UN DÍA NA RODAXE D’A ESTACIÓN VIOLENTA’

 

O cine é lento, moi lento. Sobre todo cando quere facerse de maneira audaz e á antiga usanza, na dun formato que se resiste a morrer, o celuloide. Os custos de produción obrigan a gastar a cantidade xusta de película. Na filmación dun plano devén case tan importante a planificación coma o que finalmente se captura no negativo. Sobre todo se este plano se trata dun longo travelling de dous minutos que ten lugar dende o inicio da rúa de San Bieto, a ruela que cruza entre a igrexa homónima e o mítico restaurante Casa Manolo, fronte á histórica praza de Cervantes, no casco vello de Santiago de Compostela e que, baixando por esta angosta vía e xirando á esquerda pola das Ánimas, chega ata a capela do mesmo nome.

Google Maps di que se tarda a metade en camiñar esta distancia, pero é que Alberto Rolán, Nerea Barros e Xosé Barato non parecen ter présa en percorrela. A uns metros de distancia, a conversa íntima dos seus personaxes é case inaudible. As poucas palabras que se cazan non permiten facerse unha idea do que está a acontecer alí. Xavier Souto escoita atento a través dos seus cascos o que o perteguista Iván Ogando recolle cun micro, a medio metro de distancia aproximadamente por enriba da cabeza dos tres actores. Faille un xesto á directora Anxos Fazáns de aprobación. O son entra ben, parece. O que non debe figurar en plano é ese micro que sostén Ogando. Alberte Branco, axustando a súa cámara nun arnés que lle permitirá efectuar o travelling de maneira máis fluída e soportar o peso do aparato, indícalle a Ogando ata onde pode colocar a súa pértega sen temor a estragar o cadro.

Son as 16:54 do 15 de maio de 2017. A equipa d’A estación violenta, ópera prima de Anxos Fazáns, prepárase para filmar o primeiro dos dous planos que recollerán esa tarde. É o inicio da segunda semana de filmación dun total de catro, que os levará a percorrer distintos lugares das Rías Baixas logo de traballar nas rúas de Compostela e no apartamento no que o protagonista vive na capital galega. As caras de toda a equipa son de concentración. Están entrando en faena. Pero que estamos a piques de presenciar? “É un dos momentos máis importantes da película, trátase do reencontro de Manuel con David e con Claudia; que se ven casualmente no inicio do verán en Santiago, nunha das rúas estreitas polas que lle gusta pasear ao protagonista, escapando das máis concorridas”, explica Fazáns. Manuel é o personaxe principal da historia, adaptada da primeira novela dun dos xornalistas/escritores do momento, Manuel Jabois. Matriuska adquiriu os dereitos para adaptala hai xa varios anos, quizais pola identificación xeracional e o recoñecemento nos lugares que o produtor Daniel Froiz e o cineasta Ángel Santos, aquí guionistas, sentían cara a obra orixinal. Non por nada os escenarios, Compostela e as Rías Baixas, son idénticos aos das películas de Santos Dos fragmentos/Eva (2012) e Las altas presiones (2014). Apréciase unha exploración similar aos sentimentos de desacougo e errática procura duns personaxes perdidos entre a nostalxia dun pasado que non saben deixar atrás e as incertezas dun futuro que non ven claro. En palabras de Jabois, “viven as súas vidas coma se non pasase nada e todo tivese pasado”.

20170515_171100A arquitectura dun plano

16:54. Fazáns apunta ás paredes das rúas polas que van pasar. A luz natural vai provocar que, ao longo da tarde, os reflexos na pedra muden. Por sorte, trátase dun único plano e non deben preocuparse pola continuidade. Mais que estes raios impacten ou non nos actores, ou que se filtre nunha maior superficie nos muros, a través dos teitos da zona, resulta un reto para o director de fotografía. Branco debe rematar o plano, ademais, fronte a igrexa das Ánimas. Aí a rúa e diáfana, e fai un sol de xustiza, que nada ten que ver coas sombras dos calexóns polos que os actores pasean. “Isto non é nada, xa rodamos unha escena nas Crechas, tamén plano único e inmóbil neste caso, fronte á ventá que dá á rúa, e a diferencia de luz era enorme”, conta Fazáns. A esta rapaza vanlle os retos. Un podería mesmo chegar a pensar que é temeraria: “Se non non resulta interesante”. Despois confesará que o plano que están a preparar posiblemente sexa o que maior planificación requira de toda a rodaxe, mais ás 17:55 non pode permitirse un comentario similar. Unha equipa motivada e preparada é capaz de todo.

