CARLA ANDRADE: “SEMPRE DEIXO UNHA MARXE PARA O ERRO E A SORPRESA”

Cunha dilatada carreira como fotógrafa, a pesares da súa xuventude, Carla Andrade vai facéndose un oco na listaxe de novos cineastas galegos. Incansable viaxeira, a viguesa prepara o que será o seu primeiro traballo cinematográfico en solitario que a levou de Nepal a Chile e do que puido verse un pequeno adianto o mes pasado no (S8) Mostra de Cinema Periférico de A Coruña. Inquietudes filosóficas, poéticas e estéticas fúndense na obra dunha artista que se atreve con todo tipo de formatos.

Unha das cuestións que xorden nunha primeira aproximación ao teu traballo, tanto fotográfico como fílmico, é a importancia da paisaxe como eixo vertebrador. Por que ese interese continuado polos valores paisaxísticos?

Si, é verdade que todos os temas que trato están focalizados na paisaxe. Todo empezou porque me interesaba esa idea de desvelar a parte invisible da realidade e identifico a paisaxe con iso, como a volta ao noso Eu máis natural, máis primitivo, que ten que ver coa nosa parte inconsciente ou racional. Tamén me gusta a idea de paisaxe coma un misterio.

De onde vén a importancia que lle outorgaches nos teus últimos traballos ao baleiro como elemento significativo? Poderíase considerar como unha evolución na temática paisaxística?

En certo modo si, mais sempre me centro na paisaxe. Os dous piares conceptuais son o baleiro e o tempo, porque nos suxiren os límites da realidade. É dicir, o tempo non é perceptible se non é polo movemento, mentres que o baleiro non podería existir sen a propia paisaxe. Interésame activar o oco que queda en medio, como se a paisaxe fose unha escultura, un ‘contedor’ onde todo pode xurdir e nacer, e para ilo precisas baleiralo.

É esa idea de representación do baleiro a que predomina na obra que presentaches no (S8), como a instalación Choven manchas de tempo, rodada na cidade de Katmandú?

Neste caso, o que me interesaba era estudar o baleiro dende o punto de vista do método, como preparación previa do espírito. Interesábame especialmente Nepal polas filosofías budistas, en concreto, os conceptos do budismo zen onde se fala moito do baleiro interior, coma un paso cara a plenitude da vida. En Choven manchas de tempo quixen recoller a vida dos habitantes de Katmandú que crean o seu propio espazo vital dentro das súas casas nos que a realidade vai nacendo constantemente, as actividades cotiás acadan categoría de ritual e estes lugares onde as realizan convértense case que en templos sagrados.

Pódese dicir que Katmandú foi o primeiro paso cara a rodaxe da túa película Kuch Nahi (que significa ‘nada’ ou ‘cero’ en hindi) e o descubrimento dos conceptos do budismo zen. Ao chegar alí descubriches algunha inspiración ‘in situ’?

Un pouco das dúas cousas. Como xa dixen, a viaxe foi motivado por investigar un pouco máis nesa idea do baleiro espiritual, e porque tamén me interesaba Nepal polas montañas, xa que é un símbolo que se repite en todos os meus proxectos. Logo ao chegar alí, xurdiron moitas cousas novas coas que traballar. De feito eu viña de Islandia, de traballar co baleiro dunha forma máis ‘literal’, é dicir, de reflexionar sobre a representación da vacuidade no espazo. Pero en Nepal atopeime xusto co contrario: a saturación, o caos, o ruído… Entón, a partires disto comezou a busca do baleiro como método, non como elemento paisaxístico.

Que descubriches en Katmandú que non atoparías noutra grande cidade máis próxima?

A forma de vivir alí, tal e como eles conciben a vida e a realidade, é totalmente distinta ao estilo occidental. Eles viven no presente, no día a día, nunca pensan en facer algo para obter resultados no futuro. Tamén hai que ter en conta que Nepal é un país moi pobre, e iso inflúe moito á hora de vivir o momento. Por outro lado, a proximidade ás grandes montañas era un elemento moi importante.

Fotograma de ‘Kuch Nahi’.

Fixeches fotografía, videoinstalacións e agora con Kuch Nahi atrevícheste co Super 8. Como viviches esa evolución? Foi un cambio radical ou realmente xa había un traballo de transición previo?

