CURTAS 2016: POLÍTICAS DE REPRESENTACIÓN

'From the Diary of a Wedding Photographer', premio principal en Curtas 2016.

‘From the Diary of a Wedding Photographer’, premio principal en Curtas 2016.

Como cada ano, o Curtas Vila do Conde estreou en Portugal unha variada selección de filmes de baixa duración, que recollen todas as tendencias do cinema contemporáneo máis audaz. Ante tal reto, construír unha competencia internacional diversa e coherente non é unha tarefa sinxela, pero unha vez máis, lográrono. E fixérono ao redor dunha pregunta que parecía ficar suspendida en todas as sesións, con filmes que dirixían ao público unha cuestión: como representar? Pode parecer ridículo ou naif que o cinema pregunte isto a estas alturas, pero é precisamente pola longa tradición que ten xa detrás, que pode cuestionar a idoneidade dos códigos cinematográficos establecidos. Toda unha serie de películas en Vila do Conde procuraron formas alternativas á representación tradicional, facendo partícipes aos espectadores do xogo formal que levaban a cabo.

É por iso que From the Diary of a Wedding Photographer (Nadav Lapid, 2016) supón un premio moi representativo desta lectura que nós quixemos facer dun festival tan multifacético. A nova obra do israelita segue a un profesional dos vídeos de voda, área na que ten traballado, nunha xornada de traballo calquera. Ao mostrar a diversas parellas pousando ante a súa cámara, funcionando a montaxe do filme por acumulación de traballos – aínda que todos poderían ter lugar na mesma xornada – Lapid estase a preguntar sobre a singularidade dun evento supostamente único, e como este vén sendo representado no cinema caseiro. Que son se non os vídeos de voda? E, en efecto, constata como estas celebracións son unha posta en escena, dirixida por un realizador alter ego del que afronta con cinismo e piloto automático as representacións máis rancias e kitsch do amor romántico. Admitámolos, somos uns horteras e, por moito que intentemos fuxir nos nosos propios casamentos da reprodución das imaxes máis rancias e tradicionais – os que o intentan, é lícito non facelo – cando estás dentro, acabas por caer preso das cadeas do rito, da tradición. Todo se executa para non amolar a ninguén, e todo o mundo se sente amolado, porque non hai nada máis artificial que un vídeo de vodas.

Tamén con cachondeo e esperpento afronta o canario David Pantaleón a súa última obra Fiesta de pijamas (2015). Unha azotea con persoas que bailan enmascaradas. Que representan as caretas? Son todos políticos da escena española, da Transición a esta parte. O realizador divide o filme en sinxelos planos alegóricos que simbolizan cada unha das lexislaturas polas que ten pasado España. Finalmente, vívese unha inmolación colectiva en edificios representativos do exercicio de poder do Estado. Idea sinxela e socarrona, universal, que executa o fartazgo xeralizado en Occidente contra a clase política con humor e a estrañeza habitual dun filme de Pantaleón.

Tamén polo humor tira Dustin Guy Defa en Dramatic Relantionships (2016), un conxunto de curtas conversas do director con actrices que está a dirixir, nos que serían os descartes, ou momentos que quedan fóra e antes da rodaxe tradicional, e que el filma nesta caso, deixando ao descuberto certas manías do cinema indie ao que representa e ríndose de si propio. O dispositivo actúa mediante as conversas e os xestos das intérpretes, que moitas veces se preparan para quedar máis sexis ante as cámaras, e dende logo nunha estilización case impúdica das mulleres que pousan ante a cámara. Outras películas exploran esta vía, se cadra cun discurso máis elaborado, porque Guy Defa privilexia ante todo a lixeireza, abrázaa digamos, para se adherir a unhas poses que critica, dentro do cinema que lle interesa realizar.

