tamén de longa duración, abertos, dando como resultado un estilo máis maduro. É esta a liña que vas seguir de agora en diante? Unha especie de selo, quizais?
O que me gusta deste oficio é a sensación de tempo real que se pode conseguir. Cando tes unha escena que dura tres ou catro minutos, ese aspecto de “realidade” convértese nun factor importante para lograr retratar tódolos detalles da escena dramática, dando a cada un deles a mesma importancia. Non hai fondo e figura, todo comparte un mesmo espazo. Cando editas demasiado corres o perigo de dicirlle á xente “isto é o máis importante” ou “isto é unha transición, non fai falla que lle prestes moita atención”. En Play quixen abordar a totalidade da historia (que se desenvolvía nun día), concentrándome neses momentos que se dan entre un evento dramático e outro, o que me deu bastantes quebradizos de cabeza ao intentar dotar de dinamismo á obra. Porén, en Tourist a trama esténdese ao longo dunha semana, co que podemos dicir que o ritmo vai cambiar, acelerarase un pouco dando como resultado unha película máis fragmentada.

Play (2011), de Ruben Östlund

É unha mirada contemplativa que moitos comparten no circuíto do cinema independente. Por exemplo, na sección oficial aquí en Róterdam son moitos os directores que optan por longos planos secuencia con pouco movemento de cámara. Por exemplo temos o caso de Midi Z en Return to Burma, ou Dominga Sotomayor en De Jueves a Domingo. Tamén Wichanon Somumjarn utilízaos dotándoos de máis ritmo ao seguir aos seus personaxes en In April the Following Year, There Was a Fire. Con todo, en ningún caso notei que sigan esta liña nun tempo fílmico tan reducido como o que ten Play.
Ten as súas vantaxes traballar así. É como solucionar un problema. Se vou rodar unha escena sabendo que teño a limitación de facelo dunha arrancada, dende un único ángulo, entón a solución pasa por atopar o sitio preciso para colocar a cámara. Unha vez solucionado isto, pódome concentrar máis no que está a pasar fronte á cámara, no canto de desperdiciar enerxías intentando movela por todas partes. Facer unha película é de seu un problema de loxística (produción, planificación, talentos, persoal, etc.) e creme cando che digo que simplificar un pouco as cousas proporciónache un tempo precioso que podes dedicar a dirixir aos actores e a controlar o que pasa na escena.

Agora que comentas o teu xeito de traballar, e os problemas de loxística, produción e demais? dixeches en varias ocasións que Plattform Produktion, a produtora que dirixes xunto a Erik Hemmendorff, é máis ben unha familia de creativos que intercambian ideas empuxando de forma conxunta cada proxecto. Unha esfera creativa que chamades Gothenburg Bubble. Que é isto da Burbulla de Goteburgo?
The Gothenburg Bubble, oh yeah! (risas). Comezamos coa produtora logo de rematar na escola de cinema. Os fundadores estabamos en diferentes cursos, pero tiñamos algo en común, e era que nos gustaba un profesor en particular: Kalle Boman. El é esa clase de persoa que resulta estraña na industria do cinema, porque sempre busca convencións que rebater ou romper. É un xeito de facer algo que ninguén fixo antes, de innovar ou de nadar á contra. Para os novos estudantes de agora resulta inspirador, ao igual que o foi para nós. A empresa nace con esta filosofía. No noso caso non queriamos caer nese ciclo de tres ou catro anos nos que tes que agardar por un si ou un non co gallo de desenvolver un proxecto no que estás a traballar. Queriamos se-los que dixeran: “imos facer isto, e ímolo facer agora”. Así, cando te citas cos que van pór os recursos, ou cando buscas finanzamento, sempre tes o argumento de que “o tren xa está a saír da estación, así que se queres subir bule”. E créalo ou non, con esta técnica conseguimos que moita xente suba ao noso tren.

