CINEUROPA 2016: CONTRA OS ESPECTADORES CARTESIANOS
Un ano máis, e van 3 décadas, Cineuropa encheu a Rúa Nova de Santiago de Compostela de colas infinitas agardando o pase da nova de Xavier Dolan e conversas sobre os referentes bíblicos de O Ornitologo (João Pedro Rodrigues, 2016). Máis de 300 títulos nun certame imposible de abarcar na súa totalidade ao que, este ano, uniuse a sala de cinema NUMAX, que xa é a referencia do cinema en Santiago. Entre os títulos, coñecidos referentes (Eugene Green, Whit Stilman, François Ozon…) xuntábanse con promesas xa consagradas (Oliver Laxe, Xavier Dolan, Albert Serra…) para dar un programa o máis heteroxéneo posible.
De novo, Mimosas (Oliver Laxe, 2016) obrigou a colgar o cartel de “entradas esgotadas”. E é que non só o director estaba para presentar o filme, senón tamén Shakib Ben Omar, que encarna ao protagonista desta viaxe espiritual polas montañas do Atlas marroquí. Durante o coloquio posterior, Laxe remarcou, ademais da dureza da rodaxe, que esta obra supuxo unha viaxe espiritual persoal cara un camiño que fica aínda aberto. Ao ser preguntado polas secuencias nas que as luces dos taxis cortan a beleza nocturna do deserto, Laxe afirmou que “somos espectadores cartesianos: querémolo entender todo. Pero, ás veces, hai cousas que se sinten e non se entenden”.
Esta afirmación perseguiume en cada unha das películas posteriores. En lugar de descifrar a linguaxe de cada director ou que me pretendía transmitir, optei por buscar que querían facer sentir. A peor resposta atopeina en Malgré la nuit (Philippe Grandrieux, 2015), un exercicio de resistencia entre as ganas de marchar da sala e a loita das pálpebras por non pechar o telón. Mais, deixemos a pouca fortuna desta e sigamos procurando eses sentimentos coma Fernando (Paul Hamy), o protagonista de O ornitólogo fai na súa odisea polo norte de Portugal. Esta película, entre o delirio buñuelesco de Simón del desierto (Luis Buñuel, 1965) e unha epopeia bíblica, narra a viaxe persoal (e espiritual) dun ornitólogo perdido nas montañas despois dun accidente. A viaxe trascende a súa supervivencia e transfórmase nunha búsqueda do eu onde a relixión cobra moita importancia. Un grupo de caretos que sacrifica animais mentres danza arredor do lume, un gandeiro de cabras xordomudo que se chama Xesús, dúas chinesas cunha habilidade innata para o bondage… O universo que crea João Pedro Rodrigues é fermoso, achegando o seu filme a unha pureza estética que moitos desexarían.
Tamén a estética ten unha importancia crucial en The Neon Demon (2016), onde Nicolas Winding Refn volve a amosar que na composición das súas secuencias a luz e o cor son os elementos máis importantes. Cunha Jesse (Elle Fanning) que parece que se pode romper en calquera momento como unha boneca de porcelana, a película é unha visión crú e sádica do mundo da moda onde a superficie é o que conta. A pesar de que para a fama quedará a secuencia final, que non destriparei aquí, eu quédome co éxtase estético que supón a transformación de Jesse cando esta é devorada pola súa propia beleza. Un exercicio fermoso de sutileza que aproveita os excesos da música electrónica e do neón. Louvada por uns, e aborrecida por outros, a cinta non deixa de ser unha constatación máis de que Nicolas Winding Refn non deixa indiferente. Agora só queda desexar que, os que o critican por non ter feito “nada” despois de Drive (2011), vexan que antes fixo méritos de sobras con Bleeder (1999), Pusher II (2003) e Bronson (2008) como para vivir de rendas un tempo.
Como comprenderán, adicarse a isto de ver películas e escribir deles ten moitas cousas boas, entre elas, poder usar esta palestra para escribir liñas e liñas do cinema que me gusta; pero tamén ten contrapuntos: un non pode ver todo. Por iso, recoñezo que son un gran descoñecedor da obra de Xavier Dolan: si, é imperdoable… pero, ninguén é perfecto. Juste la fin du monde (2016) foi a miña iniciación na filmografía deste enfant terrible adoptado por Cannes… e quizais non foi o mellor filme para comezar. O guión, adaptado dunha obra teatral, forzaba excesivamente os espazos facendo que acción estivese moi comprimida nunha ou outra estancia. Mais, con todo, as secuencias nas que a personaxe de Louis (Gaspard Ulliel) se abstrae nos seus recordos son dunha beleza tal que os defectos esquécenseme pronto. Para máis, a secuencia na que Dolan saca do noso baúl de lembranzas a infame canción Dragostea Din Tei de O-Zone roza o sublime. Quédame agora facer os deberes e poñerme as pilas coa filmografía deste director canadiano.
