USA-BABILONIA
“Nada ten tanto éxito coma o exceso“. Unha frase de Oscar Wilde, escritor máis prolífico polas súas declaracións que pola súa obra literaria. Wilde era en si mesmo un tipo en grao sumo excesivo e comprendeu que nunha sociedade reprimida como a vitoriana a tentación de abandono que supón un comportamento desinhibido tiña un atractivo ao que era difícil resistirse. Mesmo hoxe en día, cando as represións son menos obvias, non hai mellor forma de atraer a atención nunha película que mostrar un personaxe entregado ao exceso. E nese caso, o cinema norteamericano ten no seu propio país unha auténtica panacea para inspirar numerosas tramas. Non é de estrañar que cada ano saian dos estudos de Hollywood un bo feixe de películas que botan o ollo sobre esa sociedade caníbal e pantagruélica que pretende ser un referente para o resto do planeta. E os astros quixeron que nos albores de 2014 conflúan na carteleira dúas cintas chamadas ao éxito e a copar os eloxios de crítica e público en virtude de retratar iso que chamaremos USA-Babilonia.
A primeira delas chega da man de Martin Scorsese, un director que soubo retratar como ningún outro o mundo do exceso: a mafia, os gánsgters, a corrupción policíaca, os oropeles de Hollywood… Pero esta vez o tío Marty, deixa ao carón os seus temas fetiche para centrarse no non menos ilícito e escuro universo das finanzas. E, a pesares ao cambio de escenario, o director neoiorkino volveu dar no cravo. Os primeiros minutos de frenesí en The Wolf of Wall Street (Martin Scorsese, 2013) son unha boa mostra de como os excesos, sexo, drogas e diñeiro a expensas, sacaban lustre ao parqué de Manhattan hai menos de dúas décadas. Scorsese bota man dese barroquismo visual que impregna todo o seu cinema para retratar o excéntrico Jordan Belfort, un corredor de bolsa entregado a todo tipo de vicios.
Como unha metralladora, Scorsese encadea secuencia tras secuencia con descarnados e hilarantes retrincos da vida de Belfort (Leonardo DiCaprio) durante case tres horas, creando unha relación directa entre os excesos da súa posta en escena, dos personaxes e a época na que están contextualizados. A brutal violencia despregada polos mafiosos de Mean Streets (M. Scorsese, 1973) ou Goodfellas (M. Scorsese, 1990) substitúese aquí por outro tipo de prácticas non menos ilícitas. Do mesmo xeito que Henry Hill/Ray Liotta narraba en primeira persoa a súa entrada no mundo do Hampa, DiCaprio tamén nos vai relatando os comezos de Belfort como corredor de bolsa, os seus primeiros millóns, os seus primeiros vicios, os seus negocios fraudulentos e a súa caída a mans do FBI. E é que, a pesar de que The Wolf of Wall Street está concibida como unha auténtica comedia (outro acerto do tío Marty), non está exenta desa crítica social que sempre acompaña o cinema de Scorsese. Iso si, que ninguén se leve a engano: o realizador neoiorkino non vai con ánimo de moralizar coa súa película, senón coa intención de mostrar unha serie de personaxes que se van definindo polas súas propias accións. Personaxes que, ao cabo, son auténticos e que se atopan no libro homónimo escrito polo propio Belfort (reconvertido agora en gurú de asesores comerciais).
Scorsese pon sobre a mesa todo o seu savoir faire escenográfico a unha historia que, por máis incrible que pareza, é real e que nos dá unha clara pista de onde estaban as raíces podrecidas que derrubaron a árbore da economía mundial. Neste sentido, o fiel reflexo das ambicións desmedidas, os negocios turbios e o desvío de diñeiro é outro match point da película á hora de advertirnos sobre os excesos cometidos en Estados Unidos nas últimas décadas e que acabaron arrastrando (oh, sorpresa!) ao resto do mundo. Como mostra, o desopilante monólogo de Matthew McConaughey como fugaz mentor de DiCaprio no filme: ademais de confirmarnos que ao actor texano aparecéuselle a Virxe (está en racha), tamén establece o ABC do mundo financeiro no que os brokers se enchen os petos a propósito sen que os accionistas vexan ‘nin un só dólar’.
Demostrando unha vez máis que ten corda para rato, Scorsese reproduce ao detalle o mundo frenético que describen os libros de Belfort e que tan ben soubo adaptar o guionista Terence -viva Los Soprano– Winter. A isto engádeselle a elección de catro actores en estado de graza: DiCaprio, McConaughey, Jonah Hill e a descoñecida (até agora) Margot Robbie. Velaquí os ingredientes do cóctel explosivo USA-Babilonia.
