Curtocircuíto 2023: Sección Cosmos
Nazarbazi, de Maryam Takafori
A vixésima edición de Curtocircuíto (3 – 8 de outubro) trouxo consigo algúns cambios na división do programa das seccións oficiais, nun intento de achegarnos as pezas proxectadas eliminando as fronteiras entre elas, coa decisión de unificar as antigas Explora, Radar e Penínsulas nunha nova sección oficial denominada Cosmos. Esta decisión non só se ve reflectida na pluralidade estilística e temática das obras, senón que facilitou a comprensión de cada conxunto de proxeccións como bloques cohesivos ao longo de 8 sesións. Nesta liña, definíronse tres premios para a sección: mellor película, mellor película innovadora e mellor película española, con cadansúa mención especial.
Podemos entender directamente a reinterpretación desta sección coa peza premiada co Premio Cosmos á mellor película: Nazarbazi, unha curta da cineasta Maryam Tafakory. Esta obra, que se traduce do persa como “xogo de mirar”, mestura a tensión poética co traballo de recuperación histórica de filmes posteriores a 1979, onde a prohibición do goberno iraniano censuraba calquera mostra de contacto físico entre mulleres e homes na pantalla. A peza desenvólvese nun pulso constante onde as mans das protagonistas nunca chegan a tocarse, unha deriva documental coa presenza continuada do desgarro poético como denuncia, pero que tamén nos amosa a capacidade emocional e de síntese daquilo que non se mostra.
Na mesma sesión de proxeccións tamén se propuxo a obra Nearest Neighbor, de Rebecca Baron e Douglas Goodwin, coa que acadaron a mención especial á película máis innovadora afondando, como Nazarbazi, nas peculiaridades da comunicación; desta vez, dende a perspectiva da tecnoloxía, as aves e os humanos. Este documental experimental comeza co intento de comprensión humana da linguaxe dos paxaros a través da tecnoloxía. A súa seriedade paródica e o perfecto deseño sonoro teñen momentos brillantes que fan que dubidemos da intencionalidade real da peza, concluíndo no absurdo do emprego da tecnoloxía para a dedución e comprensión humana do entorno.
Este mesmo paradoxo sobre o traballo humano e tecnolóxico móstrase na obra con mención especial á mellor película, outorgada a March of Time, de Pedro Maia, un cineasta portugués con residencia en Berlín e vello coñecido do festival compostelán. Recoñecido polas súas pezas experimentais creadas a partir de material analóxico, o luso tróuxonos neste caso unha peza que emprega este traballo artesanal e directo co celuloide de 16 mm para a creación de imaxes abstractas, mesturada co traballo de algoritmos de intelixencia artificial. Consegue así unha metraxe extremadamente plástica que remite á terra, a lava, a auga ou mesmo ao ceo e os astros, da man dunha banda sonora constante e poderosa que nos somerxe na sucesión de fotogramas. A presenza do director durante o coloquio posterior axudounos ás presentes a entender a idea principal deste experimento, asegurando que estas intelixencias artificiais non teñen nada de intelixentes, sendo necesaria a man omnipresente do artista para obter o resultado pretendido.
March of Time, de Pedro Maia
Pedro Maia clausurou as proxeccións da súa sesión, unha moi interesante programación de tres filmes que nos levaron pola materialidade técnica. Mentres que White Ant, de Shalini Adnani, traballa con imaxes 3D sobre celuloide, creando sensacións rechamantes e diferentes, Deborah Stratman, gañadora da sección Explora en 2022, mostrounos o peculiar punto de vista dos minerais sobre a historia do universo a través do seu filme Last Things, unha peza que camiña na liña do experimental e o abstracto, incorporando unha linguaxe documental científica, un complemento perfecto para March of Time.
Máis alá dunha perspectiva técnica, atopamos a peza que se levou o Premio Cosmos á película máis innovadora, ademais do premio do Xurado Novo: An Asian Ghost Story, de Bo Wang. Dende unha premisa sinxela que se move entre o falso documental, o terror e a comedia, a cinta narra unha historia de medo arredor da modernización asiática da segunda metade do século XX. O embargo estadounidense sobre a importación de perrucas na década dos 60 por medo ao comunismo en China fai que se estanque a produción desta industria, afectando non só ás traballadoras do sector, senón tamén aos espíritos que residen nas perrucas. A subxacente crítica ao capitalismo mestúrase cun tratamento da cor impecable, escenarios urbanos fechados e marcos ambientais que poderían encaixar tanto nunha obra de terror como nun documental, coa remarcada lectura da cultura e modo de vida da China da época.
