DRIVE, de Nicolas Winding Refn
O ESCORPIÓN E A RA
“Hai cen mil rúas na cidade. Se me dis o lugar e o momento, dareiche unha marxe de cinco minutos. Sen importar o que ocorra, durante ese cinco minutos son teu. Pase o que pase. Se sucede algo un minuto antes ou despois diso, quedas só. Compréndelo?”. As frases precedentes son pronunciadas polo protagonista de Drive en off mentres que en pantalla vemos como acepta un novo encargo. “E non poderás volver localizarme neste teléfono”, espeta ao seu cliente. Non ten nome; non é necesario. El só “conduce”. É fácil aludir á triloxía do dólar de Sergio Leone para atopar un precedente popular no que o protagonista responda unicamente aos seus actos e non a un nome. Naquelas películas, Clint Eastwood representaba a un estranxeiro chegado a terra estraña e que debía adaptarse á súa contorna para sobrevivir e salvar o pelello. A alegoría repítese co personaxe principal de Drive, pero é máis interesante establecer un paralelismo coa carreira do propio realizador do filme, Nicolas Winding Refn.
Nado en Dinamarca o 29 de setembro de 1970, fillo do director e montador Anders Refn (entre cuxos créditos atopamos a montaxe do Antichrist de Lars Von Trier), en 1981 mudouse a Estados Unidos e, doce anos máis tarde, graduouse na academia americana de arte dramática. En 1996, púxose no mapa cinematográfico coa primeira entrega da triloxía Pusher, unha crónica negra influída polo cinema de Scorsese, na que se daban cita numerosos perdedores que se vían atrapados no mundo do crime. Pechada a saga Pusher (segunda e terceira entrega chegaron en 2004 e 2005 respectivamente) Refn dedicouse a experimentar.
Bronson foi a súa volta á actualidade en 2008, unha cinta que examinaba a violencia da sociedade a través dun personaxe real, o presidiario Michael Gordon Peterson, que puña a proba o sistema legal coa única escusa de sentirse vivo. A película tivo moitísimo éxito (sobre todo grazas á potente interpretación principal do seu protagonista, Tom Hardy) pero iso non fixo que o realizador se acomodase.
En 2009, cambiou radicalmente para presentar Valhalla Rising, un drama case abstracto, dividido en seis episodios nos que se seguía o devir dun viquingo no ano 1000 A.C. A película reformulaba os códigos do cinema de aventuras e prescindía dunha estrutura narrativa convencional para preparar o espectador para unha viaxe sen retorno cara ao lado máis salvaxe da natureza humana. Estes traballos confirmaban a Refn como un autor persoal, con visión propia, o que lle facía automaticamente un realizador a seguir.
As expectativas estaban altas, pero aínda así Drive, unha película máis convencional, deu a sorpresa, pasando de promesa a aposta en firme tralo seu paso polo Festival de Cannes, onde saíu fortalecida tras gañar o premio á mellor dirección malia competir na Sección Oficial con pesos pesados como Lars Von Trier, Terrence Malick, Pedro Almodóvar, Aki Kaurismaki ou os irmáns Dardenne.
Premio de tódolos xeitos merecido, porque Drive, que foi definida como un film noir artístico, é isto e máis. A primeira secuencia é unha set-piece de acción tan frenética como ben medida, na que a tensión se dispara ao ritmo da música e na que durante os minutos que dura consegue transportar o espectador a ese vehículo en constante fuxida. Non deixa de facer isto o protagonista en todo o filme, ata que certo acontecemento fai cambiar as cousas, e o que fuxía convértese en perseguidor; a presa, en cazador. Coñecedes a fábula do escorpión e da ra? Drive exemplifícaa apoiándose en códigos visuais e narrativos, cunha facilidade que sorprende nun realizador que ata agora demostrara táboas, pero non unha capacidade de síntese tan sólida.
As referencias son innumerables (dende C’était un rendez-vous, de Lelouch; ata Bullit, de Peter Yates) pero sorprende máis a que cita o propio realizador á hora de falar da estrutura da súa película: os contos dos irmáns Grimm. E o certo é que existe esa estrutura do cabaleiro que debe salvar á princesa no guión escrito por Hossein Amini a partir da novela de James Sallis. Drive iníciase así cunha portentosa secuencia de acción, para dedicar gran parte da súa metraxe a desenvolver, de forma aséptica pero eficaz, unha relación baseada na compenetración, e non tanto no fantasioso amor, que servirá como punto de partida a unha viaxe sen retorno no que o paso da teoría á práctica dáse en poucos segundos. O que pode saír mal, sairá mal. Murphy así o testemuñou e foi un dos elementos crave do noir dende tempos inmemoriais. En Drive non se traizoa, e un erro devólvese elevado a mil a cargo dun personaxe sen nome, con códigos morais que poden ser discutibles pero férreos.
Pouco importa quen estea en fronte, sexan gángsters ou criminais de pouca monta. Martelo ou escopeta; calquera arma vale no terceiro acto dun filme que pasa da calma á tempestade de forma drástica dende o momento en que unha escena nun ascensor (que funciona como perfecta metáfora dun descenso aos Infernos) ten lugar. O que segue despois viría ser unha ‘explotation’ de acción ultraestilizada, o filme que rodaría Michael Mann para un programa dobre de ‘grindhouse’. A acción doe, e rapidamente poñémonos do lado dese protagonista sen nome que só persegue a paz para os seus, aínda a pesar da súa propia.
As referencias aos irmáns Grimm son aquí máis palpables ao funcionar todo o terceiro acto como un conto narrado en clave adulta; iso si, libre de moralexa, porque aquí non hai nin bos nin malos, só xente que sobrevive e xente que non o fai. Os seus minutos finais terminan por redondear unha das producións máis potentes de 2011, permitíndose Refn xogar co espectador de forma inversa á que o facía Christopher Nolan coa imaxe que pechaba Inception. Un plano fixo conxelado, un momento de alivio, e unha despedida agridoce. A moral anteponse ao desexo persoal, e é que o príncipe azul, a cabalo ou sobre o seu bólido, extensión do seu propio corpo, aquí non queda coa princesa, nin hai intención de que sexan felices e coman perdices. O escorpión e a ra, interpretados por un puñado de actores en estado de graza, pon peche á mellor película do xénero dos últimos anos e unha homenaxe ao cinema setenteiro de acción que ata agora só Quentin Tarantino conseguira replicar -e mellorar- na actualidade.