Zia Anger vai polo mesmo camiño en My Last Film (2015), na que compón un díptico en torno aos manierismos do cinema indie de Hollywood. O atrofiado modelo Sundance é o obxectivo dos dardos de Anger, que pon andar a dúas mulleres por unha rúa de Los Ángeles – un verdadeiro non lugar – nun sinxelo travelling, falando de cuestións intrascendentes como se parecesen Platón e Aristóteles a discutir sobre o mundo das ideas. O que hai é un grande baleiro de forma, cunha posta en escena anquilosada, na que se nota o dolley en cada movemento, e unhas actrices que o fan intencionadamente moi mal. O espectador síntese reconfortado cando unha delas é atropelada salvaxemente – dúas veces – por un tipo que ía despistado ao volante. A necesidade do impacto final. Cantas curtas así debemos sufrir, e non só americanas! A broma é tan sofisticada que, se non fose pola segunda parte, creriamos que se trata doutro petardazo máis saído da produtora gili-pendente de turno. Pero non, un travelling cunha deprimente voz en off que chega ata unha actriz acabada – xenial Rosanna Arquette – nunha gran mansión da cidade mergúllanos directamente no terreo da ciencia-ficción. Un robot-cámara filma unha autopelícula da actriz, cun look de vídeo promocional de Vimeo moi identificable, e pendura a peza na Internet xusto ao terminar de filmala, sen edición. O último plano, unha Arquette que, logo de falar do jodido que é traballar en Hollywood e tirar algún reproche ás mozas que lle veñen quitando o traballo, se voa a tapa dos miolos. Como se dunha Norma Desmond posmoderna se tratara, fai historia na súa última aparición ante as cámaras. E a que prezo!

Mediante estes dous travellings tan distintos – un tosco e mal executado, outro milimétrico e estilizada – e ligados a dous xéneros tan identificables como a comedia indie e a ciencia-ficción de toque autoral hollywoodiana – a segunda parte podería tratarse dunha peza curta de Andrew Niccol – My Last Film está poñendo sobre a mesa unha cuestión moi importante: como evolucionou a estética do cinema indie ianqui, nos seus diversos formatos, e como se consume. Cal é a relación do público con esta. Pensemos que o plano de Arquette, rizando o rizo, trátase dunha técnica de POV (Point of View, en esencia, plano en primeira persoa) que as industrias do videoxogo e o porno vén utilizando con milimétrica precisión e nitidez nos últimos anos. Non resulta esta imaxe tamén un pouco pornográfica, no sentido no que o son moitas noticias?

Pero a película da competición que mellor expresou isto, dun xeito explícito, foi Our Legacy (Jonathan Vinel, Caroline Poggi, 2015). Antigos coñecidos de Vila do Conde, que xa presentaran no festival a súa primeira obra xuntos, Tant qu’il nous restent des fousils à pompe (2014), o dúo galo parece estar interesándose polas dinámicas que moven a certos colectivos novos no rural francés, en contextos de illamento en urbanizacións que parecen fotocopias as unhas das outras. Nesta nova peza, móvense nun terreo máis abstracto que na anterior, ao entrar directamente no terreo da vídeo-arte, que executa o tramo central do filme, o máis pertinente en relación coa película de Anger. O argumento é moi sinxelo. Un rapaz novo está só nunha gran casa, e convida a unha rapaza a pasar con el o tempo; semella que de pausa estival. O desenlace do primeiro acto non é complicado de prever, pero fronte ás representacións máis comedidas deste tipo de cinema, o que vemos é un coito de clara natureza pornográfica, no medio dun filme de ficción de gran excelencia técnica. Esa escena é puro cinema, pero non é porno tamén? Quizais Vinel e Poggi deron co cruzamento perfecto.

O caso é que o rapaz entra na casa cando a moza marcha, e aí descubrimos que certos aspectos do coito previamente visto, xestos que realiza, están marcados pola exposición continua ao porno que tivo durante a súa vida, ao descubrir que o pai era aficionado e leva pendurando vídeos na rede dende os 90. E, en efecto, son vídeos coa técnica do POV, nas que o corpo masculino está practicamente eludido, agás pola natureza fálica do asunto, sen a que non pode haber masturbación (bueno, para gustos colores, tampouco nos imos poñer moralistas). O caso é que a película, como se dun filme de apropriación se tratara (e iso é, os vídeos son reais e están sacados da internet, todos dun mesmo afeccionado) acaba por realizar unha análise moi completa sobre a posta en escena neste tipo de porno.

Unha terceira parte estaría máis na liña dun cinema de autor francés máis manierista e intelectualizado, con Yann González como o exemplo actual máis claro nesta vía. Chama a atención como a rapaza é percibida como unha sorte de Xoana de Arco moderna que axuda á redención amorosa do rapaz, pasando de obxecto a suxeito activo no desenvolvemento do filme. Por algunha razón, unha película tan xoguetona como Dreamland (Sara Dunlop, 2016) presentaba unha situación similar, e o último de Bertrand Mandico, Any Virgin Left Alive? (2016), trataba directamente o tema, facendo unha representación de Xoana de Arco como unha sorte de harpía mítica, destinada a vagar por espazos oníricos que case parecían representación dunha tenda dos horrores dun misticismo francés, obsesionado co tema. Recordades esa peli xaponesa titulada Pastoral: To Die in the Country (Shuji Terayama, 1974)? Poñédea xunto a un fotograma da de Mandico, e veredes que efecto causa. Un pouco pedante e kitsch pode que sexa este filme, pero dende logo debe recoñecérselle unha singularidade tremenda á hora de trasladar este mito galo á pantalla (xa sei que estades pensando en Luc Besson, malvados, pero non vou por aí).