Do cóctel explosivo á ‘infusión’ dos Óscar
Se fósemos malintencionados como para comparar The Wolf of Wall Street coa súa coetánea en carteleira American Hustle, a película dirixida por David Owen Russell sairía un tanto escaldada. E o certo é que á cinta favorita para os Oscar deste ano non se lle pode achacar en si ningún gran defecto: os seus personaxes son interesantes, a trama sólida, a ambientación realista e ten momentos divertidos, aderezado todo con escotes xenerosos.
Con todo, o filme non cumpre co espectador que senta na butaca disposto a contemplar a recreación dunha década, como a dos setenta, marcada máis que ningunha outra polos excesos en Estados Unidos. E non falamos só de drogas. Os grandes escándalos políticos, os conflitos sociais, o amor libre… todo marcou unha época convulsa que se espera que estea reflectida en calquera película ambientada neste momento.
Reiteramos que o título da cinta non chama a engano, pero si deixa un sabor agridoce en canto ao que se espera dela. A trama vira ao redor dun timo que se complica aos poucos e que cumpre co obrigado xiro sorprendente que permite embaucar tamén ao espectador; pero a estas alturas, afeitos aos plans orquestrados propios dunha película de Soderbergh, os timos que pon en práctica o casposo Irving Rosenfeld (interpretado por Christian Bale) parecen de terceira. O seu personaxe, gordo e peiteado con cortiniña, parece preso dunha vulgaridade que o actor trata de superar sobreactuando. A pesar de ser o que ten máis intervencións ao longo da cinta, de ningunha delas se pode extraer unha lección existencial e un relato chispeante coma o dun personaxe de Tarantino ou do propio Scorsese. Máis ben están ao nivel dunha nai das que amola, aconsellando aos seus nenos que non se metan en leas. Pola súa banda, Sidney Prosser (Amy Adams) resulta máis crible, coa actriz rubia tan expresiva e eficaz como sempre na súa interpretación de moza buscavidas feita a si mesma disposta a calquera cousa con tal de deixar a súa anterior vida atrás. Os dous son os vértices dun triángulo amoroso que pecha Rosalyn Rosenfeld (Jennifer Lawrence) que interpreta a unha típica esposa trofeo, pasada de voltas, cuxos trastornos mentais (que parecen a especialidade de J-Law) non conseguen facela máis interesante, senón máis ben irritante. Todo iso, a pesar do meritorio intento da actriz fetiche de O.Russell de repetir o resultado da neurótica viúva ‘ninfómana’ de Silver Linings Playbook (David O. Russell, 2012).
A dobre vida de Rosenfeld como estafador e pai de familia vese truncada cando Richie DiMaso (Bradley Cooper), un axente infiltrado do FBI, descóbreos e obrígaos a traballar para el, nunha operación que se vai complicando a medida que DiMaso insiste en seguir tirando dun fío interminable de corrupción. O cabo dese fío é Carmine Polito (impecable Jeremy Renner), un alcalde querido polo seu electorado e disposto a facer todo o que sexa para conseguir financiamento para o seu soño de resucitar Atlantic City. Rosenfeld, instigado polos federais, preséntalle a un falso xeque árabe como posible investidor pero, como ocorre sempre cando se trata de casinos, primeiro haberá que tratar coa mafia. Nesta ocasión, os hampóns están liderados por un irrecoñecible Robert DeNiro, como un intento máis de O.Russell de achegarse ao cinema de Scorsese (algo que persegue durante toda a película con escasa fortuna).
Con todos estes ingredientes, American Hustle podería converterse nunha trepidante película de xénero pero queda a medio camiño entre o drama insulso, as peripecias de mafiosos de medio pelo e a denuncia de raspallón ás corruptelas políticas. O problema, quizá, está nos seus personaxes, aos que lles falta o ingrediente imprescindible para protagonizar unha película como esta: a amoralidade, a incapacidade de distinguir entre o ben e o mal que teñen en común todos os personaxes escuros e fascinantes que toman con naturalidade o camiño do exceso e a autodestrución, como si o fai a cohorte de DiCaprio en The Wolf of Wall Street. Ao contrario, Rosenfeld é un abnegado pai de fillo adoptado que non ten ningún interese en demostrar que é o máis listo (a principal motivación do estafador de ficción); Prosser, a pesar dos seus vertixinosos escotes -que son o único excesivo da cinta- non é ningunha femme fatale: se tontea co axente do FBI faino só por despeito, non porque lle divirta xogar cos homes, e nunca pensa chegar até o final. Carmine, a pesar das sospeitas que arroxa sobre el a súa condición de político e o seu tupé, só acepta o diñeiro que lle ofrecen os federais porque cre que é o mellor para os seus concidadáns.