A cuestión actoral tampouco é algo a descoidar. Os tres intérpretes están en fila tocando a parede da capela de San Bieto. Nerea Barros vai diante. Por algunha razón, acariña a pedra de maneira xoguetona e enigmática, ten unha actitude de certo descaro cara os dous homes. Lucindo un estival vestido cor crema, a gañadora dun Goya por La isla mínima (Alberto Rodríguez, 2014) parece aquí nun rexistro absolutamente diferente, máis xovial e lixeiro. Os seus pasos guían a escena, os homes semellan estar aos seus designios. Dá uns toques na parede, coa palma aberta, pasa os dedos por ela, nun xesto que recorda, versión cándida, a icónica escena de Tres colores: Azul (Krzysztof Kieslowski, 1993) con Juliette Binoche. Para Fazáns é moi importante como Barros se mova, onde coloque a man na parede e as sutilezas destes xestos. Revísano nun par de ocasións antes de arrancar. Comeza o primeiro ensaio.

17:02. O primeiro ensaio serviu para delimitar ben o percorrido. A axudante de dirección, Alicia Díaz, manda colocar unhas marcas no chan con xiz para que os actores saiban en que punto exacto deben virar entre rúas e en que posicións da mesma deben estar para entrar en plano como se lles pide. Branco supervisa este traballo mirando polo visor como se efectuará o percorrido. Un segundo ensaio serve para pulir estes movementos da cámara.

17:06. Semella que a planificación vai por treitos. Os cambios de luz a partir do bar El Pozo, no medio da rúa das Ánimas, antes de desembocar ante a capela, requiren ser examinados consecuentemente. Díaz revisa coa equipa técnica as distancias para que a foquista Deirdre Canle as teña claras. Tiran de metro. Toman de referencia a parede, e algunha delas colócase na posición dos actores para medir estas cuestións, importantes para que o plano estea sempre no foco que se require e nada saia borroso.

Apoiados nunha ventá, Fazáns e Branco revisan o que recolleu o visor dixital no ensaio, un aparello moi útil que lle permite á directora ver en tempo real o que se está filmando, a uns pasos de distancia por detrás da cámara. Discúteno cos actores, que ademais de saber onde deben colocarse e como moverse, desexan coñecer como dan en plano e que se está a recoller da súa interpretación para poder axustala ao que se precise.

17:17. Cuarto ensaio. “Retomamos esta parte, chego tardísimo”, indica Branco á súa equipa técnica. Refírese a ese segundo treito da rúa. Non é quen de seguir os pasos dos actores coa velocidade que se require. É preciso atopar unha solución para isto. Repiten o mesmo percorrido, desta volta Fazáns non se fixa na pantalla, decide tomar os cascos que lle pasa Souto e, absorta nas palabras, mirando para o chan mentres camiña, parece importarlle neste caso só a voz. Os ensaios sérvenlle para preparar os pequenos aspectos que compoñen o travelling, decidindo concentrarse nun diferente de cada vez.

17:22. Repítese o ensaio dende esa posición intermedia. Os movementos dos actores centran as correccións aquí. Xosé Barato está preocupado por como debe xirarse nun momento dado sobre os outros actores. Insiste moito nisto. Estes elementos son tan relevantes que Fazáns e Branco deciden moverse un par de veces cos actores por ese treito da rúa, sen a cámara, simplemente para revisar diálogos e a maneira de camiñar. Dous minutos despois, os xestos de Barato xa parecen máis gráciles e naturais. Parece que o actor non fixo nada, pero na súa linguaxe corporal hai un cambio perceptible.

