THE HOUSEMAIDS: DERIVAS DO CINEMA SURCOREANO (1960-2010)

A mediados dos 90, o cinema surcoreano comeza a ter certa relevancia no panorama internacional grazas á converxencia de varios factores. A saída definitiva do extenso letargo ditatorial, importantes investimentos na industria cinematográfica de grandes marcas surcoreanas, e varios anos de liberdade de expresión, repercuten directamente na mellora da calidade cinematográfica, no recoñecemento internacional e no interese crecente polas producións realizadas no país. Neste contexto nace, en 1996, o Festival de Cinema de Pusán (hoxe o máis prestixioso da rexión) e, con el, o Plan de Promoción do Cinema Asiático.

É no ano 97, cando no marco do festival se proxecta unha retrospectiva sobre un dos grandes directores do cinema coreano, Kim Ki-young, con especial énfase na súa película máis coñecida: The Housemaid (1960). Máis tarde será a World Cinema Foundation, presidida por Martin Scorsese, a que restaura e reedita a versión en alta definición.

Son varios os elementos que fan desta película un clásico relevante para a cinematografía mundial e resulta particularmente interesante contextualizala na complicada época na que foi concibida.

THE HOUSEMAID 1960:

KIM KI-YOUNG E O SÍNDROME DA ÉPOCA

Non importa se non entenden de música.

O importante é que pareza que gozan dela.

En 1960 a clase media é un estrato social novo, unha clase que persegue a obtención de certas comodidades despois de ter pasado a colonización xaponesa, a Segunda Guerra Mundial, a Guerra Civil Coreana e varias ditaduras. Unha porción que busca situarse de forma máis confortable nunha sociedade que comeza a medrar vertixinosamente e onde o capitalismo se instala a pasos axigantados.

En The Housemaid, unha familia (el, profesor de piano; ela, costureira) contrata a unha criada porque se mudan a unha gran casa de dous pisos; un matrimonio que traballa arduamente para conseguir que a nosa casa teña todo e sexamos a familia máis rica do barrio. Á súa vez, a criada chegou desde os suburbios para traballar na cidade, primeiro nunha fábrica e agora nunha casa. Outro paso gradual cara a mellora.

Percorre o relato unha crítica soterrada ás transformacións na estrutura social coreana que resultaron da vertixinosa industrialización e ao afán por consumir, acumular e escalar rapidamente de todos os estratos sociais retratados. E, sobre todo, a omnipresente preocupación por aparentar. Estes cambios acelerados están plasmados nunha maxistral elipse na cal a casa pasa dun plano a outro, rapidiño e sen escalas, de ser unha ruína, a unha casa habitable.

Percorre o relato unha crítica soterrada ás transformacións na estrutura social coreana que resultaron da vertixinosa industrialización.

Unha das maneiras nas que cristaliza esta crítica é facendo presente desde o inicio o elemento amedrentador neste espazo doméstico e seguro que é o fogar e que a eles, como familia que camiña gradualmente cara a mellora económica, significa unha grande mellora en confort e seguridade. A morte segura camúflase entre as especias da lacena. Unha botella de veleno para ratas é a ameaza obvia que, cal ‘mcguffin’, distrae o espectador dos verdadeiros e máis inmediatos perigos: as portas corredizas e inseguras que conectan as habitacións e deixan fóra os beneficios pero non os perigos do exterior; unha escaleira para unha filla lisiada que debe subir e baixar con dor mentres o irmán se burla do seu estado sen piedade.

Esta fría casa onde permanecen as pantasmas dos escombros que foi, vai devindo en espazo claustrofóbico e escenario por momentos incomprensible de esa estraña arquitectura familiar.

Así mesmo, o son permanente da máquina de coser, que non para de producir, e a vangardista banda sonora, levan os sentidos cara o mareo nunha escalada simétrica de aparvamento. Unha construción sen présas nin pausas cara a tolemia e o arrebato que o director modela mediante planos curtos que encaixoan e encerran os personaxes, negándolles calquera saída. As portas corredizas nunca foron tan impenetrables.

O elemento que relaciona os personaxes entre si é, tamén desde un primeiro momento, a manipulación. O neno manipula á súa irmá e aos adultos para obter o que quere; a filla manipula aos adultos coa súa imposibilidade de camiñar ben; a empregada ameaza con envelenalos e deshonrar á familia co seu embarazo extra matrimonial; e a nai, branca e pura figura do fogar, manipula á empregada para que se tire polas escaleiras e teña un aborto. É dicir, que aquí non hai lugares sagrados nin personaxes dunha soa cor.