Para min foi unha transición bastante natural, porque eu adoito traballar co analóxico na fotografía. Aínda que tamén fixen algunhas cousas con vídeo, síntome moito máis cómoda con película, porque o acto de fotografar, o instante, adquire unha certa solemnidade. Ao traballar en dixital vólvome un pouco tola, facendo fotos a todo e probando unha e outra vez… Por iso eu creo que me resulta doado traballar en Super 8, porque impón uns límites (esta é a película, isto é o que hai), pero ao mesmo tempo permite traballar de maneira, digamos, máis creativa.

Logo de telos probado, con cal dos formatos quedarías? Onde atopas máis posibilidades de expresión?

É difícil dicilo… Cada un dáme diferentes posibilidades… Eu son principalmente fotógrafa, mais é verdade que o vídeo me permite xogar co factor tempo e abre un montón de posibilidades. Tamén hei dicir, que antes de facer fotografía comecei co cinema, máis comercial, posto que fixen a carreira de audiovisuais en Madrid. Así que era inevitable que empezara eu mesma a editar as miñas propias obras en vídeo.

Ao ter tocado case todos os paus, é de supor que terás unha variada listaxe de influencias. Se nos quedamos a nivel cinematográfico, a quen destacarías como inspiradores do teu traballo?

A min cambioume un pouco, supoño que como a moitos cineastas galegos, o contacto con cinema estruturalista norteamericano. Eu era fotógrafa, mais de súpeto descubrín a Peter Hutton, Sharon Lockhart, James Benning, Nathaniel Dorsky… Con iso abríuseme un mundo de posibilidades, porque empecei a pensar que eu tamén podería facer un traballo semellante co que me sentía cómoda e me sentía identificada. A partires de aí decidinme a probar co cinema.

De entre todos estes directores, hai algunha obra que te marcara especialmente?

Non sabería elixir unha concreta, hai moitas… Aínda que unha que me encanta e que supuxo todo un descubrimento, é unha de Hutton sobre un fiordo en Islandia que ten un nome bastante complicado [refírese a Skagafjordur, rodada entre 2002 e 2004]. Tamén me impactou moito a dos incendios [Boston Fire, 1979]. E hai algúns elementos na obra de Benning que me resultaron de grande inspiración, como a súa ollada sobre os lagos, os ceos… esa idea da contemplación da paisaxe coa que eu intentaba traballar en fotografía. Realmente, grazas a este tipo de cinema, acabei por ver clara esa idea de como a imaxe vai adquirindo diferentes significados, convértese en polisémica a través da duración ou o enfoque.

Xa en primeira persoa, tiveches unha frutífera colaboración con Lois Patiño en obras que acadaron un grande recoñecemento, como Montaña en sombra (2012) ou Costa da Morte (2013). De que forma che marcou esta colaboración? Axudouche na túa carreira?

Podería dicirse que me axudou, en certa forma, para introducirme un pouco máis no cinema galego. Aínda que tamén é verdade que eu xa tiña un traballo previo co tema da paisaxe, co cal non foi algo novo para min. Lois e eu traballamos moito xuntos, e de feito seguimos facéndoo, porque compartimos unha ollada similar e temos unha forma de entender a realidade moi parecida. Eu diría que houbo unha influencia en ambas as dúas direccións mais de xeito case indirecto, sobre todo, ao traballar todo o tempo xuntos, un facendo vídeos e o outro fotos.

Respecto ao éxito de Costa da Morte… Pola miña parte non destacaría tanto o recoñecemento, porque iso é algo que atinxe máis a Lois, e porque eu seguín cos meus proxectos propios. Si é verdade que se me abriron algunhas portas e que aprendín certas cousas con esta experiencia.

No apartado de Sinais do pasado festival (S8) fíxose unha recompilación das obras dalgunhas das novas cineastas galegas. Cres que se está dando agora máis visibilidade ás creadoras no cinema de vangarda?

Creo que si. Eu móvome máis no mundo da arte contemporáneo, pero si que é certo que no cinema é onde máis se ve esa diferencia de representación entre homes e mulleres. Paréceme moi boa idea o que fixo a organización do (S8) este ano, para darnos unha certa visibilidade a todas estas rapazas (inclúome) que estamos empezando e ás que nos custa máis conseguir que nos tomen en serio. Diría que só un pouco máis… pero custa.

Volvendo ao teu último proxecto, o ‘work in progress’ Kuch Nahi. Como xurdiu a idea de conectar puntos tan distantes no planeta como Nepal e o deserto de Atacama?

