FICBUEU 2024 — SECCIÓN OFICIAL #1

O frío, de Pablo Dopazo

Ao primeiro filme da primeira sesión correspóndelle ser a porta de entrada a unha nova edición do festival e, neste caso, é O frío (Pablo Dopazo, 2024), unha pequena produción galega que nos convida a afondar nos múltiples camiños deste decimo sétimo FICBUEU.

Os planos iniciais establecen o ton do filme: vemos o interior mal iluminado dun almacén por onde Chema, un home dunha certa idade, transporta caixas cheas de xeo e peixe. É nesa penumbra que nos imos mover durante un tempo, polo menos figuradamente, xa que O frío invítanos a avanzar case ás apalpadas pola escuridade da súa historia. Fronte aos seus escenarios un tanto lúgubres, fronte á repentina aparición dun segundo personaxe que irrompe na rutina de Chema, poderiamos pensar que a proposta vai seguindo os camiños do thriller. O filme alenta esa posibilidade, descobre as súas cartas lentamente, vai deixando buratos na narración aos que nunca vai regresar, ata que de súpeto, servíndose dunha liña de diálogo, bota luz sobre esa relación que constitúe o seu eixo central. O thriller en potencia deixa entón paso a un drama familiar feito de longos silencios e diálogos concisos, onde a frialdade parece alcanzalo todo, a paleta gris, os planos estáticos, os dous homes, pai e fillo, sen moito que dicirse.

Os programas do festival son unha oportunidade para pensar cada filme por si mesmo e tamén en relación cos demais, e aquí a transición a Lemon Tree (Rachel Walden, 2023) pon de relevo o enorme contraste entre estes dous filmes que discorren ao redor das relacións paterno filiais. Unha diferencia clave dánnola os créditos: pasamos dunha produción moi pequena a un filme cun presuposto significativamente máis grande e cun equipo técnico bastante máis numeroso. Pasamos tamén do dixital ao fílmico, e duns planos abertos, estáticos, pausados, a unhas composicións moito máis dinámicas e entrecortadas. Tamén aquí a primeira escena marca rapidamente o ton —non hai tempo que perder no formato curto—, con ese mundo de emocións e texturas onde o fermoso e o grotesco se confunden; as imaxes do parque de atraccións sucédense a gran velocidade, ao ritmo dunha música inquietante que empeza como única banda sonora, e á que se lle vai engadindo de forma progresiva o son ambiente.

Como toda road movie, Lemon Tree retrata un traxecto que é á vez xeográfico e emocional. O roubo dun coello na feira é o desencadeante dunha viaxe na que quedarán atrás paisaxes e infancia, e na que os roles de pai e fillo se esvaecen ata inverterse. En pouco máis dun cuarto de hora condénsanse unha multitude de xestos e de símbolos tan suxestivos como ambiguos —ese billete de lotería que o neno lle da á camareira, o coello que no seu tráxico final se leva consigo algo tan claro como innomeable—, e vemos neses rostros filmados en primeiro plano, nese tempo fragmentado e tan difícil de fixar, como o neno vai deixando paso a un adulto prematuro con cada pequena decisión.

Lemon Tree, de Rachel Walden

L’été des chaleurs (Marie-Pier Dupuis, 2023) é o seguinte filme no programa, o que nos regala unha pequena rima, tan anecdótica como grácil, coa imaxe doutra nena ao volante dun coche; neste caso Max, que pasa un caloroso día de verán xunto á súa nai e a súa irmá pequena. O feito de que os primeiro minutos tamén pasen no interior dun coche permítenos observar, por contraste con Lemon Tree, outra maneira de filmar un espazo tan reducido: os planos son moito máis abertos, están cheos de volumes, reflexos, texturas, e seguen á vez unha coreografía moi precisa; por exemplo, nese axuste do retrovisor que, no plano inicial, serve para introducir os distintos personaxes.

