SKYFALL, de Sam Mendes

DOBRE ESTUDO DE XÉNERO

Medio século de James Bond era algo a celebrar para a lexión de afeccionados ao axente secreto máis famoso da historia do cinema. O agasallo ía chegarlles na forma dun novo filme, ambicioso coma o que máis: Skyfall (Sam Mendes, 2012). Os seus responsables debían contentar, cando menos, a todos aqueles seguidores do Sean Connery máis duro, sofisticado, sarcástico e sedutor; e aos do retranqueiro, livián, tecnolóxico e surrealista Roger Moore. Esquezámonos dos coches invisibles de Pierce Brosnan e dun fugaz Timothy Dalton. George Lazenby e David Niven? Eses quen son?

En todo caso, 22 entregas sobre o personaxe crearon un universo de memorias compartidas que era preciso recoller, como legado, nesta vixésimo terceira película. Non por isto ían os guionistas (Neal Purvis, Robert Wade e John Logan) renunciar a unha política de renovación, que se efectúa pola vía da psicanálise do heroe. Skyfall é, ante todo, un ensaio narrativo sobre o subxénero de espías en xeral e, en particular, sobre a figura de James Bond. A posta en escena confirma esa intención, da man dun Sam Mendes (lacazán, pesado e pretensioso nos seus dramas) que non estaba tan espléndido dende Camino a la perdición (Road to Perdition, 2002). Isto confírmao coma un avezado lector posmoderno do xénero, palabra que aquí cumpre un dobre sentido, pois podemos ver no último Bond o ‘blockbuster’ máis feminista e autoconsciente (política e esteticamente) da tempada.

 

Áteme, Mr. Bond

O instrumento máis útil no desenvolvemento desta primeira vertente é Silva, un vilán interpretado por un Javier Bardem en estado de gracia. A escena máis erótica da película (non apta para machos con prexuízos) é na que este perturbado individuo ata a Bond a unha cadeira e, practicamente asubiándolle ao oído que o vai castigar no seu particular xogo sádico, comeza a acariñar o peito e as pernas do axente. Mendes roda isto dun xeito tan íntimo coma pornográfico. Os primeiros planos de detalles do corpo de Craig disecciónano ata anulalo coma individuo. Ata o seu rexurdir no desenlace, Bond é pouco máis neste filme que un obxecto de explotación, nunha sorte de exercicio estético ‘hembrista’, que contrarresta a política de posesión do corpo feminino exercida ao longo de toda a saga ata o momento. Esta lóxica está presente en toda a metraxe, pero evidenciada dun xeito moi locuaz nesta secuencia.

Non é a única. Hai outras nas que o axente está a mans das mulleres da historia, e non precisamente nunha postura dominante. O rasurado con navalla clásica de barbeiro que lle realiza Moneypenny déixao, espido e completamente indefenso, nunha posición submisa. De novo, o pescozo de Craig está filmado coma obxecto fetichista de desexo, estético e sexual.

Cando por fin coñece a muller indefensa do filme, que en teoría vai salvar das garras de Silva; Mendes decide homenaxear a Mulveynunha sorte de transposición da escena do asasinato de Janet Leigh en Psicosis (Psycho, Alfred Hitchcock, 1960). Bond métese na ducha coa rapaza. Por parafrasear a meu pai, que, moi lonxe de ser crítico de cinema, intuíu o exercicio á perfección; direi con elocuencia: “Toma puñal!” Que comentase isto de maneira espontánea cando viamos xuntos o filme é, no fondo, moi agudo. En efecto, hai un símbolo fálico de posesión. Neste caso, non representado, pois a escena aquí remata e, atreveríame a dicir, posteriormente lacerado. Sen entrar en detalles para non arruinar a trama aos lectores que non a viran, diremos que a seguinte escena que protagoniza Bérénice Marlohe, é para Bond un gatillazo de proporcións descomunais.

M, querida madre patria

A única muller á que sempre volve, o amor da súa vida, é; moi sorprendentemente, a súa xefa, M (unha vez máis, enorme Judi Dench). Este personaxe cumpre aquí a función de nai, de refuxio, no sentido máis edípico da palabra. Dunha banda, reforza o halo de traxedia grega unido ao personaxe de Bardem. Da outra, xuntos fan tamén un comentario político do subxénero de espías, e unha reflexión máis profunda sobre un dos piares da democracia occidental: o difícil equilibrio entre liberdade/control e seguridade.

A illa na que se agocha Silva está repleta de ruínas de evocación comunista (con toques do Dr. No), vestixios dun pasado no que o inimigo estaba máis claro e definido. Como indica M na sesión de control ao seu departamento, noutra das escenas centrais do filme; non se loita xa contra países ou bandeiras, senón contra un individuo de intencións difusas e imprevisibles que pode xerar o caos. Coma o Joker d’El caballero oscuro (The Dark Knight, Christopher Nolan, 2008), Silva é o resultado lóxico dos abusos da autoridade mal entendida nesa época na que os malos estaban claros.

Aínda que Skyfallrealiza un eloxio das sombras(bendito Roger Deakins, un dos mellores directores de fotografía en activo), non cae no maniqueísmo de apuntar cales son os bos e os malvados nesa penumbra. Na fermosura dos versos de Tennyson que Dench recita na citada escena, agóchase un discurso nacionalista que podería ter servido de xustificación ás intervencións neoconservadoras dos colegas Bush & Co., xurdidas logo dos ataques ás Torres Xemelgas (cómpre preguntarse, houbo intervención nas sombras dos servizos secretos occidentais nas revoltas de Exipto, Libia, Siria ou Malí? E como as xustificaría un bo político?). Para calquera británico, ou para os que vivimos en xullo de 2005 en Londres, os ataques ao seu servizo público de transportes; esta escena pode despertar en nós a sensación de ter ante os nosos ollos un Churchill resucitado, un comandante en xefe que nos protexe dos perigos á nación.

Mendes permítese realizar neste caso o seu único secuestro ao espectador (é inglés, supoño que non podía conterse) e evocar ese funesto día nunha escena catártica, de ampla carga nacionalista. Pasado o subidón, un queda coa agridoce sensación de que, si: M é Churchill, e Bond sempre vai estar aí para ela, ao rescate da madre patria. O que queda tamén claro é que, por moito que a queiramos, medramos como espectadores. Acabouse a superioridade moral. Pasamos dos espías da Guerra Fría ao Bond posmoderno, e xa non vemos branco ou negro ao pai. Decatámonos de que, como cada un de nós, esa figura heroica está chea de grises, e teremos que convivir coa amarga verdade. Mamá, cando quere, pode ser moi mala.

__________

1 A feminista Laura Mulvey estudou o falocentrismo do cinema hollywoodiano na súa obra. Hitchcok foi un dos seus autores recorrentes para falar desta cuestión. Hai un par de anos, explicábao no BFI.

2 Curiosamente, o título da mellor crítica que lin sobre este filme en Independencia.

Comments are closed.