SITGES 2013 (3/4): METACINE E XÉNERO

Unha das constantes nas últimas edicións do festival de Sitges foi a maneira na que o xénero soubo reflexionar sobre si mesmo, con exercicios metacinematográficos de diversa índole, que teñen como principal intención realizar unha deconstrución narrativa e estética das películas das que beben. Este ano non foi menos, e a selección deixou unha boa nómina de propostas parecidas.

Nada máis chegar ao festival, gozabamos da última delicia de Jafar Panahi. O autor iraniano escribe e dirixe a catro mans xunto a Kambozia Partovi Closed Curtain (2013). Os dous actúan tamén na película, creando cos seus personaxes, xunto ao de Maryam Moqadam, un xogo de capas narrativas que se superpoñen e complementan para falar, alegoricamente, da reclusión do propio director de cinema, imposta polo réxime iraniano, e, por extensión, da de moitos outros críticos co goberno. Partovi dá vida a un escritor, álter-ego de Panahi, que acolle na súa casa a unha muller que escapa dun perigo nunca explicitado. Os personaxes vólvense figuras fantasmais cando o propio Panahi, interpretándose a si mesmo, entra en escena. Esta parte, supostamente documental, sobre un roubo na casa do autor, é a oposta a unha ficción que, como repite Partovi, necesita dun guión en proceso de escritura, aínda esbozado. Os directores reflexionan así sobre a verdade da posta en escena entre o cinema de ficción e o de non ficción, e xogan a descolocar ao público omitindo informacións, que poden vir cara o final do filme, ou viceversa: algunha escena do final só se entende grazas a pistas que se deron noutras antes. A desorientación cronolóxica e argumental é, polo tanto, algo buscado, que deixa ao espectador coa responsabilidade de encher estes ocos. Sabemos que as imaxes non son universais, deben ser postas nun contexto, o que converte a Closed Curtain nun exercicio aínda máis interesante, pola multiplicidade de lecturas que se lle poden sacar. Seguro que un iraniano non ten a mesma percepción da película que un español.

Outro director experto no de omitir informacións para xogar cos recunchos narrativos da súa obra é Hong Sang-soo. E dicimos a súa, e non as súas, porque o surcoreano parece estar a nos entregar, desde Like You Know It All (2009), a ritmo dunha ou dúas ao ano, a mesma película unha e outra vez, ou os episodios dunha moi longa. Non por nada se lle comparou moitas veces con Éric Rohmer, porque nisto e a súa temática constante de infidelidades amorosas, teñen moitos puntos en común. Nobody’s Daughter Haewon (2013) conta o romance entre unha alumna e o seu profesor casado, de novo dentro do mundo do cinema. O soño e a realidade mestúranse (a ficción dunha ficción) até o punto de non saber a cal dos dous estamentos pertence cada escena. Hong suxire que a maneira de ordenar as partes dun mesmo relato pode levar a desenlaces moi diferentes. Nada novo no horizonte. Unha vez máis, un filme cunha personalidade irresistible. Imposible que lle saian imitadores. Hong só hai un.

Este xogo entre fantasía e realidade ten un papel moito máis metafórico en Les recontres d’après minuit (Yann González, 2013). Ópera prima ovacionada na Semana da Crítica de Cannes, é unha especie de porno brando, cruzamento entre o erotismo barroco de Bertrand Bonello e un estilo poético e intelectualizado nos seus diálogos, na tradición de todo un cinema francés desde a Nouvelle Vague, que quizais teña o seu expoñente contemporáneo máis obvio nas figuras de Nicolas Klotz e Elisabeth Perceval. Un conxunto de persoas anónimas organiza unha orxía nunha casa moi high-tech, apartada do mundanal ruído da cidade. A fantasía erótica acaba contando máis que o propio acto sexual. Les rencontres d’après minuit pódese ler como un estudo de personaxes, cada un coa súa ficción dentro da ficción, análise á súa vez de distintos xéneros eróticos. Como di unha das protagonistas, moi freudiano.

De fantasías vai tamén A Glimpse Inside the Mind of Charles Swan III (Roman Coppola, 2012). Cun estilo visual moi próximo ao do seu colega Wes Anderson – con quen escribiu Moonrise Kingdom (2012) – e unha fascinación preocupante e pueril pola fama, o irmán de Sofia Coppola móstrase aínda máis superficial que esta fronte ao mundo, tamén etéreo e ridículo, que retrata. Na cabeza do protagonista, un deseñador gráfico de éxito en Hollywood – enorme estúpido, histríonico e egocéntrico Charlie Sheen, que seguramente se interpreta a si mesmo – collen todas as fantasías imaxinables. Isto permítelle ao director xogar con diversos xéneros cinematográficos, aínda que só sexa como mecanismo cómico dun filme surrealista que, máis que graza, provoca un tedio absoluto.

Falso documental ou ficción descoidada?

Tampouco te podes librar nunca en Sitges dalgún falso documental, en todas as variantes que se lle poidan a un ocorrer. O feito de que realizar así unha película non sexa custoso, levou a moitos directores novos e independentes – e ás veces entrados en anos – a optar por este formato. O problema xorde cando isto é só unha escusa para non ter que iluminar, maquillar ou planificar moito e, ao cabo, facer unha ficción ao uso con cámara en man. Comentabámolo nas outras crónicas respecto de Sapi (Brillante Mendoza, 2013) e The Sacrament (Ti West, 2013).

