EL AMOR Y LA MUERTE, de Arantxa Aguirre
Non é demasiado usual que no cinema feito en España se mire cara a grandes figuras culturais e aínda menos cara ao seu eco na práctica artística actual. Con todo, Arantxa Aguirre fixo desta constante a razón de ser da súa carreira. Do ballet ao teatro, ou agora á composición musical, a directora que cultivou un notable éxito con Dancing Beethoven (2016) leva máis dunha década dotando de entidade ao documental sobre arte, así como progresando co paso dos anos cara a unha maior riqueza formal. Filla do cineasta Javier Aguirre (Vida/Perra), emblema do cinema vangardista na España dos setenta, e da actriz Enriqueta Carballeira, a súa inquietude polas artes escénicas e a linguaxe fílmico vén de familia. Quizais esta dobre herdanza explique a súa vertente de referencias que impera nos seus traballos máis recentes, tan inclinados a relatar grandes biografías como a fuxir da comodidade académica á hora de facelo.
El amor y la muerte ábrese cunha sostida toma da ondada marítima ao amencer, acompañado por unhas notas de piano. O xesto termina revelándose como funesto presaxio da imaxe circular que clausura a película, agora ao final do día, despois de contemplar a vida e obra do compositor pianístico Enrique Granados non só como traxecto inevitable desde o nacemento ata a súa morte desdita no océano, senón tamén como recreación dunha carreira entón incompleta que hoxe segue vixente grazas ao labor de músicos e estudosos. Pouco despois, tras relatar de forma sucinta a mestura cultural das raíces do autor, o investigador estadounidense Walter Aaron Clark, autor da súa biografía Poet of the Piano, termina resumindo a súa motivación polo músico catalán nas seguintes palabras: “canto máis sei sobre algo, máis o gozo”. Nesa declaración inicial queda resumido o espírito da presente película, que equipara saber a gozo e ensino a procura.
Se a vida do responsable de Goyescas tivo como escenario un cambio de século coincidente cos albores do medio cinematográfico, Aguirre opta por evocar ese tempo existencial carente de imaxes de arquivo a través das ilustracións de Ana Juan. A natureza cándida destes debuxos ou fotografías levemente animadas parece apuntar ás orixes do cinema, evocados para retratar de forma singular os avatares de Granados na súa loita por fuxir da pobreza ou a súa relación con Amparo Gal, co fondo das voces en off de Jordi Mollà ou Emma Suárez na pel dos protagonistas. Pero El amor y la muerte non se conforma coa recreación biográfica, senón que pretende dotala de vida mediante a mostra da súa persistencia no día de hoxe, a través das variadas interpretacións que figuras como os pianistas Rosa Torres-Pardo e Evgeny Kissin ou o cantaor flamenco Arcángel –ao máis puro estilo dun documental sauriano, non obstante Aguirre traballou como asistente do director aragonés– fan da obra de Granados. Se esta serie de momentos musicais son destacables, non pode dicirse o mesmo dos breves fragmentos de entrevistas a cámara, quizá máis axeitados para outra clase de documental, que por momentos creban a fluidez da mixtura.
A pesar diso, esta marcada vontade de falar desde o presente é a que acaba sinalando cara o propósito último desta película, menos sinxela do que a súa execución logra aparentar. E non é outro que mostrar que se o rico legado de Granados, no seu día crucificado polo infortunio, segue latexando hoxe, é grazas ao continuo exercicio da arte. Durante cen anos ata agora, a súa figura sobreviviu a esa lamentable desdita final, a morte por afogamento cando un submarino alemán da I Guerra Mundial torpedeou o buque no que volvía de Londres tras comezar a degustar o recoñecemento. Mediante esta homenaxe paralela á figura do autor e os seus intérpretes, asunto medular na súa obra, Aguirre converte en peza de valor un material altamente susceptible de caer nunha vaga recreación hagiográfica, falando en cambio da transmisión de saber como cadea a manter, a cultura como puntal dunha sociedade e a necesidade de non esquecer o contexto das persoas tras as obras. Todo iso insiro nun cadro ameno e didáctico, capaz de recubrir ambos os termos coa dignidade que sempre reclaman, así como de situar o inmenso e desapiadado dunha época e o íntimo dunha existencia á mesma altura minuciosa.