17:35. “Cargamos cámara! E dicídelle aos do restaurante que pechen as ventás, por favor”. O ruído da cociña de Casa Manolo pode ser un problema para a xente de son, e Díaz ponse seria. Acabáronse os ensaios: “Todo o mundo concentrado, vale?” A forma de Barros de prepararse é cantar El huerfanito de Antonio Machín, posiblemente como ferramenta de relaxación que parece estar funcionando. Rolán e Barato séguenlle a corrente mentres a responsable de maquillaxe e perruquería, Sonia García, dálles os últimos retoques. Non é unha escolla musical gratuíta, parece ser que o tema protagoniza unha escena importante no filme, unha chiscadela que comprenderemos cando a cinta estea rematada.

As meritorias cortan o tráfico. Concentración absoluta. 13, 2ª, 1ª. A claqueta resoa.

Ao remate da toma, Fazáns revísaa no seu visor. Por momentos sorrí e parece satisfeita, mais noutros torce o xesto. Hai cuestións a corrixir.

17:52. 13, 2ª, 2ª. A toma está destinada a fracasar. Aos poucos segundos de comezar, Souto fai un xesto coas súas mans coma se se tratase dunha ave voando. Sopra un vento forte, claramente non se está recollendo como é debido.

A xefa de produción, Silvia Fuentes, intenta explicarlles a unha velliñas que non poden pasar pola rúa, que deben agardar un minuto. Alleas ás vicisitudes dunha produción cinematográfica, a súa resposta é: “Ah, non sabemos nada diso”. Nin un bulldozer tería contido esas señoras no seu respectable paseo vespertino. Por sorte, a equipa xa está ao final da rúa, e en realidade xa non molestan para cando chegan ao cruce. Caladas van.

18:07. 13, 2ª, 3ª. O vento e uns rapaces de secundaria que decidiron ser protagonistas e xesticular para o que debían crer que era a tele estragaron a toma anterior. Debe repetirse. Díaz insiste: “Imos aplicarnos, rapazas, que non pase ni Dios!” De súpeto, un vagón de mensaxería irrompe na porta da igrexa de San Bieito. Estritamente non está na rúa na que se pediu o permito ao concello para rodar, mais entra en plano e estrágao. Os horarios dos mensaxeiros non entenden dos ritmos pausados do cine. Vaise tan rápido coma veu, non é un gran encordio. Poden proseguir. Desta volta non hai nenos nin señoras motorizadas, mais un home sae da súa casa, nun portal da rúa das Ánimas. Respectuoso, apártase rapidamente, mais xa é tarde para que a cámara non o capte. Quen pode prever isto? Así e todo, cortar o tráfico é unha cousa, e non deixar saír a xente das súas casas é outra.

18:22. 13, 2ª, 4ª. Fazáns camiña detrás da súa equipa mordendo unha uña. Seica non lle gustaron as interrupcións. De súpeto, ao lonxe, dende a praza de Cervantes: “Que non, escoita, o 112 en loita!” A crónica vólvese política por forza. Os traballadores do 112 están a protagonizar unha serie de manifestacións en contra da deslocalización do servizo. O presidente da Xunta, Alberto Núñez Feijoo, asiste a un acto no Centro Abanca da praza, e alí se achegaron para trasladarlle unha vez máis a súa mensaxe. Fazáns tómao con filosofía: “Contabamos con todo, pero non con Feijoo”. Pregúntanse como é posible que, tendo pedido os permisos de filmación, non se lles avisara. As consignas non duran moito, só un momento no que se aproveita para revisar o vestiario dos actores e a súa maquillaxe, e Fazáns para ver como van de película. Cada metro conta nunha produción así: “Levamos varios días rodando na rúa, mais tomas máis curtas; sabiamos que esta ía ser difícil porque é en movemento, son dous minutos e precisa de catro cortes de tráfico”, indica. Barros non pode evitar animar un pouco o asunto: “Vaia plano máis punky o de hai dous días, con luz natural fronte á ventá e sete minutazos”. Parece que se marcaron un Hunger1, e están moi orgullosos. Queda clara unha cousa, a aproximación desta directora non é a habitual.

18:37. Repítese o rito. A 13, 2ª, 5ª é boa.