Dentro dos filmes con presenza galega programados, María y los demás (Nely Reguera, 2016) comparte coa obra de Dolan o escenario: unha comida familiar. Na de Reguera a xuntanza familiar para celebrar o cumpreanos do pai de María (Bárbara Lennie) provocará o cambio radical na vida da mesma. Sorprende a película en dúas cousas: no diferente que grava a cidade de Coruña, onde apenas aparecen lugares emblemáticos que permitan localizarte no mapa da cidade; e o acerto ao retratar unha crise persoal sentimental sen caer no drama fácil. Que ía ser un éxito estaba case garantido desde o momento en que se sabía que Bárbara Lennie ía ser a protagonista, e é que esta actriz é capaz de erguer ela soa calquera filme; pero o que quizais non agardaba era que o filme se fose fiel a si mesmo. Refírome con isto a que non traizoase a narración que constrúe durante toda a metraxe nun falso final feliz, ou que optase por endulzar a situación incluso nos momentos de crise máis grave. Persoalmente, unha das mellores comedias que se teñen feito no cinema español recente.
Bárbara Lennie aparecía por partida dobre no Cineuropa deste ano, e é que en Las furias (Miguel del Arco, 2016) a actriz tiña un rol secundario pero crucial para o desenvolvemento da historia. De novo, unha familia no epicentro dunha crise: a nai quere vender a casa familiar. Ademais, unha voda, un romance segredo, a quebra dun matrimonio e máis. E precisamente nese ‘máis’ é onde a película erra, xa que o exceso tráxico acaba xogando na súa contra. Se ben na meirande parte dos xiros da trama o espectador non se queixa, contra o final da mesma, os xiros son tantos que un acaba desorientado sen saber que está a ver e por que se cae nos mesmos clixés de sempre. Todo isto acompañado por unha protagonista, María (Macarena Sanz), nada crible e moi esaxerada. Mais, pola outra banda, o traballo de Carmen Machi ou Mercedes Sampietro é sublime. Nota aparte para José Sacristán que, na súa interpretación dun avó con alzheimer, é capaz de facer que se che encolla o corazón con tan só un aceno no seu rostro.
Coa súa clásica postura autoimpostada de rebelde, Albert Serra presentou a súa cinta La mort de Louis XIV (2016) como “a mellor película que veredes neste festival”. O peor de todo é que non errou, co permiso de Mimosas. A súa sobria e banal aposta de retratar a morte do rei francés espertou sentimentos encontrados. Se ben algúns, poucos, marcharon da sala durante o pase (o que explicaría por que unha puntuación tan baixa nas notas do público), foron moitos os que quedamos ata o final agardando o que o título xa anunciaba. Sen saír da habitación do monarca, Serra presenta ao rei como unha contradición: o representante do poder absoluto exento de poder, postrado na súa cama, agardando á morte. Si, o filme repítese e embarúllase en diálogos estraños que non levan a ningures e a acción destaca pola súa ausencia, mais, que outra forma máis fiel existe de filmar a morte? Ademais, o deseño sonoro expándese pola cinta facendo que a unidade temporal se dilúa e nunca teñamos referencias de cantos días levamos pechados naquela habitación co monarca.
Unha das sorpresas do festival foi Il Solengo (Matteo Zopis e Alessio Rigo de Righi, 2015), documental que se centraba na vida de Mario de Marcella, un ermitaño que vivía nun bosque italiano. A través das testemuñas daqueles que o coñecían, os directores van debuxando a Mario de Marcella, un home traumatizado especialmente por unha nai violenta e mística. En pouco máis dunha hora, pasamos a formar parte desa paisaxe de lendas e contos que narran os veciños da zona e cremos coñecer ao ‘Solengo’ mais el non aparece nunca na pantalla. Contra o final, a silueta dun home nunha padiola no que parece ser un hospital. É el, a persoa da que tanto oímos falar e nunca vimos? Os créditos comezan a saír e a pregunta queda pendurada sen resposta. Cada quen que saque as súas conclusións.
Para rematar esta revisión desta edición de Cineuropa, nada máis apropiado que Voyage à travers le cinéma français (Bertrand Tavernier, 2016). O documental de case 200 minutos desgrana as mellores obras do cinema francés clásico baixo o criterio de Tavernier. O que podería parecer unha mostra de egolatría resulta ser unha clase maxistral do director francés onde a paixón coa que fala dos clásicos acabase por contaxiar ao espectador. Usando imaxes dos filmes, testemuñas de entrevistas e demais, a película convírtese nunha sorte de arquivo onde coñecer aspectos ocultos do cine de Renoir o Grangier. Ao rematar non queda nada máis que a envexa, a envexa de poder facer un filme deste tipo onde se nota o pracer de Tavernier ao conversar co espectador das secuencias que marcaron a súa vida.