Zaida Carmona: “Paréceme perigoso que se lle esixa a unha ficción representar a todo un colectivo”

Zaida Carmona

© Lucia Vittoria

Tralo seu percorrido por varios festivais nacionais, como o D’A Film Festival (onde recibiu o premio Un Impulso Colectivo), ou o Atlàntida Mallorca Film Fest, La amiga de mi amiga, ópera prima de Zaida Carmona, tivo a súa estrea internacional este ano na sección Bright Future do Festival Internacional de Cine de Róterdam (25 de xaneiro – 5 de febreiro de 2023). Falamos coa cineasta sobre a súa comedia de enredos lesbia con toques rohmerianos, o seu particular proceso de produción, os referentes da obra e a trampa de esixir retratos colectivos cos que todo o mundo poida sentirse identificado.

A pesar de tratar temas universais, La amiga de mi amiga é unha película moi persoal, vinculada a unha realidade, unha cidade e un grupo de persoas moi concretos. Sorprendeuche como conectou coa xente fóra destes círculos?

Era un dos nosos temores cando a estreamos no D’A Film Festival. Supuñamos que gustaría á nosa contorna, pero non sabiamos que pasaría despois. Hai cousas coas que alguén de Barcelona, que frecuente os mesmos bares, o mesmo cine ou as mesmas rúas, poderá empatizar máis. Con todo, iso non impediu que noutros sitios tamén conecte co público. Tiñamos moita curiosidade por ver a reacción doutras xeracións, tanto maiores como máis novas. Dábanos medo que a película fose algo moi pechado, que só interesase a xente do noso círculo. Afortunadamente, non foi así. O percorrido en España foi sorprendente, pero o que pasou despois superou todas as expectativas. O día que me avisaron de que a película estaba seleccionada en Róterdam, botei a chorar [risas].

Cal era a idea ou pulsión inicial que che levou a facer esta película? 

O xerme era contar unha historia persoal, pero queriamos escribir un guión de ficción cun sentido interno, aínda que xogásemos coa autoficción, partindo das nosas experiencias e filmando ás nosas amigas. De feito, a película ten unha estrutura bastante convencional, no sentido de que non deixa de ser unha comedia de enredos. Aínda así, fixemos o que nunca debe facerse, segundo todos os laboratorios de cine, que é non pensar na audiencia á que ía dirixida a película. É unha obra que nace dunha forma moi natural e intuitiva, realizada mediante un proceso de produción moi punki. Non nos fixemos as preguntas que talvez deberían facerse para conseguir que algo transcenda. A pesar diso, faime especial ilusión que saia fóra, tamén por unha cuestión de visibilidade do colectivo LGBT. Paréceme moi poderoso que persoas afastadas de min poidan vela e mesmo sentirse identificadas con algunhas cousas, como eu podo sentirme ás veces identificada con personaxes que non teñen nada que ver comigo.

Ás historias como a túa acúsanas normalmente de tentar ser retratos xeracionais que non representan a todo un colectivo. Vímolo recentemente coa serie Autodefensa, por exemplo. Entendo que a vosa intención non era esa.

Paréceme xenial que poñas o exemplo de Autodefensa, porque é unha serie que me encanta e creo que efectivamente sufriu esa crítica: “É que a nosa xeración non é así”. Claro, é que non o pretende. E coa nosa película pasou unha cousa parecida, non a nivel xeracional, pero si de colectivo: “É que non todas as lesbianas somos así”. Menos mal, se non, apaga e vámonos! [risas]. Paréceme perigoso que se lle esixa a unha ficción representar a todo un colectivo, porque ao final non deixa de ser unha visión supersesgada. Neste caso, é unha visión moi parcial dunha contorna moi reducida e pasada polo filtro da comedia. Para min é importante que haxa unha visibilidade e unha representación dun certo grupo de persoas lesbianas, pero obviamente non representamos a todas. Creo que, como hai tan poucas películas e series LGTB, ás poucas que hai esíxeselles que representen a todo o mundo. Eu o que quero é que haxa moitas e moi diferentes, que representen unha existencia máis complexa. Tamén pasa ás veces con películas dirixidas por mulleres. Reclámase un nivel de representación que acaba converténdose nun lastre. Eu desde logo non son a voz das bolleras, nin moito menos [risas].

Cres que se trata dunha tendencia máis acusada en películas como esta, que non presenta personaxes exemplares nin idealizados?

Iso é algo que si tiña moi en mente. Como espectadora, a min os personaxes “buenistas” e perfectos interésanme menos. Creo que, ás veces, pídesenos que os personaxes queer sexan dalgún modo exemplares. Ás veces mesmo están tratados con certo paternalismo e victimización. Eu quero poder escribir personaxes que sexan incómodos, que caian mal, que sexan egoístas, que sexan complexos. Só faltaría que eu, por ser lesbiana, non puidese ser insoportable. Tamén teño dereito a selo, como tantos señores heteros.