O LEGADO DE KIM KI-YOUNG

Outras das liñas para se mergullar nesta inesgotable obra é facer un exercicio etimolóxico e rastrexar nela as raíces dos grandes directores coreanos activos na actualidade. Poderiamos escoller, caprichosamente, o erotismo latente de Hong sang-soo; a violencia que non perdoa credos nin castas de Lee Chang-dong; e o desborde emocional de Park Chan-wook. O erotismo latente é un elemento fundamental nesta película e na obra completa de Kim Ki-young. Aquí o pai de familia, único home da historia, é desexado por cada muller que o rodea. Primeiro pola súa esposa, coa que ten varias escenas de apertas e (para nada domesticada) paixón. Despois, polas súas alumnas de música. Mesmo leva a unha delas ao suicidio por non ser correspondido o seu amor. Despois, por outra alumna que fai o que pode para meterse na súa casa e seducilo; e finalmente pola criada, que non só logra o seu obxectivo, senón que destrúe a familia.

Hong Sang-soo sería o claro herdeiro na arte de relacionar personaxes a través das súas pulsións sexuais. Os seus protagonistas masculinos son practicamente xoguetes da súa propia libido que buscan desesperadamente saciar os seus antollos.

Hong Sang-soo sería o claro herdeiro na arte de relacionar personaxes a través das súas pulsións sexuais.

Así mesmo, a violencia está presente en cada un dos intersticios do filme. Violencia dos nenos entre si; do neno para cos adultos que extorsiona a cada momento para obter o que busca; do neno para coa súa irmá, xa que se burla sen piedade da súa discapacidade; para coa criada, dándolle ordes e dubidando dela; da criada para cos nenos que ameaza con cada comida que lles serve e cada vaso de auga que lles achega á boca; violencia como resposta ao desamor; violencia como reacción ao amor. Poucas veces, moi poucas veces, a violencia física. Pero cando aparece (por máis insignificante que lle resulte un apertón de brazos ao espectador contemporáneo, máis que afeito ao gore) xera o rexeitamento que pretende. Lee Chang-dong recupera esta ferramenta para modelar o relato, nun uso cada vez máis sutil e elíptico do acto violento. Recordemos a fermosa escena inicial de Poetry: montañas enmarcan un río tranquilo, un pequena vila repousa no medio destas montañas, uns nenos que xogan e gozan do río. O vento fai bailar as flores e o corpo morto dunha adolescente asasinada percorre, coa mesma tranquilidade que as follas, as augas do río.

The Housemaid condensa a tensión constante na que se moven os integrantes desta sociedade, absolutamente rexida polas normas de comportamentos que indican como debe facerse o que se debe facer e a enerxía, el impulso desmedido que as fai explotar; que fai que unha aperta termine en morte, que unha ollada leve á cama, que dun malentendido naza unha malleira. Entre a tensión que xera este xogo dos extremos entre unhas normas de educación e respecto extremas e unhas reaccións desmedidas, Park Chan-wook desenvolve as súas películas. A trama chega a un punto sen retorno que provoca o desbordamento total da historia e explota en reaccións e impulsos que non reparan en consecuencias.

THE HOUSEMAID 2010: IM SANG-SOO E A TRADUCCIÓN DUN CLÁSICO

No pasado Festival de Cannes, Im Sang-soo presentou a súa versión do clásico de 1960. Porén, é nesa comparación onde a película perde valor, xa que é inevitable que ao comparar esta obra coa orixinal, se dilúa a forza que ten por si mesma.

A versión de Im sang-soo sitúase na sociedade actual surcoreana, absolutamente estratificada, na que hai unha clase social crecente, os ricos moi ricos e onde os demais cada vez están peor. Aquí a criada é profesional e ten casa propia pero tivo que alugala e traballa como empregada doméstica nunha mansión; a familia que a emprega ostenta unha bonanza económica que se intúe estable e herdada. Pola súa educación e gustos pódese dicir que sempre foron ricos e que cada vez o son máis. A esposa pasa o día entre libros de arte, filosofía e ioga e o marido entra e sae da casa, dispoñendo de todo o nela habita.

A trama trasládase ao terreo da loita de clases na versión de 2010.

A multiplicidade de facetas que presentan os personaxes del clásico de 1960 é dividido aquí en varios personaxes e a trama trasládase ao terreo da loita de clases, a dinámica do poder e o pouco valor da vida humana. E se naquela a maldade estaba distribuída nas accións de todos os personaxes, nesta é deixada en mans da clase alta e na impunidade destes ricos moi ricos que dispoñen sen trabas do que teñen a man.

La película comeza cun suicidio. Por que a morte? Porque a violencia está aquí tamén, en cada esquina, golpeando. A suicida estrélase contra o chan en plena rúa dunha noite ocupada. Mentres algúns gozan e outros traballan, ela quítase a vida.

Nunca se sabe por que a rapaza salta e a medida que avanza a película, as novas imaxes borran as anteriores e esquecemos esa primeira escena. Ata que chega o final e entendemos que, así como non coñecemos a historia da primeira suicida, non sabemos nada desta criada e tamén dela nos esqueceremos.