20170515_190447Entre xeracións está o asunto

É o momento de moverse á nova localización, a libraría Novaniké, para rodar o seguinte plano. Este é un moi sinxelo no que o personaxe de Alberto Rolán está visitando o establecemento, e a cámara observa como sae e se dirixe cara a praza de Cervantes. Na montaxe irá xusto antes que o que se acaba de filmar, sendo xusto anterior ao momento do encontro.

No desprazamento Fazáns pode extenderse un pouco máis sobre o estilo do filme: “Aquí en Santiago a cámara está case sempre no ombreiro e un pouco errática, para transmitir a incomodidade de Manuel. No sur está máis a gusto e relaxado, e esta pasa a estabilizarse”. No narrativo aplicou cambios con respecto ao libro: “Jabois escribiu a novela con 20 anos, e aquí fixemos que o personaxe de Alberto sexa coma un alter ego do escritor, que volve sobre a obra anos despois e mostra o seu proceso de escritura”. Isto parece intuír un importante cambio no punto de vista con respecto ás páxinas orixinais.

Ao acabar a xornada de rodaxe, a directora reflexiona sobre estas escollas: “O que me chamou a atención na novela e na primeira versión de guión é como estes personaxes se comportan de forma extrema, vivindo o presente e sen pensar no futuro, como se expresan dende o que non se conta nin se ve; as relacións entre eles baséanse na intuición, nunca nada se fai explícito”. Viven o presente, mais ancorados no pasado? “Efectivamente, a historia arrinca con estes personaxes nun momento de decadencia, cunha forte nostalxia cara ese tempo entre os 18 e os 24 anos, no que viviron con esta intensidade”. E aquí chegamos ao quid: “Cando Jabois escribe a novela faino dende a miña idade, sobre a xeración dos 30 e tantos, que mira cara nós”. E prosegue Fazáns: “Eu fago un pouco o mesmo, analizar esa xeración que me precede, que xa non é a mesma que analizou Jabois, eu estou analizando a xeración de Jabois dende a idade que teño agora”. E de aquí a cuestión que citabamos do punto de vista. A directora cre que, para poder transmitir algo verdadeiro, debía darlle a volta a este xogo interxeracional e facer súa A estación violenta. Dende o primeiro borrador de Froiz e Santos ata a versión final, o libreto sufriu diversas modificacións efectuadas pola propia realizadora e por Xacobe Casas, ata atopar o ton que procuraban.

A franqueza de Anxos Fazáns é digna de mención. Cita esa xeración coma un referente ao que, logo da etapa da idealización, unha pode achegarse dun xeito realista e próximo e decatarse de que se trata de persoas de carne e óso, coas súas dúbidas e problemas. Fazáns xa tivo a sorte de participar como meritoria en Las altas presiones, de Ángel Santos, e repite agora co mesmo director de fotografía, Alberte Branco. Eles os dous son figuras moi importantes do Novo Cinema Galego. Detrás da admiración de Fazáns agóchase unha traizón necesaria. Toda discípula que se prece acaba por matar o pai. Discutimos sobre como o Novo Cinema Galego toma os seus referentes sobre todo do cine moderno, ante unha ficción monolítica en Galicia, que vive cómoda nos parámetros do cine industrial máis ao uso. Santos foi dos poucos en facer ficción neste movemento, onde abunda máis o documental. Para Fazáns, as rapazas da súa xeración si están a practicala, e transitan entre outros formatos. Ela e Lucía Estévez, por exemplo, practican a ficción en cine, mais tamén teñen probado na webserie, e as experimentacións que van directas a Vimeo parecen aplicarse sen límites. Ás veces, as cousas que non se din nin se ven, como ben sabe esta directora, son máis significativas que as que se enuncian con claridade. Este cronista aínda non ten ferramentas suficientes para dar argumentos sólidos, mais a súa intuición dille que con Anxos Fazáns é a morte do Novo Cinema Galego e o berce doutra realidade distinta, que moitos agardamos que sexa tan frutífera como a da xeración de Santos e Jabois. Cando se lle pregunta sobre isto, debuxa un sorriso cómplice. Creo que estamos de acordo.

__________

1Ópera prima de Steve McQueen en 2008, famosa pola escena entre Michael Fassbender e Liam Cunningham, unha conversa en plano fixo que dura 16 minutos.

Comments are closed.