Esta definición de liberdade creativa (de leva-la contraria) que confires ao teu xeito de traballar faime pensar nun termo moi popular entre os cineastas independentes: o de enfant terrible. Normalmente asóciase a mozos directores que fan o que queren, que teñen a reputación de ser soberbios e gozan de certo favor por parte dos seus mecenas. Gústache que te vexan como un Enfant Terrible?
Si, a verdade é que si, sobre todo cando se aborda o asunto dende a perspectiva dos medios de comunicación. Malia e todo non é unha imaxe que me facilite as cousas, porque cando me presentan a persoas que están neste negocio, en Suecia por exemplo, sempre me miran con receo, fixándose en como vou reaccionar e asumindo que a miña reacción pode ser fea… “nasty”. Pero como podes ver agora que estamos falando, isto non é así. Non che parece? (risas).

Volvendo a Play, é curioso que aínda que ti recibiches moitos premios a Mellor Director (en Xixón, en Tokio, na cerimonia do cine sueco Guldbaggen…), ninguén se atreveu a darlle un premio á película en si. O único caso é o do xurado que seleccionou as finalistas para os Premios LUX 2011, malia que logo os eurodiputados decantáronse por As neves do Kilimanjaro, do francés Robert Guéidiguian. Como se pode explicar isto?
Para min está claro que é polo tema. En Suecia, ademais, concedéronnos tamén o premio a Mellor Fotografía, pero non Mellor Guión ou Película. Se nos desen este tipo de recoñecementos estarían asumindo a mensaxe de Play como propio, apoiándoo. No meu país houbo un gran e intenso debate arredor do filme, e poderíase dicir que a xente tiña a sensación de que se apoiaba o meu xeito de ver esta situación estaba alimentando a controversia. Claro que é difícil tomar a decisión de dicir “este mozo está a achegar un punto de vista interesante sobre o tema da inmigración e os prexuízos da sociedade sueca”. A miña intención era molestar aos espectadores, que se reformulasen o xeito no que miran o que sucede nesas situacións… e fíxeno dun modo voyeurista, é dicir, adoptando o seu lugar nas escenas. É normal que haxa moita xente incómoda, e que crea que non é unha boa película por esta natureza provocadora que ten… pero tamén é certo que hai outras persoas que pensan que precisamente é por iso que a película funciona.

E contra se funciona! Se Östlund di a verdade, se o seu obxectivo era provocar o debate e facer que os suecos se reformulasen a súa ollada cara á inmigración xogando cos prexuízos e os falsos estereotipos, entón é un xenio. De feito, Play pasouse por primeira vez no barrio de Hisingen, en Gotemburgo (unha cidade na que se mesturan máis de 200 nacionalidades), ante un público colexial, trasladando as súas reflexións e preguntas a uns rapaces que poderían verse perfectamente reflectidos na pantalla. E, sorprendentemente, o teatro que exhibiu a película mantívoa para que outros colexios puidesen levar aos seus escolares. Outros dirán que Ruben aproveitouse dun tema delicado para pegar “o pelotazo”. Na miña opinión, a provocación é parte do cinema, e cando está xustificada convértese nunha parte “esencial” do mesmo.
Espero con moita ilusión que Tourist teña, polo menos, unha terceira parte da calidade que ten Play, xa que iso quererá dicir que é unha gran película. Polo de agora, o arranque ten boa pinta. De feito, a entrevista interrompeuse porque o sueco saca o iPhone do peto para ensinarme un plano de proba que ten como borrador para promocionar a súa idea nos mercados internacionais. “Aquí comeza a avalancha, aquí a xente emociónase, aquí o pai bótase a correr e logo fundido a branco”. É unha imaxe fixa cun fondo en movemento, un draft (técnica de pantalla verde incluída) que nada ten que ver co que poderemos descubrir en 2014. Dámonos a man, Ruben marcha porque quedou con Marie Kjellson (outra das produtoras de Plattform), que está en Róterdam como alumna do Producers Lab. Con xente así, tan comprometida e profesional, o cinema ten o futuro asegurado… polo menos o de Suecia.