En realidade, esa primeira escena xa contén case todos os elementos do drama que se desenvolverá a continuación. Nun breve diálogo, a nai pídelle a Max que baixe a ventá mentres ela sae comprar un par de cousas, e Max, desafiante, acaba o seu xogo na videoconsola antes de obedecer e lémbralle que o seu pai ten aire acondicionado. En apenas un minuto, a película xa puxo en danza os puntos cardinais dunha situación complexa —unha separación, unha nena que parece sentirse desprazada pola súa irmá pequena, unha actitude rebelde, unha nai desbordada—, e sentou as bases para o conflito: é un verán sufocante, o coche non ten aire acondicionado, e o interior, baixo o sol e coas ventás pechadas, é un forno. A partir de aí desprégase un xogo de crueldade infantil que roza o final tráxico, no que o paso do tempo devén denso, palpable, e a tensión medra con algúns movementos de cámara: ese afastarse da cámara no xardín, mentres Max pondera a súa vinganza, ou os travellings en ámbolos lados da porta, anticipando o instante no que a nai se dá conta do que sucedeu e se precipita ao exterior.

O cuarto filme do programa, 3MWh (Marie-Magdalena Kochová, 2024), preséntase como “un poema cinematográfico sobre o decrecemento”. É o filme máis dispar da sesión, o que máis se afasta das estruturas convencionais, sen renunciar por iso a unha economía narrativa que traza o fío principal da historia: a dun traballador dunha central nuclear que se obsesiona co calculo da súa pegada enerxética, para a cal fixara un máximo ao que se achega inexorablemente. Ao longo do filme acompáñanos a súa voz en off, que vai debullando ideas e leis da termodinámica; del non sabemos nada, só a súa obsesión polo cálculo e a súa execución metódica dun plan que pouco a pouco vai tomando forma: o de sepultarse en vida nunha especie de casulo, baixo terra, nu, co oso dunha froita sobre o peito. Posto que, tal e como el mesmo nos conta, a enerxía nunca pode destruírse, só ser alterada na súa forma, cristaliza nesta imaxe unha idea de continuidade, de transformación, afastada da concepción de final que adoita rodear á morte.

Como sucede coas películas anteriores, hai tamén en 3MWh unha idea moi clara da forma, que aquí ten moito que ver co soporte fílmico, nas súas texturas, incluso perforacións que se manteñen visibles no bordo da pantalla. Ocasionalmente, o ritmo máis pausado do filme acelérase mediante unha serie de cortes rápidos, o son énchese de ecos, unhas chispas atravesan a imaxe; resulta interesante observar os distintos recursos audiovisuais postos en práctica para visibilizar esa enerxía invisible que constitúe o verdadeiro núcleo do filme.

3MWh, de Marie-Magdalena Kochová

Pecha o programa If you are happy (Phoebe Arnstein, 2023), que pon en primeiro plano as dificultades dunha maternidade que en L’été des chaleurs quedaba como pano de fondo. Aquí, todo o protagonismo recae nunha nai nova que se enfronta soa á crianza do seu bebé, e cuxa experiencia non encaixa para nada coas imaxes da maternidade predominantes no imaxinario colectivo, que aquí encontramos en paneis publicitarios ou no ambiente que impera no grupo local de nais. Entregándose á subxectividade da súa protagonista, o filme énchese de planos moi pechados, de composicións desequilibradas, abafantes, todo punteado polo choro incesante do bebé, e renuncia á estrita linealidade da súa historia para compoñer un collage de situacións desbordantes.

A meirande parte da metraxe está dedicada ao encontro do grupo de nais, ao que a protagonista acude por primeira vez, e que constrúe un punto de inflexión na súa experiencia. É unha reunión inquietante, filmada con ironía, ás veces con tristeza, incluso cun ton que se achega ao cinema de terror. Un dos xogos infantís que o grupo leva a cabo consiste en abrir unha caixiña de madeira e emitir algún tipo de son que o resto de participantes terán que imitar. Toda a angustia vital da protagonista condénsase no momento no que, destapando esa sorte de caixa de Pandora, solta un berro estremecedor; e aínda que as súas compañeiras o reciben primeiro con desconcerto, deseguida recoñecen nese clamor as súas propias emocións reprimidas, e o concerto de berros que segue é, de forma case paradoxal, o único momento de paz do filme.

If you are happy, de Phoebe Arnstein