CON EL VIENTO, de Meritxell Colell
No ano 2017 a nosa cinematografía pivotou sobre o cinema catalán grazas aos debuts de dúas mulleres: Carla Simón co súa multipremiada Estiu 1993 e Elena Martín con Julia ist. Este ano algunhas das propostas máis estimulantes tamén son óperas primas realizadas por mulleres, por exemplo Viaje al cuarto de una madre da sevillana Celia Rico que tivo a súa estrea hai unhas semanas ou agora Con el viento da tamén debutante Meritxell Colell. Lonxe de ser un cúmulo de casualidades, todas estas películas veñen confirmar que existe unha nova xeración de directoras que comparten unha sensibilidade e unha forma de facer cinema. Hai cuestións temáticas como as relacións familiares, a identidade ou a procura dun lugar no mundo que son comúns en todas estas películas; pero tamén cuestións cinematográficas á hora de abordar a posta en escena ou a forma de rodar.
Con el viento é a historia de Mónica, unha bailarina asentada desde hai anos en Buenos Aires que debe volver ao seu pobo de Burgos polo mal estado de saúde do seu pai. Cando finalmente chega este faleceu e a súa nai reclámaa para que lle acompañe na nova etapa que se abre cando deciden vender a casa familiar. Nese contexto coinciden as catro mulleres da familia: Mónica (Mónica García) que debe enfrontarse ao seu pasado e que se refuxia na danza como forma de expresión; a nai, interpretada con áspera calidez pola debutante Concha Canle de 88 anos; Elena (Ana Fernández) que coidou dos seus pais mentres a súa irmá Mónica se atopaba lonxe; e a filla desta, Berta (Elena Martín), que será o fío que axuda a tecer a relación entre todas.
En distintas entrevistas Colell citou un amplo abanico de referencias que van dende Jonas Mekas ou Rosellini a Hou Hsiao-Hsien ou Kawase; o que xa dá unha pista do camiño que pretende emprender co seu cinema. Podémonos quedar, por exemplo, co cinema de Naomi Kawase co que comparte, entre outras cousas, a maneira de expresar emocións mediante o xesto contido, priorizando a linguaxe non verbal á palabra. A relación que mantén a protagonista coa súa nai reconstrúese ao longo da película, pero non con profundas conversacións, senón con pequenos xestos, miradas, agarimos ou arredor de obxectos: o xersei que lle tece a nai, as partidas de cartas… O dispositivo fílmico que constrúe a directora catalá explota esta cuestión facendo da cámara unha personaxe máis que manexa as distancias e os puntos de vistas segundo requira cada emoción. Está especialmente inspirada á hora de filmar a danza da protagonista, acompañando con planos e decisións técnicas que non fan senón afianzar o poder expresivo do baile.
E se continuamos con referentes para analizar Con el viento, resulta oportuno rescatar aquela cita de Jean Cocteau que aseguraba que “o cinema é filmar á morte facendo o seu traballo”. Dá a sensación que Meritxell Colell fixo boa a definición de Cocteau no seu retrato do rural, dos pobos que desaparecen á vez que se marchan, en vida ou en morte, os seus últimos habitantes. A “España vacía” que bautizou acertadamente Sergio del Olmo, ten nesta película unha fotografía certeira e próxima. A historia da casa familiar está inspirada nunha experiencia persoal da directora pero non é difícil que calquera de nós tamén se sinta identificado. A casa do pobo é, cando se van os nosos maiores, un cemiterio de recordos e obxectos doutra época; son “máquinas de vivir” que se quedaron obsoletas.
Para rematar non nos gustaría pasar por alto o son. O terceiro dos elementos, que xunto ao xesto (a danza) e ao espazo (o rural), conforman ao noso entender as bases da película. O impoñente deseño de son, vólvese protagónico á hora de “amosar” o vento. É especialmente notable como convirte a forza do vento, e o seu particular son, nunha personaxe máis, un que domina o espazo e ten carácter opresor ou liberador segundo o momento da película. É conmovedor ver bailar a Mónica ao final da película acompañada polo vento, un deses momentos onde as emocións conseguen traspasar a pantalla e é consciente de que esa imaxe vaiche acompañar moito tempo.