O CINEMA DE XURXO CHIRRO

Xurxo González naceu n’A Guarda, en 1973. É licenciado en Historia da Arte pola Universidade de Santiago de Compostela e doutor en Historia da Arte pola UNED. Ten unha sólida traxectoria como crítico e investigador do cinema, que desenvolveu en organismos como o Consello da Cultura Galega, o Instituto Cesing ou a Axencia Audiovisual Galega, e en plataformas como Teutubo e Flocos.tv. Coordinou os libros Manoel de Oliveira (CGAI) e Documentación da videocreación en Galicia nos anos 80 (CGAC), e na actualidade, traballa para a Agadic. Pero non é el quen nos responde a esta entrevista, senón o seu alter ego, o cineasta Xurxo Chirro, autor de Argazo (2005), Os señores do vento (2008) 36/75 (2009), 13 pozas (2009), Cellular Movie (2010) e, sobre todo, de Vikingland (2011), unha fita coa que competiu no festival de Marsella.

Que é para ti A Guarda, ademais da protagonista de gran parte da túa obra?

É o meu paraíso perdido. Para min, filmar é un proceso moi laborioso e, para facelo máis doado, recorro aos meus espazos íntimos. E iso marcou moito a milla ollada… De toda a vida, cando me erguía pola mañá e abría a fiestra, o que vía eran 180 graos de ceo e mar. E unha luminosidade que non ten nada que ver coa de Santiago, onde traballo. N’A Guarda non temos rías, temos a inmensidade. Foi o mesmo que vin cando estiven embarcado.

"A Guarda é un sitio onde aínda quedan mil películas por rodar"

Cando foi iso?

Aos vinte anos, naveguei nun barco de pesca. Supoño que me vén de familia. Meu pai tamén era mariñeiro, mariñeiro e emigrante, e eu só o vía dous meses ao ano. Crieime con miña nai e meu avó, que tamén foi mariño, pero de costa. Del aprendín tradicións, historias, retranca… Todo iso vén d’A Guarda, un sitio onde aínda quedan mil películas por rodar. Sei que algún día contarei a historia de como dende o monte Santa Tegra se pode ver Fisterra nos días claros, aínda que son poucos os que o lograron. Xogarei, como Cézanne, a amosar os distintos aspectos da luz sobre este outeiro, a diferentes horas do día, como se fora a montaña Santa Victoria. E seguirei os pasos de Juana de Vega, que viviu na miña vila e deixou a súa estancia recollida nos seus diarios.

Tendo pai mariñeiro, e avó mariñeiro, que fas ti no cine e non no mar?

O mar, para min, foi un fracaso, outro dos moitos que tiven. Todos xuntos suman unha derrota na miña vida, no sentido mariñeiro, un cambio de rumbo para compensar as correntes do mar. Navegar era unha tradición de familia, pero vin que non era para min. Moitas veces, os fracasos serven para darte de conta do que non queres. Aínda que resulta difícil lidar con eles… A propia Vikingland é a historia dunha derrota.

E quen é o derrotado?

Galicia. Pola nosa situación económica e social. Non cansamos de mandar inmigrantes fóra, sen descanso, durante os últimos dous séculos.

Onde remata Xurxo González e comeza Xurxo Chirro?

Xurxo Chirro naceu dunha mudanza na miña ollada, na miña madurez creativa. A medida que se foron sedimentando os meus referentes e fun gañando experiencia, notei que precisaba un cambio. Quixen deixarme de experimentos e apostar por unha liña clara. Coido que adquirín conciencia dos meus argumentos e as miñas posibilidades. Así que adoptei o apelido de Chirro, porque era o alcume do meu avó. Foi tanto por homenaxe a el como por dar a coñecer outra parte de min. Ben, e porque os meus apelidos, González Rodríguez, están asolagados polo común (ri).

Foi Vikingland o primeiro filme que asinaches co novo alcume?

Non, foi Cellular Movie (2010), un pequeno divertimento que fixen durante o longo proceso de montaxe das cintas das que xurdiu Vikingland. Non é unha broma, é unha elaboración seria dende un punto de partida humorístico. Seguín na liña de traballar con imaxes de arquivo, pero dende outro enfoque, un pouco na liña do artista plástico Joseph Kosuth. Collín un material súper-documental, como son as gravacións de procesos celulares, e apliquei sobre el unha historia de espías, unha ficción desatada. E o resultado é unha terceira película. Tres filmes nun, e dura pouco máis de catro minutos. Como te quedas? (ri). En todo caso, nunca a tería feito de non ser por Vikingland.


