Cannes 2023 (I): eterno Godard

Cada vez que sae un filme de Jean-Luc Godard, isto convértese nun acontecemento na comunidade cinéfila. Se esta é unha fita póstuma e se presenta en Cannes, o asunto adquire dimensións colosais. Así foi o noso bautismo onte nesta cita festivaleira. A sala Debussy, espazo dedicado ás propostas máis autorais e a preferida do certame para JLG en vida, repleta para ver unha curtametraxe. Entre os presentes, como recordou o delegado xeral Thierry Frémaux no seu discurso, cineastas como Albert Serra, Jim Jarmusch ou Constantin Costa-Gavras, nunha lista demasiado longa para seguir a nomealos aquí. Ninguén quería perder este momento histórico, que tivo moito de rito celebratorio dunha das figuras máis libres que ten dado a historia do cinema mundial.

Para chegar á súa obra, antes había que pasar pola peaxe da enésima haxiografía, ideada por France Télévisions e encargada a Florence Platarets. Filme con todo aplicado, o peor que se pode dicir de Godard par Godard (2023) é que, ao ser tan curto para encaixar nas emisións da pequena pantalla, non acaba por desenvolver todos os aspectos que compuñan a obra magna deste señor. A fita deixa incomprensiblemente de lado filmes e etapas enteiras da súa filmografía. Esquece tamén o seu compromiso político — cunha única e breve mención ao Maio do 68 e á súa participación activa na cancelación deste festival ese ano — ou a importante publicación de ensaios críticos, cun efémero capítulo dedicado ao seu paso por Cahiers du Cinéma, sen explicar como esa actividade acaba por repercutir no xeito de facer filmes. En resumo, é un retrato moi incompleto que ten a virtude da claridade narrativa e o didactismo.

Para quen non coñeza a obra do autor de À bout de souffle (1960), Godard par Godard pode servir como unha introdución ao seu cinema que convida a ver máis. A estratexia usada por Platarets, que non enfronta unha tarefa sinxela, é a de dar voz directamente ao autor, montando de xeito cronolóxico entrevistas de arquivo e mesturándoas con declaracións de diversos colaboradores nos seus filmes, ademais de secuencias destas películas. Unha aproximación conservadora, pero moi ben executada, que acaba por resultar nun filme áxil que se sostén xa só polo magnetismo do discurso do propio Godard. O malo é que sabe a pouco. Un tería desexado que cada un dos capítulos deste filme durase a hora que dura a película. Tería funcionado mellor como serie, estendendo cada un destes treitos a un episodio co que cubrir máis polo miúdo as múltiples e complexas vicisitudes dun artista que non colle nesta película, desbórdaa de lonxe co seu torrencial tsunami creativo.

E para mostra, o botón que nos deron despois. Film annonce du film qui n’existera jamais: “Drôles de guerre” (2023), financiado por Saint Laurent, que tamén paga nesta edición de Cannes o capricho western de Pedro Almodóvar, é un esbozo do que podería ter sido un filme máis ambicioso e, ao tempo, resulta xa de por si unha peza perfecta chea de estimulantes fugas de carácter estético, político e histórico. Este “filme anuncio dun filme que nunca existirá” é a adaptación de varias novelas do escritor trotskista Charles Plisnier. Nun momento dado, un Godard con voz xa moi débil explica nun off o moito que lle impresionou a forma na que evocaba rostros na súa narrativa, máis coma un pintor que coma un novelista. Para un cineasta que concibía a sétima arte como cadros en movemento, estas evocacións deberon sen dúbida impactalo. Parte da historia xira en torno a militares nos anos vinte e Godard non pode evitar levarse este argumento ao presente cunha mención velada á guerra de Ucraína. Nunha escena, a voz dunha muller, un diálogo que semella tomado dun filme preexistente, di: “non quero falar ruso neste momento, non me fío desta lingua”.

É só un exemplo para comprender que o que lle interesa a Godard é apuntar ideas en diversas direccións, non compor un relato de ningunha sorte. Isto é como acceder ao seu caderno de anotacións feito película. Composta principalmente de frases, fotografías e collages, a meirande parte dispostos sobre o reverso de papel fotográfico Kodak (é unha ironía, Godard volve rodar “en película”), Drôles de guerre é unha pescuda, máis que nada, un convite á investigación, un misterio a medio resolver. Godard buscaba, e ao documentar este proceso, agasalla aos espectadores cun filme moi especial, no que se ve axudado por Nicole Brenez, Fabrice Aragno e Jean-Paul Bataggia, os seus guionistas dos últimos tempos e que asinan o traballo a oito mans xunto a el, por moito que o festival e Saint Laurent poñan o nome de GODARD no cartel. Xuntos, nunha dinámica de colaboración establecida durante tempo, compoñen este extraterrestre que se di, de forma moi elocuente: “é difícil atopar un gato negro nunha habitación escura, sobre todo se non está aí”. Godard, que se nos foi hai uns meses con 91 anos de idade, non deixou de buscar ata o último momento. Que atopou? Quen o sabe. Que nos deu? CINEMA, como el ben dicía, non películas, CINEMA. Con maiúsculas.