FICBUEU 2023: Sección Oficial 3 — Formas da dor

Ulises, de Félix Brixel

A pegada profunda da dor percorre esta sesión. Cada cineasta achégase a esa dor metamorfoseante desde os xiros dunha linguaxe propia, pero co denominador común da empatía. Pasamos das doenzas físicas, que imprimen o seu rastro nos corpos que sofren, ás doenzas silenciosas que roen a alma; en máis dunha ocasión, estes corpos ao bordo da quebra sinalan á vez o fracaso dun sistema deshumanizador.

Ulises (Félix Brixel) trasládanos a unha paraxe solitaria onde conviven dous irmáns, un deles —o que dá nome á película— cun trastorno psicomotor importante. Con todo, a súa tristeza parece vir doutro lugar: faise palpable no tempo lento das accións, nos longuísimos silencios, nas vastas paisaxes que desdebuxan a figura humana, e toma a forma dunha saudade pola terra que é, á vez, desexo de morte, coma se o regreso deste Odiseo taciturno non puidese darse senón cara ao barro.

As dores do corpo, cuxas secrecións Ulises parece delegar nunha terra embarrada da que brotan mananciais, están moi presentes en Moza de fábrica (Sweatshop Girl, Selma Cervantes), unha película de contexto pandémico que recorre á ficción para denunciar unhas condicións de explotación laboral que pouco teñen de ficticias. Nela, vemos unha e outra vez o rostro de Inés, empapado de suor, torcer en xestos de sufrimento; o sangue córrelle polas pernas mentres segue encadeada á mesa de costura, consumida polo medo a perder o seu traballo. Todo na película —desde a iluminación agrisada até os ángulos da cámara, pasando por un uso subxectivo do son— empúxanos a mergullarnos nesta dor, tanto física como psicolóxica, que só atopa un alivio momentáneo nun pequeno xesto de solidariedade.

Sweatshop Girl, de Selma Cervantes

Magma (Luca Meisters) dá un paso atrás para observar a súbita discapacidade dun home, en cadeira de rodas tras un accidente, desde os ollos da súa filla. Talvez lembremos como Antoine Doinel, en Os 400 golpes, usaba como pretexto a suposta morte da súa nai, cando vexamos á moza Esra contar no seu novo colexio que o seu pai morreu nun accidente; pero un hai un abismo entre aquela mentira improvisada para saír do paso e estoutra, que esconde un sentimento confuso, mestura de vergoña e desconcerto. O centro deste relato, que empeza cun indicio do final e está repleto de pequenos buracos entre secuencias, constitúeo a mirada silenciosa de Esra. Unha pequena transformación vaise xestando neses ollos escuros, até chegar a un desenlace que rima con outras películas vistas no festival (por exemplo, na primeira sesión).

Se hai algunha doenza en Cadrar o círculo (Ympyrän Neliöimisestä, Hanna Hovitie), é a que a propia cineasta-narradora denomina ansiedade espacial, que define como unha sensación de náusea se non ve o final das cousas, unha sorte de incapacidade de considerar o infinito. Partindo dunha serie de metáforas xeométricas que se articulan desde un dispositivo formal rechamante —a imaxe, filmada en 360° e aplanada, forma un mundo circular en miniatura ao que se amoldan mesmo os subtítulos—, a película vai trazando unha reflexión existencial sobre atopar un lugar no mundo.

A última película da sesión, Mar infinito (Endless sea, Sam Shainberg), mergúllanos na actividade frenética do día no que Carol, unha muller de 70 anos, descobre que a súa medicación para o corazón encareceu de forma significativa. A película constrúese sobre unha sensación de urxencia —se non consegue a medicación, o seu corazón fallará en calquera momento—, que atopa un vehículo perfecto na fluidez da cámara e os encadres pechados, dinámicos, cheos de capas e de texturas, cuxa sucesión obedece a un sentido rítmico case musical. O corpo enfermo de Carol expón outra clase de enfermidade: a dun sistema impersoal, rexido por unha burocracia infranqueable, fronte ao que só cabe rebelarse ou acatar a morte.

Nos seus respectivos retratos da dor, algunhas películas ábrense á esperanza e outras constatan a desesperación. En determinados casos, o sufrimento das protagonistas vehicula unha mensaxe de carácter social, esbozando unha continuidade entre os corpos padecentes e as desigualdades do sistema; noutros, seguimos a vía silenciosa dunha angustia que consome por dentro. Hai postas en escena de carácter máis observacional e outras que impoñen a súa visión. Todas elas, como apuntabamos ao comezo, dialogan desde o suposto común da empatía polos seus personaxes.

Ympyrän Neliöimisestä, de Hanna Hovitie