Na cinta menciónase de esguello o escándalo Watergate, e o trauma que supuxo para gran parte da sociedade americana que quedou definitivamente desenganada da política. Os mandos do FBI exponse mesmo se seguir coa operación porque temen as consecuencias que terá para o público outro golpe na xa debilitada fachada do poder político. Pero o certo é que, a pesar da trasfega de maletíns, ningún dos senadores e congresistas implicados parecen en absoluto un Maquiavelo moderno como Nixon, senón máis ben seres humanos vulgares que aceptan o diñeiro como un incentivo máis para contribuír nunha empresa non de todo ilegal. O único consumido pola ambición e o desexo é o axente DiMaso, até o punto de agredir ao seu superior, un personaxe que se caracteriza por contar en cada escena unha anécdota que nunca consegue acabar (outra chiscadela propia ao cinema do tío Marty). Pero DiMaso tampouco chega a pasar da raia, e por iso o seu único castigo é o esquecemento dunha vida gris propia de funcionario. Cando acode ao Estudio 54 en compañía de Prosser, lucindo unha medalla de ouro sobre a pelambrera do seu peito, DiMaso consegue mergullarse na verdadeira atmosfera dos setenta, na que as luces do disco e os pasos coregrafados conseguen transportar ao espectador á época, nun mar de bailaríns afros e mozas con plataformas, aínda que a escena que protagoniza coa súa partenaire no baño dista moito de ser tórrida. De tratarse dunha película de Scorsese, o casquete Cooper-Adams sobre o retrete seguindo coas súas arremetidas o ritmo dos puños de mozas impacientes por miccionar, sería un must.
Esa é a proba máis clara da estafa de American Hustle: ningún dos seus personaxes chega a tocar fondo, aínda que en cada momento ameazan con afundirse. En definitiva, o filme de O. Russell, malia contar cos ingredientes para un cóctel explosivo, fica en auga de manzanilla.
Distintas épocas, mesmos excesos
Do mesmo xeito que Scorsese e David O. Russell, non foron poucos os directores que se inspiraron durante o último ano nos excesos da sociedade norteamericana como trama ou condimento para algunha das súas películas. Tramas tan dispares como as épocas nas que esas cintas están ambientadas. Por exemplo, o pai do cinema excesivo made in USA, que é Quentin Tarantino, ambienta o seu Django Unchained (Q. Tarantino, 2012) nos albores da Guerra de Secesión, unha época tumultuosa onde os excesos se cometían preferentemente nas plantacións de escravos. Como paradigma, o personaxe do terratenente Calvin Candie, interpretado por Leonardo DiCaprio, que se regodea co sangue dos seus ‘mandingos loitadores’.
DiCaprio tamén aparece, neste caso protagoniza, outra das cintas de época que trataron de enfocar a súa concepción nos excesos da sociedade norteamericana. Agora estamos nos anos vinte e a cinta en cuestión é The Great Gatsby (Baz Luhrmann, 2013), ou a revisitación que Lurhmann fixo do relato de F. Scott Fitzgerald. A tendencia do director australiano polo recargamento visual de todas as súas películas non fai senón redundar nos excesos que se cometían nos felices anos 20, antes de que o Xoves Negro acabase coa festa.
Pero os excesos non son só cousa do pasado, posto que outros filmes puxeron a mirada no presente e en como a sociedade actual se deixa levar tamén polo “lado salvaxe da vida”. Exemplos diso son as cintas de dous realizadores curtidos como Oliver Stone e Ridley Scott, que en Savages (Stone, 2012) e The Counselor (Scott, 2013) botan man da exuberancia visual e verbal para contar historias similares sobre o tráfico de drogas na fronteira de México.
Aínda que se alguén deu no cravo, ademais de Scorsese, no que respecta a representar os excesos da sociedade norteamericana ese foi Harmony Korine con Spring Breakers (2012). Esta fascinante alucinación é o paradigma da deriva dunha nova xeración no medio dun mundo virtual de iconografía sexual e violenta adornado con cores fluorescentes. Toda unha cult-movie digna de converterse en referente do cinema made in USA-Babilonia.