Vikingland nace a partir das gravacións deixadas polo mariñeiro Luís Lomba, ‘o Haia’.

‘O Haia’ gravou, cunha cámara Hi8, o seu traballo no mar entre outubro de 1993 e marzo de 1994. Con ese material, montou el mesmo catro cintas VHS, quince horas en total, e deullas como agasallo aos seus compañeiros nesa etapa. Un deles era meu pai, que as gardou na súa casa, e eu atopeime con elas en 2007, cando me puxen a pasar de vídeo a DVD todo o material familiar. Estiven a piques de tiralas fóra, pero me puido a curiosidade de crítico de cine. O shock foi enorme.

Era un traballo para Xurxo Chirro.

Era tal, e tiven sorte. Se tivera visto ese material en 1995, posiblemente non lle prestaría atención. Pero, a causa dese proceso de maduración do que falaba antes, tiven a ollada axeitada para entrever as posibilidades desas imaxes.


"Atopeime coas cintas do Haia en 2007, cando me puxen a pasar de vídeo a DVD todo o material familiar"

Cando se converteu o crítico en cineasta?

O meu primeiro filme é de 2005. Presentei un proxecto para o obradoiro de Avid do Play-Doc, algo semellante ao que fixo Lech Kowalski con Louisiana Story, de Robert Flaherty. Fixen unha especie de documental etnográfico sobre as mulleres que recollen argazos, pero dinlle un carácter referencial, invasor, vampirizando unha obra de referencia. Seleccionáronme, pero non o puiden rematar por irregularidades técnicas. Eu traballara en DVCam, e o formato que esixía o taller era MiniDV. Foi unha decepción bastante grande, pero decidín seguir, como puiden, co ordenador que tiña na casa, aínda que era moi malo. Dese esforzo saíu Argazo, unha curta de 5 minutos, para colgar en YouTube. E tamén outra versión de 27 minutos, máis ambiciosa.

Pasaron tres anos ata o seguinte filme, Os señores do vento.

Nese tempo merquei unha cámara e púxenme a gravar o que tiña máis preto, aos meus veciños. E deu a casualidade de que algúns deles estaban realizando un proxecto creativo, instalaban botellas de cores en pólas de árbores, para que xiraran co vento. Interésame o tema das persoas maiores, porque condensan a memoria dos tempos pasados, e un xeito de interpretar o presente. E interesoume tamén retratar ao Chacurro e ao José María, que son dous auténticos cracks. O resultado foi unha película que se achega a un proceso creativo peculiar, e que reflexiona sobre a natureza da arte, pero con sentido do humor, por iso coido que lle chega bastante á xente.

Existe aínda esa instalación de botellas?

Si, pero foi esmorecendo. Adoito chegar tarde a todo na vida, pero desta vez fixen unha excepción (ri). No verán no que eu gravei foi cando acadou o seu máximo esplendor, e os dous protagonistas tiñan xa moitas anécdotas que contar. É fascinante como eles lle daban importancia a unha cousa tan pequena como unha botella dando voltas co vento, como o enchían de significado. Confésome fascinado pola oralidade das persoas maiores, pola forma que teñen de narrar as historias… Non sei o que será de min se algunha vez afronto un traballo de ficción, pero estou seguro de que será bastante oral.

E logo? Tes algún proxecto de ficción entre mans?

Teño ideas. Antes de comezar a facer documentais, escribín un cento de guións. Seis deles, para longas, rularon por produtoras galegas, pero foron rexeitados. Así que me tiven que agarrar ao que podía facer. Para a ficción, tes que estar acompañado, tes que contar con xente que crea no teu proxecto. No documental, abonda con que eu crea en min mesmo. Pero xa está ben de laiarse, non?

Sigamos, entón, coa importancia das pequenas cousas. Dirías que é unha constante na túa obra?

É un tema que me interesa moitísimo. Como un detalle en aparencia ínfimo pode abrirse a novos significados. Está presente en Vikingland, pero creo que onde o levei ao estremo foi en 36/75, onde os pequenos espazos, o territorio, encerran unha historia moito máis grande.


"Na ficción, tes que estar acompañado, tes que contar con xente que crea no teu proxecto. No documental, abonda con que eu crea en min mesmo"

Como nace a idea dese filme?