Atención al tratamiento cromático de 'Any Virgins Left Alive?'...

Atención ao tratamiento cromático de ‘Any Virgins Left Alive?’…

... y al de 'Pastoral', de 1974.

… e ao de ‘Pastoral’, de 1974.

E seguindo nesta liña de representacións que pensan a representación, teriamos outros cantos filmes. Son tantos, que intentarei ser moi sintético. Painting With History in a Room Filled With People With Funny Names 3 (Korakrit Arunanondchai, 2015) mestura técnicas de videoclip con cámaras en drons, complicados planos aéreos e unha espiritualidade á Weerasethakul para ligar control relixioso e político – ou iso parecemos intuír – nun filme que entra polos ollos e deixa ao espectador con moitas preguntas. Deses que hai que ver máis dunha vez, pero nos que se aprecia unha gran forza creativa.

Münster (Martin Le Chevallier, 2016) usa dous formatos de tipo cadrado, un en branco e negro, outro en cor, para falar da insurrección dunha secta relixiosa na Alemaña de inicios do XVI. O primeiro formato úsase para o interior, imitando a estética de filmes relixiosos dos inicios como A paixón de Xoana de Arco (Carl Theodor Dreyer, 1928); mentres que no segundo entramos en terreo posmoderno, cunha lectura externa de personaxes históricos sacados de contexto, que interpretan o que pasou alí dentro con dialéctica dun home do século XXI. Neste sentido, Le Chevallier parece querer pegarse á estela do Albert Serra de La mort de Louis XVI (2016), o Luis Miñarro de Stella Cadente (2014) ou do seu compatriota Andy Guérif en Maesta, la passion du Christ (2015). Non sei se será unha cuestión cultural, pero dende a mofa, os españois parecen máis respectuosos que os franceses coas crenzas relixiosas. Cuestións do laicismo, supoño.

Seguimos con Les voisins (Benjamin Hameury, 2015), que o seu director definiu como un intento. Non explicou de que, pero vese que está xogando cos encadres e a montaxe para privilexiar o fóra de campo nunha historia de xénero sobre un ataque dun reo fuxido a un barrio, no que o perigo real nunha chega a ser representado. Existe, ou é unha invención paranoica da comunidade? Pola filmación ao gonzo deste rapaz e un tipo de humor moi estúpido, tanto o modelo de produción como a estética e o ton remítennos directamente ao universo creativo do trío Juan Cavestany, Julian Génisson e Pablo Hernando. Poñede ao galo xunto aos españois, e xogade con outros amigos cinéfilos a ver quen é o máis dotado. A parte do prota de Our Legacy, eu xa teño candidato, pero voumo gardar.

E xa para rematar, dúas pezas que merecen unha mención aparte: Crystal Lake (Jennifer Reeder, 2016) e I Was a Winner (Jonas Odell, 2016). Da primeira autora xa temos falado aquí en diversas ocasións, pois o seu cinema de adolescentes desprazadas e loitadoras sempre nos atraeu moito, dende que a descubrimos hai un par de anos. Neste tempo fixo tres curtas, unha por tempada, cada unha máis canalla e ambiciosa que a anterior. Neste caso, é quen de expresar o loito dunha rapaza musulmana que usa velo – pero fala como calquera adolescente ianqui dunha sitcom xenérica, ollo – que ademais é afeccionada a música cañera e lectora atenta de Angela Davies. A coña é que ademais patina, e a raíña das pistas no parque local, onde unha banda feminista de adolescentes non deixa entrar a ningún rapaz. Collendo o modelo de filmes independente de adolescentes desenfadados como Kids (Larry Clark, 1995) e cruzándoo coa comedia de machos nerds á American Pie (Paul Weitz, Chris Weitz, 1999), cunhas gotas do subxénero de bandas marcado por The Warriors (Walter Hill, 1979); Reeder é quen de crear un enerxético alegato feminista adolecescente que xoga con toda unha tradición cinematográfica que sempre foi máis ben terreo de homes heterosexuais. Nesas anda, e con cada película parece ir máis lonxe.