Acompañando a estética da peza de Bo Wang, tamén se proxectou nesta sesión Todas as festas de mañá (Wo de peng you), de Zhang Dalei, outra obra chinesa que traballa arredor da sensación de nostalxia a través da permanencia e da chegada. Destaca tecnicamente por un plano secuencia meticuloso que se sitúa na metade da curta, pero transcende nunha historia intuída e contada coa levidade dun momento que acontece nese mesmo intre. Rematan os xogos asiáticos de 1990, o único motivo de ledicia da protagonista que traballa na secretaría dunha fábrica, mentres se organiza a proxección de Os catrocentos golpes (1959), de François Truffaut. Por outra banda, vemos como chega un mozo que dedicou a súa vida á aventura e á poesía, pero que decide asentarse debido á preocupación dos seus pais. Neste punto de unión entre a nostalxia e o regreso á realidade, intúese o resto da peza entrelazada co simbolismo rebelde da obra de Truffaut.
Camiñando con esta sutileza no emprego da cor, da posta en escena e da subtrama intuída, gustaríanos resaltar a mención especial á mellor película española, La niña mártir (2022), de María Pérez Sanz, unha reinterpretación da historia de Santa Teresa de Jesús dende a perspectiva da infancia e inspirada no libro de Cristina Morales Últimas tardes con Teresa de Jesús (Anagrama, 2020). A pequena Teresa quere confesarlle á súa nai que non quere chamarse Teresa, xa que o nome non aparece no santoral, polo que dicide chamarse Cristina. As escenas, de pulcro tratamento artístico, xiran arredor do xogo entre ela e os seus primos, onde teatralizan os martirios bíblicos, permeando sutilmente a crueldade dunha transición tan sinxela como querer vivir a gusto consigo mesma. Unha idea que choca cos ideais cristiáns e que demostra unha sensibilidade complexa por parte da directora para tratalo con gusto e coidado.
Mamántula, de Ion de Sosa
Mentres a sutileza de María Pérez Sanz nos deixa intuír, Ion de Sosa, coa súa mediametraxe Mamántula, fecha calquera posibilidade de malinterpretación ou dúbida sobre o humor do colectivo, alzándose co Premio Cosmos á mellor película española do festival e demostrando que hai espazo para a comedia. A peza, con estética de serie B, presenta unha trama onde dúas detectives buscan un asasino en serie causante das mortes máis grotescas da cidade: os corpos das vítimas aparecen reducidos a pel, e a causa da morte parece ser succión por felación dun suposto home-araña. Unha obra entregada á representación camp, dirixida sen medo e co desenfreo da autopercepción, mezclada maxistralmente cun escenario de distopía absurdista entre España e Alemaña.
Como contrapartida total a Mamántula, puidemos sufrir o lado escuro e cruel do mundo do colectivo LGBTIQ+ coa peza I Can See the Sun but I Can’t Feel It Yet, de Joseph Wilson, unha distopía moito máis real do que ao mundo lle gustaría admitir, onde cinco mozos se ven obrigados a sufrir unha terapia de conversión. Unha peza na que se plasma o ilóxico posicionamento da igrexa e as mentalidades conservadoras, onde a ética e a moral sobre a existencia de persoas trans e homosexuais se ve diluída nun aire prohibitivo e morboso que tende á erotización. A presenza de Joseph na proxección tamén nos fixo ver a realidade complexa e represiva das persoas do colectivo no leste de Londres, deixando claro que a existencia destes tres últimos filmes dos que falamos son necesarios en cada unha das súas formas e estilos.
A pesar da importancia de todos os premios que acabamos de mencionar, para aqueles que asistimos este ano a Curtocircuíto hai un oco emocional para o filme que recibiu o Premio do Público. Aunque es de noche, de Guillermo García López, retrata a Cañada Real en Madrid dende a perspectiva de dous mozos, Toni e Nasser, presentes nas proxeccións da peza no Teatro Principal e que tiveron o seu espazo para expresarse. Esa obra transcorre no mesmo espazo que habitan os actores, polo que a interpretación é natural e directa, a cámara pasa ás súas mans en varias ocasións e permea a idea neorrealista de achegar o relato ás persoas ás que pertence o espazo, a linguaxe e o seu modo de vida. A historia desenvólvese a través do amor, da amizade, pero tamén subxace a continua crítica social, pois estamos falando do asentamento irregular máis grande de Europa, sen acceso a subministro eléctrico e con grandes dificultades para a vida.
Este tipo de denuncias críticas a través do medio cinematográfico fanse necesarias no convulso momento de tensión política, diplomática e territorial que está vivindo o mundo, onde a suposta hexemonía ética occidental retén o seu relato. Polo tanto, recomendamos dous filmes que propuxeron diferentes puntos de vista a este tipo de conflitos: 45th Parallel, de Lawrence Abu Hamdan, que narra a través dun duro monólogo as leis ilóxicas e desiguais da política internacional dende o punto de vista das fronteiras como liñas imaxinarias que se dilúen segundo necesiten as potencias; e Buurman Abdi (O meu veciño Abdi), de Douwe Dijstra, que conta dende a perspectiva de Abdi a violencia que sufriu no seu país de orixe, Somalia. Esta obra traspasa os límites da linguaxe do medio, así como a exploración no apartado documental, mostrando escenarios de maquetas con imaxes superpostas, unha visión diferente e orixinal que lle valeu a mención especial do Xurado Novo.
Buurman Abdi, de Douwe Dijkstra
