CURTOCIRCUITO 2017: TEDDY WILLIAMS, FILMAR OU FILMAR
Un ano máis Curtocircuito achega a un cineasta emerxente a posibilidade de amosar o seu cinema dentro dunha retrospectiva encadrada na sección Púlsar. Teddy Williams (Buenos Aires, 1987), galardoado na sección Cineasti del presente do Festival de Locarno, achegará a Compostela os seus traballos que xa pasaron por festivais coma Cannes ou FIDMarseille. Un cinema estraño no que a cámara adopta unha inquietude constante, un movemento eterno, que levou a Williams a ser considerado un dos referentes do cinema latinoamericano.
Os filmes de Teddy Williams móvense por unha liña non trazada, unha senda sen transitar que se abre camiño entre os edificios derrubados e a xungla. Adoitamos etiquetar de non-ficción aqueles filmes que, empregando as ferramentas da ficción, constrúen un documental; porén, como denominaríamos a aquela ficción que se constrúe co uso das ferramentas do documental? Non-non-ficción? Ou si-ficción? O nome, como case sempre, é o de menos; é a situación, a de atoparnos ante un cinema inclasificable, a que esperta o noso interese e que nos move neste descubrimento sempre coa pregunta na mente: que estamos a ver?
Por exemplo, Toi quen roi (2014) nace da viaxe que Williams fai a Vietnam, onde entra en contacto cun grupo de rapaces que fan parkour. Esta premisa, a de filmar esta coreografía acrobática sobre os restos do que ía ser unha urbanización, acaba tornándose nun filme sobre a vida, a rutina, o traballo destes rapaces. Unha ficción documentalizada que reflexiona sobre a camaradería entre amigos, sobre a precariedade laboral, pero tamén sobre a ecoloxía e sobre a nosa pegada no planeta. Todo envolto nunha aura estraña que, en parte influida pola distorsión que a lente da cámara aplica á imaxe, parece achegarse tamén cara formatos como a ciencia ficción.
Nestes filmes a sinopse pouco axuda ao espectador, e é que ábrense a un universo estraño onde semella non existir ningunha lei. Os protagonistas, case sempre masculinos e rondando os vinte anos, camiñan sen rumbo intentando buscar o destino cara o que se dirixen. Exactamente o mesmo proceso que o espectador vive: seguir ao filme, sexa cal sexa o lugar ao que nos leve. Trátase non dunha situación de confianza co director, senón dunha sorte de encantamento que nos obriga a movernos co filme sen perder o paso.
Porén, este camiñar das personaxes ás veces parece interromperse, desviarse noutra liña temporal, coma se a anterior escena, ocorrida hai minutos, tivera sucedido hai horas. O tempo, nestes filmes, distorsiónase abrindo unha fenda dentro da propia película. É o caso de Pude ver un puma (2011), onde despois de que un amigo caia na casa na que todos están reunidos, dous amigos saen a buscar axuda. Durante a camiñata pola estraña e cativadora paisaxe de Villa Epecuén, as conversas vanse desviando do tema orixinal desa saída para, finalmente, trazar un novo e indeterminado camiño. Aquí, o tempo que viven as personaxes nesta odisea pantasmagórica semella o de séculos, un período o suficientemente longo como para pensar que o retorno é aínda máis longo que a chegada ao destino descoñecido. Incluso poderíamos dicir que o filme, coma os protagonistas, procrastina de si mesma, distráese da súa finalidade primeira para deixarse levar polas exploracións que a evolución da historia ofrece.
Tamén as personaxes de El auge del humano (2016), ópera prima e única longametraxe do director, semellan atravesar o tempo e o espazo permitindo cruzar de Arxentina a Mozambique, e de aquí a Filipinas. Porén, a pesar dos cambios de espazo, as personaxes permanecen constantes. Non en tanto a que sexan os mesmos actores os que están aquí e acolá, senón que o que significan estas personaxes, a mocidade, a precariedade laboral, a interconectividade a través de Internet, todo isto permanece nas diferentes realidades que Williams explora aquí. O propio director ten explicado que esta vontade de explorar tres espazos diferentes culturalmente partiu da curiosidade por ver como era a vida alí; unha vez alí, decatouse de que a realidade, aínda que diferente, era a mesma: as mesmas preocupacións, as mesmas relacións. El auge del humano é quizais o traballo máis humanista do director. Unha sorte de alegato a prol dunha mocidade global pero distinta que se move constantemente, dun punto cara outro, tratando de buscar o seu lugar no mundo e, de paso, conexión wifi.
Internet xoga no cinema de Williams un rol moi importante. Non coma protagonista ou como fío conductor da acción, senón como elemento descritivo que permite esa conexión intrahumana. Unha conexión que, como ocorre coa navegación pola rede, ás veces se desvía de si mesma e procrastina, pero que é necesaria coma o osíxeno. Sen ningún tipo de crítica oculta ou mensaxe paternalista, Teddy Williams debuxa ás súas personaxes como enganchadas á rede, en constante búsqueda por un móbil ou un ordenador. Pasar a tarde nun parque ou preto do quiosco é unha decisión que se toma non en función do espazo, senón da posiblidade de coller, aínda que sexa pouco, unha rede wifi aberta.
Cómpre rematar sinalando a premisa que parece guiar a actividade de Teddy Williams: filmar ou filmar. Non cabe a posibilidade de deterse ou de botarse atrás pola escaseza de medios ou os problemas de produción; rodar é a única opción para manterse neste camiño, sen destino coñecido. Movéndose nun mundo precarizado como o que habitan as súas personaxes, Williams opta por non autocompadecerse da súa escaseza de medios, senón que a aproveita para empregala nas súas películas. É a astucia e o inxenio os que permiten planos como ese ascenso aos ceos da cámara no final de Toi quen roi ou a marabillosa transición entre a primeira e a segunda parte de El auge del humano. Nas fendas do sistema, alí onde aínda os cartos non monopolizaron toda a actividade fílmica, alí onde aínda queda liberdade e atrevemento por experimentar entre formatos e xogar ao surrealismo, Williams móvese coma peixe na auga filmando uns traballos que, aínda que poden resultar densos ou difíciles nun primeiro momento, acaban por ficar na memoria do espectador.