Partía da idea de que un é a antípoda do outro e de que compartimos un mesmo tempo, mais non un mesmo espazo. Neste punto, recordo unha cita de Unamuno na que di “o que non é eterno, non é real”, co que quero dicir que o espazo convértese nunha realidade simbólica mentres que o tempo é o real. Con esta idea funme á antípoda de Nepal a seguir traballando sobre o baleiro, e dá a casualidade que a antípoda de Nepal é o lugar máis baleiro do planeta, o máis árido: Atacama. Aquí, nesta parte do proxecto, quería traballar co concepto do baleiro físico, da nada real. Kuch Nahi é, ou pretende ser algún día, unha película cun carácter narrativo, algo que ata agora non tivera en ningún dos meus traballos, posto que eu me guío máis polo carácter estético ou os conceptos de maneira moi ampla, sen querer contar nada. Neste caso, intento narrar a historia de Kuch Nahi, que representa o cero hindú. Trátase de xogar co concepto tradicional da nada nas culturas orientais nas que se nos di que ‘a nada pode ser algo’, non como en Occidente onde predomina o horror vacui da tradición aristotélica e onde a nada non ten representación e se ve na relixión como unha negación de Deus. Partindo desta base, o que conto é como a nada hindú viaxa á súa antípoda, ao deserto de Atacama, e alí atópase cunha cultura que é unha grande porta para estudar as nosas orixes pero que, dalgunha maneira, foi ocultada. Esta especie de conciencia, Kuch Nahi, que é o personaxe principal, trata de buscar as resonancias desa cultura e das sabedorías ancestrais. Poderíase dicir tamén que Kuch Nahi é un pouco un alter ego do ser humano que se atopa perdido entre o cero e o infinito, e o deserto de Atacama funcionaría como unha porta de estudo do pasado (polos seus numerosos enclaves arqueolóxicos) e do cosmos (xa que alí se atopan os observatorios astronómicos máis importantes). Neste punto, habería que dicir que o traballo ten moito de científico, porque en Chile puiden estar en contacto con investigadores de todo tipo, sobre todo, astrónomos.

“En Oriente, a nada pode ser algo, non como en Occidente onde predomina o horror vacui da tradición aristotélica”.

A nivel técnico, que destacarías da rodaxe de Kuch Nahi?

Como todo o meu traballo, todo ten un carácter moi amateur, no que sempre deixo unha marxe para o erro e para o factor sorpresa. De feito, en fotografía traballo de forma moi semellante. Tecnicamente é moi sinxelo, agás nalgúns casos que xogo con buscar a abstracción a través do obxectivo ou, mesmo, aproveitei o elevado calor que fai en Atacama para xerar texturas un pouco oníricas e deformacións na paisaxe.

Logo deste intenso periplo Nepal-Chile, cales son os teus proxectos a curto prazo?

Primeira e esencialmente, traballar todo ese material que fun recompilando e darlle unha certa estrutura. Hai que ter en conta que o que presentei no (S8) é unha mínima parte de todo o que gravei e apenas hai montaxe. Teño moitas ideas en mente pero teño que pararme, por fin, e tomarme o meu tempo. Así que quedarei en Galicia a preparalo todo porque, se poido, intentarei darlle unha volta e intentar mesturar distintos formatos, como dixital con Super 8 e mesmo fotografías.

Pode que no próximo (S8) poidamos ver a película terminada… ou antes non?

Si, eu espero que si. Non podería dicir unha data exacta, porque son moi do estilo ‘ir vendo’ (ri).

Como aperitivo, ademais da proxección do ‘work in progress’ no festival, presentaches unha exposición no MAC (Museo Museo de Arte Contemporáneo de Gas Natural Fenosa) sobre a túa viaxe.

Si. De feito, eu puiden rodar Kuch Nahi grazas a unha beca da fundación. A idea desta exposición era romper a película que tiña rodada e dispersala por toda a sala en diferentes formatos. Hai fotografía, videoinstalacións, obxectos… todo o que fun recompilando na viaxe a Chile. Todo xira en torno á idea da rodaxe da película e a xerar a atmosfera que me inspirou para facer Kuch Nahi.

Mencionas o tema das becas, como ves o panorama da creación artística sen este recurso ou cun recorte neste tipo de axudas?

Agora mesmo, tal e como está o sistema, é case imposible. Aínda que eu falo dende o meu punto de vista, porque cada persoa ten as súas estratexias. A min, dende logo, o que máis me funcionou para poder facer os meus proxectos foron as becas de creación artística. Tamén é verdade que sen elas tamén intentaría seguir traballando e sacando as miñas ideas adiante, pero doutra maneira, claro.