Comentabas que foi unha produción moi punki. Un dos aspectos que máis me interesa é o proceso de atopar as escenas e os diálogos concretos a través da improvisación.

Tiñamos un guión escrito cuns diálogos, pero como traballabamos con actrices non profesionais, eu incluída, tiña moi claro que era crucial que cada unha fixese seu o personaxe. Isto tamén o aprendín vendo rodaxes de Marc Ferrer, coguionista da película, que xa non é punki, senón directamente kamikaze. O proceso consistía en, a partir do contido, falar e gravar moito. Era a maneira de atopar a verdade e a naturalidade. Na vida, os nosos diálogos son case sempre moi banais, pero hai un contido interesante. Quería atopar a verdade, tanto nos espazos como nos personaxes e as conversas. E iso só era posible a través da improvisación. Pero si que parte dun guión establecido e duns diálogos escritos.

Zaida Carmona

© Cristina Capote

Como foi traballar con amigas e xente do teu círculo próximo?

Eu creo que facilitou o proceso. É certo que eu era amiga de moitas delas, pero non todas se coñecían. O que pasou na rodaxe foi algo bastante máxico, porque se xerou unha comuñón na que o feito de traballar así permitiu gozalo como un xogo, aínda que curramos moitísimo. Tamén considero que o contexto no que rodamos, despois do confinamento, influíu moito. A rodaxe era un espazo no que saír dese letargo.

Que hai da xente que non era tan próxima, como Christina Rosenvinge? Como a convenciches para participar na película?

Hai uns anos fixen uns vídeos para un disco seu. Eu sempre fun moi fan de Rosenvinge, e tiña a fantasía de que participase dalgunha forma na miña primeira película. Decidín escribirlle e quixo apoiarnos. A verdade é que se portou moi ben. Foi gracioso porque, o día que rodamos con ela, cando xa remataramos o resto, finximos ser unha rodaxe moito máis profesional para que non se asustase [risas].

Ademais dos explícitos, como a propia Rosenvinge ou Rohmer, que outros referentes e autores tiñas en mente para a película?

A verdade é que moitos. Están os obvios, como Rohmer ou o primeiro Almodóvar —hai unha escena que é un calco total de Mujeres al borde de un ataque de nervios—. Tamén está o personaxe neurótico ao Woody Allen, e moitas directoras actuais que me flipan, como Miranda July, que igual non está presente na narrativa, pero si nese ton moi pop da película, sobre todo nos aspectos máis estéticos. Desiree Akhavan tamén me encanta, porque xoga sempre con esa autoficción, ten un punto acedo e crea personaxes un pouco detestables ás veces.

Máis aló da propia autoficción, algo que me atraeu moito da película foi o ton paródico e autocrítico. Era algo que formaba parte desde o principio?

Totalmente. En primeiro lugar, é algo moi persoal. Eu enfróntome moito aos meus dramas desde a autoparodia, é a miña forma de salvación. Non sei se é sa a nivel terapéutico, pero é a miña maneira de xestionalo. Ademais, neste momento no que vivimos, tan absolutamente egocéntrico, no que eu me inclúo —fixen unha película na que saio en case todas as escenas—, paréceme unha postura moi atractiva e interesante. Quero falar da miña vida, pero creo que é importante que non nos tomemos demasiado en serio e que riamos de nós mesmas, das nosas contornas, cun pouco de acidez e de ironía. Ninguén é tan interesante como se fai ver. Quería rir un pouco de min, como esa persoa cinéfila, e desa Barcelona tan snob. Tamén porque é o humor que máis me interesa como espectadora e no que mellor me movo como guionista.

Volvendo ao tema da representación. Criticaches nalgunha ocasión que, cando se estrean varias películas con temática LGBT, xérase a falsa sensación de que o mercado está “saturado”. 

Agora estanse visibilizando máis contidos queer e parece que haxa unha sobrerrepresentación, cando realmente a representación é ínfima. Existe unha certa cota, e isto é algo no que deben traballar os festivais, as plataformas e sobre todo os organismos que conceden axudas para producir películas. Parece que se hai unha película ao ano de temática trans, xa non pode haber dúas, cando seguramente non teñen absolutamente nada que ver. Está ben que haxa máis películas sobre estas realidades, que haxa outro tipo de historias nas que non se nos presente como personaxes tráxicos ou clichés. Non se trata só da cantidade, senón que debemos cuestionarnos como son eses personaxes, desde onde están feitos. É evidente que a situación mellorou. Cando eu era adolescente, apenas existía representación, pero aínda hai moitísimo camiño por andar.

Zaida Carmona

Comments are closed.