Matt Johnson mantense polo menos fiel á premisa en The Dirties (2013), sobre dous alumnos de instituto que rodan unha película amateur, imitando os seus filmes preferidos. Hai homenaxes a Pulp Fiction (Quentin Tarantino, 1994), Trainspotting (Danny Boyle, 1996), Regreso ao futuro (Robert Zemeckis, 1985) e tantas outras. O exercicio é entretido, e até brillante cando nas secuencias de crédito, imita as tipografías de todos os filmes orixinais aos que copia. Respírase frescura e entusiasmo nas reversións destes dous alumnos – a min, transpórtanme á miña adolescencia, na que realicei un par de bromas similares – pero tamén se pasea polos corredores do insti un cheiro ideolóxico que arrecende a moralista. A mensaxe ao final parece ser que estas películas poden ser unha moi mala influencia, e que un día vólveste tolo, colles unha pistola, e cárgaste a toda a clase. O maniqueo e simplón do desenlace desloce unha película que podía ser algo máis que curiosa.

Pero o mellor falso documental – ou ficción despreocupada, máis ben – foi Bad Film (Sion Sono, 2012). O festival fixo moi ben en programalo xunto con Why Don’t You Play In Hell (2013), pois son as dúas caras da mesma moeda, mesmo un proxecto artístico unitario. Na primeira, Sono recupera imaxes rodadas en vídeo nos 90 polo colectivo Tokyo GaGaGa, no que militaba, que desenvolven unha especie de saga iakuza ao estilo de The Yakuza Papers (Kinji Fukasaku, 1973-1974). Enfrontamento entre unha banda chinesa e outra xaponesa nun barrio de Tokio, a película – rodada por 2.000 membros do colectivo – asenta xa as constantes de no que logo se vai a converter Sion Sono. Montaxe áxil e en paralelo ou circular, violencia iakuza, amor lésbico, obxectos metafóricos, uso dos mesmos temas de música clásica dun filme a outro para subliñar motivos recorrentes, referencias e homenaxes á súa tradición cinematográfica, cinema dentro do cinema, tipografía exacta para todos os créditos, voz en off entusiasta e vehículo da narración, estrutura episódica, erotismo, humor, a angustia e a frescura adolescente… Bad Film é por si soa unha película destacable, rodada con tanta ambición e paixón como con poucos medios, que contén, con maior ou menor fortuna, todas estas constantes. É aínda mellor se lle pomos Why Don’t You Play In Hell á beira. Ficción sobre un colectivo adolescente de cineastas que soña con facer o seu gran filme, aparécelles a súa oportunidade cando o líder dunha familia iakuza se empaña en realizar unha película para converter á súa filla nunha estrela. Aproveitando un enfrontamento cunha banda rival, contrata a este grupo de inexpertos pero entusiastas cineastas para gravar o combate e conferir á cinta un maior realismo. De realista nada. Membros voando polo aire, romance no medio dunha batalla, litros de sangue a golpe de mangueira… Iso é unha broma de catro pares, a celebración de todo un xénero lúdico cunha gran ambición metacinematográfica. A música dos créditos é precisamente a de The Yakuza Papers, a escenografía da escena final remite – e rise na súa cara – a Kill Bill vol. 1 (Quentin Tarantino, 2003), as secuencias que rodan os mozos fan unha crítica en poucas imaxes do cinema de Bruce Lee – especialmente Operación Dragón (Robert Clouse, 1973). As referencias son moi diversas, ás veces até hai varias por plano, e é imposible recollelas todas aquí – necesitariamos tres visionados a cámara lenta, un gran coñecemento do xénero, e todo un don caderno para logralo, en verdade. Non é habitual atopar un metacine tan traballado. Quizais neste xénero, Takeshi Kitano fose dos poucos en atreverse con el nos últimos anos. Glory to the Filmmaker! (2007) supón o seu éxito máis destacable a este respecto. Como Kitano con este filme, Sono tamén realiza aquí o seu ao incluír ademais todas as constantes da súa anterior obra. Desde o protagonismo do xefe mafioso – un Jun Kunimura co mesmo papel con variacións en moitos filmes de Sono – pasando polo último plano secuencia, copia do de Himizu (2012), ou a vertente autobiográfica do colectivo de mozos Fuck Bombers – clara alusión a Tokyo GaGaGa – esta é a película máis autoreferencial e persoal de Sion Sono.

Nunha latitude diferente, Johnnie To propúxose facer algo semellante con Blind Detective (2013) respecto do policial e a comedia hongkonesa. Este é un dos seus filmes máis lixeiros, cun Andy Lau (premio ao mellor actor) interpretando a un detective cego que resolve os seus casos grazas aos seus agudizados sentidos, e que atopa nun deles ao amor da súa vida. Parodia por tanto máis vándala do que parece a primeira vista da buddy movie, é unha peza menor, mais gozosa.

Por último, dunha maneira máis directa e sen tanto xogo narrativo, houbo polo menos outras dúas películas que se propuxeron analizar xéneros. A aposta polo cinema negro clásico de Nos héros sont morts ce soir (David Perrault, 2013) é evidente, desde as secas interpretacións dos seus protagonistas, até un branco e negro que remite á mellor época de Fritz Lang. En certo xeito, o exercicio de mímese parécese un pouco ao de The Artist (Michel Hazanavicius, 2011) e, como esta, non rabuña máis que a superficie. Máis aló vai Moito ruído e poucas noces (2013), dun reconocible Joss Whedon. Shakespeare está moi lonxe dos universos de Buffy ou Marvel, pero aínda así Whedon logra imprimir a súa personalidade e humor a un filme moi contido, que xoga a romper os límites da representación entre o teatro e o cinema e que, ao non cambiar unha coma do texto orixinal nun contexto contemporáneo, produce máis risas se cabe.

Comments are closed.