FIC XIXÓN 2017: NOVA ETAPA (I/II)
Esta crónica será forzosamente parcial e heteroxénea, pois a nosa visita a Xixón deunos para ver algúns filmes en só catro días, dentro dunha selección enorme que dificilmente pode abarcarse a non ser que unha se centre nunha sección en concreto. Non é o caso, tomamos petiscos de aquí e aló, vendo moi bo cine, mais sen poder establecer grandes conexións. Quizais a única clara que atopamos nunha importante colleita de cine francés este ano, foi a vontade común de varios cineastas de adaptar textos teatrais a unha posta en escena cinematográfica. Isto é unha constante na filmografía de Eugène Green e Paul Vecchialli, que presentaba aquí Les sept déserteurs ou La Guerre en vrac (2017), pero que lamentablemente non puidemos ver.
O primeiro, logo da retrospectiva que o festival lle dedicara en 2011, escolleu Xixón para a estrea mundial de En attendant les barbares (2017) e acertou, pois saíu reforzado no palmarés co premio á mellor película. Partindo dun obradoiro de teatro, Green xuntou unha troupe de doce actores e púxoos a traballar en torno a unha serie de textos. A particular declamación dos intérpretes, con inspiración no teatro barroco, unha abstracción estética cada vez máis acusada – boa parte da película fílmase nun onírico espazo negro onde non existe contexto – e os planos frontais nas conversas, rompendo o eixo tradicional de plano-contraplano, son algúns dos elementos que Green volve utilizar nesta película. Ao cabo, trátase dunha reflexión sobre a deriva consumista e vacua da civilización occidental.
A Bruno Dumont non acabamos de pillarlle o punto, mais está claro que esta mesma inquietude sobre como trasladar o escénico á gran pantalla sen que resulte teatro filmado podemos atopala en Jeanette, l’enfance de Jeanne d’Arc (2017). A película que máis dividiu en Cannes trátase dun musical sobre a infancia de Xoana de Arco. Alén do curioso da proposta, á asinante cústalle atopar valores nun filme que é unha nova oda ao kitsch do seu autor, e que de seguro agradará aos fans.
Porén, a tapada desta vertente teatral, a verdadeira sorpresa, é Pour le réconfort (Vincent Macaigne, 2017). Ás que seguimos a carreira de Macaigne non nos cae do ceo esta película, pois coa súa mediometraxe Ce qu’il restera de nous (2012) xa dera mostras de ser, non só un gran intérprete, senón un excelente director de actores, ademais dun director/camarógrafo preocupado pola translación da dramaturxia á linguaxe fílmica. Nesta súa ópera prima – se non contamos a longa para televisión Dom Juan & Sganarelle (2015) – ten a Mauro Herce como director de fotografía, polo que visualmente loce máis que o seu anterior traballo, se ben para aquel a dureza do DV ía que nin pintada para a proposta.
En Pour le réconfort realiza case unha variación estilística mellorada de aquela. A sinopse coloca un par de irmáns moi ricos, deses burgueses que teñen vivenda en varias capitais do mundo e se moven por elas coma quen colle un tren a Cuenca, volvendo ao fogar para facerse cargo dunhas terras deixadas polos seus pais en herdanza. Alí deben tratar con quen representan en realidade o sustento da súa riqueza, os traballadores dese campo, da súa idade, pero dende logo non da súa condición social. O trato resulta afable e próximo ata que explota a diferencia de clases. Macaigne pinta unha Francia podrecida na que o angst do burgués na procura de si propio contrasta coa desaparición da identidade de clase no obreiro. Todos perdidos sen saber a onde ir, mais cun malestar interno en latente histeria, estes actores non fai máis que gardar as aparencias para despois berrarse.
O interesante recurso que Macaigne atopa na representación visual deste segundo caso é o aparte fílmico. Coma no teatro, os actores falan ao público, pero non mirando á cámara, senón de costado ou dándolle as costas, como llas dan ao seu interlocutor en escena. Estes monólogos do que comunmente se coñece coma un “diálogo de besugos” trasladan iso, a non comunicación entre personaxes, que en realidade vomitan o texto sen que a aparente réplica na pantalla exista.
E o máis alucinante de todo isto é que Macaigne logre co seu método, non só unha intensidade fóra do común, senón sacar algo coherente. Nesta película non había guión, só unha situación na que o actor xuntou a varios amigos nunha casa de campo e, pedíndolles que trouxeran textos preparados que lles apetecese interpretar, montaron este particular retrato das tensións sociais e interxeracionais nunha cambiante Francia, onde a grandeur e a égalité do característico pacto social da posguerra quebraron. Ante esta crise de Europa, Macaigne propón un exercicio de psicanálise que racha as fronteiras tradicionais entre cine e teatro.
Valie Export, feminismo e vangarda
Entre os focos a cineastas, destacaba este ano o dedicado á austríaca Valie Export, quen comezando máis ligada ao mundo da arte, acabou por construír toda unha carreira moi particular no cine, que navega entre a vangarda e a ficción. Tamén fotógrafa, Export preséntase case como unha artista total da imaxe, aínda que o seu particular interese atópase na representación do corpo feminino, interrogándose, como boa feminista, sobre como é presentado pola arte tradicionalmente falocéntrica e os produtos de consumo que nos rodean. Na curta Ein perfektes Paar oder die Unzucht wechselt ihre Haut (Lust) (1986) fala precisamente do corpo coma obxecto de consumo a través da publicidade, imaxinando situacións de ficción moi irónicas, que pareceran sacadas dunha película porno barata. Pasou o tempo polos efectos dixitais de vídeo que aplica, mais a vixencia deste filme aí está. Hoxe, seguramente, se Export tivese que filmalo, optaría pola espectacularidade dunhas gafas de realidade virtual – que non se usan só para os videoxogos, tamén para o porno. Sempre estivo na vangarda en canto a cuestións tecnolóxicas. Por exemplo, unha pequena cámara na súa traquea permitiulle gravarse a súa propia glote para rexistrar o lugar onde se xera o son ao ler un poema en the voice as performance, act and body (2007).
Xunto a estas curtas proxectáronse outras filmadas en celuloide nos anos setenta e oitenta, algunhas delas de corte estruturalista, outras verdadeiras performance filmadas. Estas técnicas intégranse perfectamente nas dúas longas de ficción que puideron verse, Unsichtbare Gegner (invisible Adversaries, 1977) e Die Praxis der Liebe (The Practice of Love, 1984). As dúas protagonizadas por unha muller liberal, no primeiro caso unha artista que podería sofrer de esquizofrenia, no segundo unha xornalista de investigación; as fitas retorcen os xéneros da ciencia-ficción e o noir respectivamente para pintar retratos da Austria do tempo no que foron filmadas. O interesante é a súa estrutura libre, na que Export introduce as súas prácticas artísticas en torno ao performático e a creación de imaxes sobre o corpo. O resultado son suxestivas longas que mesturan cine de xénero con linguaxe de vangarda.
__________
Fotografía de portada. Natalia Casado / FICX.