I Was a Winner, pola súa banda, mostra as entrevistas a tres ludópatas enganchados a xogos de rol online. Pero a súa cara real non está representada, senón a de tres avatares que son utilizados nun mundo virtual para dirixirse aos espectadores, rompendo a cuarta parede. Odell crea un diván virtual para os seus tres entrevistados, e executa unha sesión de psicoanálise ante o público. Fai que nolo conten a nós, espectadores ante unha pantalla virtual, detrás da que se esconden tres persoas coa alma danada. Estes xogos, coma o porno, están moi presentes nas nosas vidas cada vez que entramos na Internet. Que os realizadores contemporáneos se pregunten sobre estas representacións, entre outras, e as trasladen á pantalla, crea posibilidades intermedia moi interesantes que Vila do Conde soubo explorar ben este ano.

'Notes From Sometime, Later, Maybe', premiado mejor documental.

‘Notes From Sometime, Later, Maybe’, premiado mellor documental.

Coda: bo cinema de apropriación e algo máis

Antes de despedirnos, non podemos deixar de mencionar outras vías que se abriron na sección oficial. Por exemplo, que Notes From Sometime, Later, Maybe (Roger Gómez, Dani Resines, 2015) gañase o premio de mellor documental volve dicir moito dun xurado que soubo ler a competición (cousa que, como programador, sempre me parece necesaria e de respecto cando a un lle toca estar do outro lado). Dígoo porque o cinema de apropriación, ou polo menos aquel que xogaba coa recuperación de certos arquivos, foi o máis interesante da non ficción presentada; e este filme é unha boa mostra diso. Filmado en Dakota do Sur en 16mm, trátase dunha serie de retratos con declaracións sobre o pasado dunha serie de paisanos do lugar. Que é o que analizan no pretérito? Pois comentan as vellas películas dun afeccionado que tiña por hobby filmar a toda a xente do lugar e proxectar os seus rostros publicamente. O resultado é todo un arquivo da memoria desta vila norteamericana, que os vellos comentan, antes de que os rostros retratados neses anos queden sen nome e memoria. O traballo de Gómez e Resines, entre o artístico e o patrimonial, ten un valor incalculable sobre todo neste último sentido. Agardamos que o premio lles permita seguir rexistrando máis testemuños e ampliando a súa investigación, como pretenden facer segundo anuncian na curta.

Outra curta importante desta vía é Horses of a Cavalry Captain (Clemens von Wedemeyer, 2016), con impresionante material dos nazis recuperado polo cineasta – uns rolos que pertencían ao avó – e que se ordenan de forma cronolóxica, moi sinxela, para compor unha metáfora sobre os valores hitlerianos e o devir da guerra a través dos animais.

Nunha liña máis lúdica, Once Upon a Time in the USSR (Mikhail Zheleznikov, 2015) recupera antigos filmes soviéticos de ciencia-ficción sobre ataques monstruosos á Terra como puro exercicio de entretemento; mentres que Retrospectiva (Salla Tykkä, 2016) e Abigail (Isabel Penoni, Valentina Homem, 2016) usan obxectos antigos e metraxe atopada respectivamente, e parcialmente, para a través deles compor o retrato de dúas mulleres singulares.

No documental, pero xa fóra desta liña, dous nomes propios como Ben Rivers con There is a Happy Land Further Awaay (2015) e Deborah Stratman con The Illinois Parables (2016). O británico segue a matinar en torno a formas novidosas de facer cinema etnográfico integrando os suxeitos filmados e compondo espazos míticos alá onde vai, abrindo novas vías para o fantástico dende a non ficción. É algo que ten en común cos inicios do último de Stratman, un filme moito máis complexo que estuda toda a historia de Illinois dende os seus primeiros poboadores ata os últimos seguindo unha serie de once eventos significativos ligados a lugares moi precisos do estado. Unha cartografía xeográfica e humana que funciona como un ensaio histórico de forte contido poético.

O cinema fantástico tamén tivo a súa boa dose, cos últimos traballos de François Jaros e Konstantina Kotzamani brillando dende a súa recente estrea en Cannes, onde xa falamos deles; e sumándose a estrea internacional de Valeria (Erin Vassilopoulos, 2016). Neste traballo, a neoiorkina leva a súa posta en escena a outro nivel, privilexiando o fóra de campo como ferramenta de creación de suspense metafísico, ao estilo da moi laureada It Follows (David Robert Mitchell, 2015), pero coa mente máis posta en The Shining (Stanley Kubrick, 1980).

Polo demais, ficcións de gran factura e a dose de animacións de cada anos, apartado no que gañou o galego Alberto Vázquez con Decorado (2016), un filme que volve facer uso de animais antropomórficos malfaldados para reflexionar sobre as pulsións humanas.

Non hai artigos relacionados.

Comments are closed.