Pensara varios proxectos sobre a memoria histórica. Un deles era unha ficción documental Elexías dun fuxido, unha adaptación dun libro de Juan Noya, e que aínda espero levar a cabo algún día. Mentres tanto, fun vendo como se estreaban distintas propostas documentais sobre a Guerra Civil, e moitas delas doéronme no corazón. Penso que se cebaban no dramatismo dos acontecementos, sen facer unha verdadeira reflexión sobre eles. Entón, quixen depurar todo ese proceso, retirar todos os filtros intermedios, e quedarme coa mínima esencia. E iso foi 36/75.

Escolles lugares d’A Guarda, no presente, e amosas o mesmo lugar no pasado…

Quixen espertar curiosidade e que, coa duración dos planos, a xente se pregunte que cambiou, que restos quedan daquel entón. Tentei construír a memoria dende o presente, porque A Guarda ten restos dos gañadores, que fican sinalados, pero nada dos vencidos. É unha homenaxe á persoa que dignificou a memoria histórica n’A Guarda, Manuel Domínguez Pacheco, ‘Taxota’, que viu como fusilaban a dous dos seus irmáns, e que sempre se esforzou porque o pasado non se esquecera. Na vila tivemos un campo de concentración importante, o único espazo que non sinalo no filme con intertítulos explicativos. Curiosamente, a cinta aínda non se estreou na miña vila.

E iso?

Á xente non lle gusta vela, pensa que é unha especie de axuste de contas. Pero diso nada, todo o contrario. Houbo mesmo asociacións da memoria histórica da zona do Baixo Miño ás que non lles sentou nada ben. Supoño que é pola falta de dirixismo, pola liberdade que lle quixen dar ao espectador á hora de interpretar o que ve. Pero, ao mellor, botaron en falta unha certa orientación, que non lle dei, a pesar de centrarme ante todo nos derrotados. Non quixen darlle ao pasado outra forma que a que ten de por si. Quixen, como dicía Straub, “facer que as pedras sexan coma palabras e as palabras coma pedras”.

De todos os xeitos, non esquezamos o teu filme anterior, 13 pozas

É unha homenaxe aos 13 Lakes de James Benning, sincera, pero dende unha ollada galega, cunha certa retranca. Quedei fascinado cando o puiden coñecer no CGAI, e quixen imitalo no seu xeito de facer cine cos mínimos recursos. Xa estaba a preparar unha peza sobre as pozas, sobre a súa plasticidade, que ía durar sete minutos, pero reducina a un minuto para facer este xogo. Lamentablemente, foi tamén un filme mal entendido. Acusóuseme de frivolizar a figura de Benning, cando a miña intención é a contraria.

Estamos a falar moito do humor, que tamén é unha constante na túa filmografía…

Certo. Fálase moito do humor inglés, unha marca que se espallou polo mundo, pero a retranca galega tamén hai que dala a coñecer e poñela en valor. Eu, dentro das miñas limitacións, tento empregala e facer partícipes aos espectadores. Penso que aínda temos que ser capaces de amosar o noso humor no cine, de facer unha codificación cinematográfica da retranca. Por iso, a xente semella non recoñecela cando a ve na pantalla.

"Con '13 pozas', acusóuseme de frivolizar a figura de Benning, cando a miña intención é a contraria"

Dá a impresión de que non estás satisfeito coa recepción que teñen os teus filmes.

(Detense a pensar) O problema que atopo, máis que nada, é a incomprensión. Teño escoitado opinións sobre Vikingland nos medios, de xente que nin a viu, nin se molestou en preguntarme por ela, pero que se lanza a pórlle etiquetas. Iso moléstame especialmente. Modestamente, penso que as miñas propostas adoitan ser sinxelas, pero non por iso son menos ambiciosas. Sei que cada espectador ve a súa propia película, e que eu tampouco fago cousas moi asequibles, pero gustaríame que a xente fose quen de ir máis aló do entretemento. Gustaríame, ás veces, máis prudencia á hora de facer certas valoracións. Pero, sabes o que de verdade detesto?

O que?

Que o espectador quede indiferente, entre dúas augas. Quero que as miñas pelis encanten ou horroricen, pero que non fiquen no medio. Quero provocar reaccións (ri).

 

Artigo relacionado: Crítica de Vikingland, de Xurxo Chirro, por José Manuel Sande.

Comments are closed.